گروه بازار دیجیتال بازارنیوز- بهزاد قبادی؛ در روزهای اخیر و در پی ناآرامی‌های و اغتشاشات خیابانی، اخبار بسیاری در خصوص ضرر هنگفت اقتصاد ایران به سبب محدودیت‌های ایجاد در شبکه اینترنتی کشور در رسانه‌های مختلف منتشر شد؛ در این بین، یکی از رسانه‌های داخلی با تیتر «زیان 11 روز قطعی اینترنت، معادل کل درآمد نفت» به این موضوع پرداخت.

در این گزارش آمده است: «۳۰شهریورماه بود که اینترنت در ایران قطع شد. نت‌بلاکس اعلام کرده که قطعی اینترنت در ایران ساعتی 1.5‌میلیون دلار معادل ۴۵ میلیارد تومان زیان اقتصادی به کشور وارد می‌کند. یعنی حدوداً روزی هزار میلیارد تومان و در مجموع این ۱۱ روز، رقمی معادل ۱۱ هزار میلیارد تومان. برای بزرگی این زیان کافی است که بدانیم درآمد نفتی ایران در سال گذشته حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان بود. این رقم به آن معناست که قطع اینترنت به‌اندازه یک سال درآمد نفتی به اقتصاد ایران ضرر زده است.»

همان‌طور که قابل ملاحظه است، در این گزارش ادعا شده است که زیان ناشی از محدودیت‌های اعمال شده در دسترسی به اینترنت در ایران طی 11روز، معادل کل درآمد نفتی سال گذشته ایران است؛ اما آیا این گزاره صحیح است؟

در این گزارش، جهت محاسبه میزان خسارت اینترنت به آمار سایت «نت‌بلاکس» استناد شده است. «نت‌بلاکس» که در سال 2017 تأسیس شده، با بهره‌گیری از ابزارهای مختلف، میزان ترافیک اینترنت، محدودیت‌ها و مسائل مرتبط با این موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهد.

نحوه محاسبه ضرر اینترنت در نت‌بلاکس

در بخشی از تارنمای سایت «نت‌بلاکس»، میزان ضرر قطعی اینترنت در کشورهای جهان  قابل محاسبه است، بر اساس اطلاعات موجود در این بخش، با انتخاب کشور و مشخص کردن مدت‌زمان قطعی ارتباطات (رادیویی، اینترنت، تلفن ثابت و همراه)، میزان خسارت وارد شده بر تولید ناخالص داخلی محاسبه می‌شود.

از طرفی نت‌بلاکس به جهت محاسبه ضرر وارد شده بر اقتصاد کشورها، «قطعی کامل اینترنت» را ملاک قرار داده  و شاخص‌های اقتصادی در نظر گرفته به جهت محاسبه ضرر قطعی اینترنت نیز مربوط به سال 2020 میلادی است.

آیا محاسبات نت‌بلاکس از دقت کافی برخوردار است؟

نکته اول این است که نت‌بلاکس در محاسبات خود، قطعی کل اینترنت را در نظر گرفته است، درصورتی‌که در ایران، تنها شبکه‌های اجتماعی خارجی فیلتر شده و در برخی ایام در مقاطعی از روز (ساعت16 الی 24) نیز شاهد قطعی اینترنت بین‌الملل بوده‌ایم.

همچنین بررسی دقیق آمار نت‌بلاکس برای سایر کشور‌ها ابعاد دیگر ماجرا را نیز نشان می‌دهد، به طور مثال قطعی یک‌روزه اینترنت در ایالات متحده 11 میلیارد دلار به اقتصاد اول جهان ضربه وارد می‌کند، اما در بخشی از این تارنما محدودیت در شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام، واتس‌اپ، فیس‌بوک، یوتیوب و توییتر نیز در نظر گرفته شده و تنها با درنظرگرفتن محدودیت اینترنت در شبکه‌های اجتماعی حدود 1.6 میلیارد دلار به اقتصاد ایالات متحده ضرر وارد می‌شود.

اما نکته‌ای عجیب در خصوص محاسبه ضرر قطعی اینترنت برای ایران وجود دارد، بر اساس اطلاعات موجود در این تارنما قطعی اینترنت به ایران 37 میلیون دلار ضرر وارد می‌کند. در قسمتی از این تارنما، ضرر ریالی قطعی روزانه اینترنت به کشور نیز مشاهده می‌شود که حدود 157 میلیارد تومان بوده است.

تقسیم دلاری این رقم بر عدد ریالی بیانگر آن است که نت‌بلاکس نرخ هر دلار را تقریبا 4200 تومان در نظر گرفته است، که نشان می‌دهد این محاسبات از دقت کافی برخوردار نیست.

ثانیاً طبق محاسبات نت‌بلاکس، در صورت اعمال قطعی محدود اینترنت در شبکه‌های اجتماعی، هیچ ضرری به اقتصاد کشور وارد نمی‌شود؛ درصورتی‌که قطع دسترسی به شبکه‌های اجتماعی به اقتصاد ایران کاملاً مشهود بوده و شاهد کاهش فروش کسب‌وکارهای فضای مجازی بوده‌ایم.

نت‌بلاکس، تأثیر قطعی کل اینترنت را محاسبه می‌کند

به طور کلی می‌توان این اشکال را وارد دانست که در محاسبات انجام شده توسط نت‌بلاکس، قطعی کل اینترنت کشور در نظر گرفته شده است، اما در روز‍‌های گذشته شاهد این امر بوده‌ایم که خللی بر فعالیت فروشگاه‌های آنلاین، استارت‌آپ‌ها و بانک‌ها در ایران در بستر اینترنت داخلی بوجود نیامده است؛ اما از طرف دیگر کسب‌وکارهایی که در شبکه‌های اجتماعی خارجی نظیر اینستاگرام مشغول به فعالیت بودند، بیشترین ضرر را از محدودیت اینترنت متحمل شدند.

البته بسیاری از کسب‌وکارها و حتی فروشگاه‌های آنلاین، به دلیل از دسترس خارج شدن تلگرام و سهولت واتس‌اَپ، مشاوره خرید خود را در این پلتفرم صورت می‌دادند و اعمال محدودیت برای این کسب‌وکارها و فروشگاه‌ها نیز سبب کاهش درآمد شده است.

مسئله بعدی این بوده که نت‌بلاکس، میزان ضرر و زیان ناشی از قطعی ارتباطات را بر تولید ناخالص داخلی کشورها در نظر گرفته است، از آنجایی‌که سهم دیجیتال و دنیای اینترنت از تولید ناخالص داخلی تنها 7.2 درصد است؛ محدودیت‌های اخیر، تأثیر زیادی بر تولید ناخالص داخلی دیجیتال ایران نداشته است، زیرا عموم فعالیت‌ها و خدمات که در میزان تولید ناخالص داخلی اثرگذار هستند، در بستر شبکه داخلی فعالیت دارند.

ضرر کسب‌وکارها از قطعی اینترنت چقدر است؟

فارغ از اینکه گزارش نت‌بلاکس از دقت کافی برخوردار هست یا خیر؛ آسیب‌های ناشی از محدودیت‌های اینترنتی غیرقابل کتمان است. بر اساس گزارش‌های مرکز ملی آمار، 11 میلیون نفر در کشور از طریق شبکه‌های اجتماعی مشغول به کسب درآمد هستند، همچنین امرارمعاش 83 درصد از این افراد (حدود 9 میلیون نفر) از طریق شبکه اجتماعی اینستاگرام صورت می‌گیرد.

علاوه بر این، مطابق با اعلام انجمن تجارت الکترونیک کشور، محدودیت‌های اینترنت حدود 400 هزار کسب‌وکار اینترنتی را در ورطه نابودی قرار داده است.

از سوی دیگر، اکتفا کردن به دسترسی به اینترنت داخلی؛ شرایط ادامه درآمد قبلی فروشگاه‌های آنلاین را فراهم نخواهد کرد، به عبارت دقیق‌تر ازآنجایی‌که فروشگاه‌های آنلاین به سبب رقابت و دیده‌شدن هزینه‌های تبلیغاتی گسترده‌ای را در فضای مجازی انجام می‌دهند، همین امر نیز بخشی از درآمدهای این کسب‌وکارها را کاهش می‌دهد.

از طرفی برآوردهای غیررسمی حکایت از این دارد که سالانه تارنماهای داخل کشور، حدود 300 میلیارد تومان به جهت seo روی گوگل هزینه می‌کنند، تا کالا و خدمات آنان در گوگل بهتر دیده شود؛ اما از دسترس خارج شدن اینترنت بین‌المللی در مقاطعی از شبانه‌روز نیز سبب هدررفت این هزینه‌ها می‌شود.

یک‌سوم درآمد شرکت پست، آب رفت!

همچنین اظهارنظر مدیرعامل شرکت پست و معاون وزیر ارتباطات نیز حکایت از ضرر جبران‌ناپذیر به کسب‌وکارهای کشور دارد، محمود لیائی گفت: باتوجه‌ به اختلال اینترنت در دوهفته گذشته و فیلتر پلتفرم‌های خارجی مثل اینستاگرام و واتس‌اَپ، درآمد شرکت پست یک‌سوم کاهش ‌یافته است و این موضوع نشان می‌دهد یک‌سوم مرسوله‌های پستی و معاملات از طریق اینترنت بین‌الملل و پلتفرم‌های خارجی انجام می‌گرفته است.

علاوه بر این، بررسی اظهارات مقامات مسئول در شرکت‌های پرداخت‌یار نیز حکایت از افت 60  درصدی تراکنش‌های آن‌ها دارد.  احمدرضا منصوری، مدیرعامل پرداخت‌کار پی‌پینگ، از کاهش 50 تا 55 درصدی تراکنش و درآمدهای این پرداخت‌یار خبر داد. همچنین مصطفی امیری، ‌بنیان‌گذار و مدیرعامل زرین‌پال نیز میزان کاهش تراکنش‌های این پرداخت یار را 60 درصد عنوان کرد و گفت: این ریزش به طور عمده مربوط به کسب‌وکارهای خرد است.

ناگفته نماند با وجود اینکه بخشی از افت فروش کسب‌وکارهای خرد، قطعا به محدودیت‌های اینترنتی بازمی‌گردد اما این تنها عامل نیست و بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از کسب‌وکارهای خرد که در فضای مجازی تبلیغات انجام می‌دهند فعالیت خود را  از هراس تبعاتی همچون حمله اکانت‌های بعضا فیک، متوقف کرده‌اند و این عامل نیز در آماری که پرداخت‌یارها ارائه داده‌اند، مؤثر است.

در انتها باید گفت، گردش مالی اقتصاد دیجیتال ایران در سال 1400 حدود 1237 هزار میلیارد تومان بوده است که بخش عمده‌ای از آن به سبب شبکه‌های اجتماعی و کسب‌وکارهای کوچک رخ‌داده است، با وجود اینکه به محاسبات نت‌بلاکس اشکالات جدی وارد است، اما به سبب ضعف مدیریت فضای مجازی، شاهد ضرر میلیاردی به اقتصاد کشور هستیم.

هر چند ایجاد محدودیت‌های اینترنتی به منظور جلوگیری از اغتشاشات اخیر قابل توجیه است اما به نظر می‌رسد پیش از اتخاذ هر تصمیمی برای تداوم این محدودیت‌ها، بایستی مسئولان کشور ضمن برگزاری جلسات تحلیلی و جامعی با کارشناسان و صاحبان کسب‌وکارهای اینترنتی، جوانب و ابعاد مختلف چنین تصمیماتی را مورد بررسی قرار دهند. همانطور که به درستی در جلسه شورای عالی فضای مجازی، فیلترینگ دائمی واتس‌اپ و اینستاگرام رای نیاورد.

انتهای پیام/