به گزارش خبرنگار بازار نیوز دید و رضایت عموم مردم بسیار وابسته به تغییرات نرخ ارز است و در صورت افزایش، دو عکسالعمل در عموم مردم وجود دارد. عکس العمل اول مربوط به اثرات تورمی نرخ ارز است. هنگامی که نرخ ارز افزایش مییابد مردم انتظار دارند که قیمت کالاها در آینده نسبت به حال با شدت بیشتری افزایش یابد یا به عبارتی انتظارات تورمی در آنها شکل میگیرد. ایجاد انتطارات تورمی سبب میشود مردم به بازار رفته و شروع به خرید مفرط کالا نمایند و به دلیل افزایش و مازاد تقاضا در بازار، قیمتها افزایش یافته و در نتیجه تورم ایجاد میشود. ضمن اینکه خود افزایش نرخ ارز، قیمت مواد اولیه را برای بنگاهها افزایش داده و تورم زا است.
عکس العمل دوم اما بر میگردد به رضایت مردم از دولت. اعتقاد اغلب مردم در ایران تثبیت نرخ ارز با هر اهرم و فشاری درون بازار است. بنابراین هنگامی که نرخ ارز افزایش مییابد مردم در مییابند که دولت نتوانسته انتظارات آنها را در این بخش برآورده سازد و به همین دلیل نارضایتیها افزایش خواهد یافت.
اما آیا مردم انتظار درستی دارند که نرخ ارز توسط دولت تحت هر شرایطی تثبیت شود؟ بدین منظور نگاهی به دلایل تغییر نرخ ارز در چند ماه گذشته و رسیدن به بالاترین حد آن در بازار میاندازیم.
چرا ارز افزایش یافت؟
کشور در سال 92 تورم 32.1 درصدی در سال 93 تورم 14.4 درصدی، در سال 94، 15 درصدی و بر اساس آمارهای ماه آذر ماه تورم 7.4 درصدی را تجربه کرده است، یعنی قیمتها از سال 92 در مجموع در حدود 70 درصد به نسبت سال 92 افزایش داشته است. اما در همین بازه زمانی همواره نرخ ارز ثابت مانده است. اقتصاددانها همواره تاکید کردهاند که در صورت افزایش سطح قیمتها، نرخ ارز نیز در کشور باید تقریبا به همان نسبت افزایش یابد. هادی حقشناس اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه در این باره میگوید: مهمترین دلیل بالا رفتن نرخ ارز تورم دو رقی در اقتصاد است. سادهترین فرمولی که برای نرخ ارز تعیین میکنند اختلاف تورم داخلی به تورم کشورهایی است که از آنها کالا وارد میکنیم. وقتی در سه سال گذشته تورم ایران دو رقمی بوده و از طرف دیگر کشورهایی که با آنها کالا مبادله می کنیم تورم آنها زیر 5 درصد بوده است ما بی التفاوت این دو عدد باید نرخ ارز تغییر کند در حالی که از آذر ماه 92 تا آذر ماه 93 تقریبا نرخ ارز ثابت نگه داشته شده است. بنابراین اینکه در صورت تورم نرخ ارز افزایش یابد قاعده علم اقتصاد است.
اما اینکه نرخ ارز تا به حال افزایش نیافته است یک اشتباه استراتژیک دولت است زیرا سابقه تاریخی ایران در سال 91 و در دولت دهم نشان میدهد دولت هرگاه گلوگله نرخ ارز را بسته است سرانجام در آینده این شاخص اقتصادی راه خود را یافته و افزایش یافته است. هادی حق شناس در این باره به خبرنگار بازار نیوز گفت: ممکن است سوال شود چرا افزایش نرخ ارز تا به حال اتفاق نیافتاده، پاسخ این است که به همان دلیلی که نرخ ارز تا اواخر سال 90 و اوایل سال 91 ثابت ماند ولی اواخر سال 91 و اوایل سال 92 سه برابر شد. دولت میتواند نرخ ارز را ثابت نگه دارد ولی نمیتواند در بلند مدت این کار را انجام دهد.
عامل دیگر در تغییر شاخص نرخ ارز در چند ماه گذشته، افزایش آن در بازار جهانی به واسطه افزایش نرخ بهره فدرال رزرو است. حق شناس در این باره ذکر میکند که هنگامی که نرخ بهره فدرال رزرو 0.25 افزایش یافت و دلار تقویت شد این طبیعی است که بر روی سایر پولهایی که با دلار مبادله می شود تاثیر بگذارد.
اما آیا دولت در افزایش نرخ ارز تاثیر داشته یا ساز و کار موجود در اقتصاد این نرخ را افزایش داده است؟ به نظر میرسد با توجه به اینکه نزدیک انتخابات سال 96 هستیم دولتی تمایلی به افزایش نرخ ارز نداشت و این اتفاق توسط دستهای پنهان اقتصاد صورت گرفته است. هادی حق شناس اشاره میکند: هنگامی که نرخ ارز افزایش مییابد زیانی که دولت میبیند بیشتر از سود آن است. زیرا بیشتر شاخصهای قیمتی با افزایش نرخ ارز افزایش خواهد یافت. بناراین دولت تمایلی برای این کار ندارد که نرخ ارز را افزایش دهد زیرا اثرات تورمی خواهد داشت. در تحقیقات دانشگاهی متعدد نشان داده شده است که به ازای هر 10 درصد افزایش نرخ ارز 1.5 واحد تورم افزایش خواهد یافت.
دلایل افزایش نرخ ارز هرچه که بود باید آن را به فال نیک بگیریم زیرا در صورتی که این اقدام صورت نمیگرفت نرخ ارز در آینده با شیب بیشتری افزایش مییافت که اثرات بسیار شدیدتری بر بازار خواهد داشت.
اثرات
در ادبیات اقتصادی آمده است که با افزایش نرخ ارز، رقابتپذیری کالاهای داخلی به دلیل کاهش قیمت دلاری کالا افزایش مییابد. به همین دلیل این امر میتواند صادرات را تقویت کند. اما دو نکته و فرضیه در این ادبیات بسیار مهم است. نکته اول این است که اقتصاد کشور باید توان تولیدی بسیار بالایی داشته باشد تا در صورت افزایش نرخ ارز و به طبع آن افزایش تقاضا ظرفیتهای تولیدی خود را افزایش دهد. موردی که تاریخ اقتصاد ایران و همچنین رکود حاکم بر اقتصاد خلاف آن را نشان میدهد. نکته بعدی این است که محصولات تولیدی داخل کشور بسیار وابسته به واردات مواد اولیه هستند و در صورت افزایش نرخ ارز قیمت تمام شده کالاهای وارداتی نیز افزایش مییابد و همین امر سبب بر افزایش قیمت کالاهای تولید داخل خواهد شد. دکتر حقشناس در این باره میگویند: هر بار که نرخ ارز زیاد شد در کوتاه مدت صادرات افزایش یافته است اما در آینده چون که قیمت مواد اولیه وارداتی به همراه نرخ ارز افزایش می باید، قیمت کالاهای صادراتی تولیدات داخل هم افزایش مییابد و بر روی رقابتپذیری کالاها تاثیر میگذارد. بنابراین این امر در کوتاه مدت اثر مثبت و در بلند مدت اثری ندارد.
تک نرخی کردن ارز
به نظر میرسد سریعترین اقدامی که دولت در پیش خود میبیند تک نرخی کردن ارز است تا از این طریق بتواند به هرچه شناورتر شدن آن کمک کند. این کارشناس اقتصادی در این باره میگوید: دولت در سال گذشته باید نرخ ارز را تک رقمی میکرد که متاسفانه این اقدام را انجام نداد و به نظر من بزرگترین اشتباه دولت این بود که چند ماه ابتدایی سال جاری را از دست داد و پس از اینکه برجام به شرایط عادی برگشت میتوانست این کار را انجام دهد. در حال حاضر به بانکها اعلام کرده که بانکها میتوانند ارزهای وارداتی را دریافت و به بنگاهها ارز را به نرخ روز تخصیص دهند. این در واقع مقدمهای برای تک نرخه کردن نرخ ارز است.
اما دلیل اینکه چرا تا به حال این اقدام صورت نگرفته است را میتوان دو دلیل برای آن جست. دلیل اول این است که دولت روحانی نمیخواهد با تک نرخی کردن نرخ ارز و افزایش قیمت بازاری آن اقدامی برای شیوع نارضایتی در میان مردم داشته باشد و به این طریق در انتخابات سال 96 نیز سربلند بیرون بیاید. دلیل دوم هم این است که دولت در سالهای اخیر تلاشهای بسیار زیادی برای کاهش تورم داشته است و توانسته ایران را بعد از چند سال به تورم زیر 10 درصد هدایت کند و خواه ناخواه افزایش نرخ ارز بر روی تورم نیز تاثیر خواهد گذاشت. هادی حق شناس در این باره به بازار نیوز توضیح میدهد: دولت نگران افزایش نرخ تورم است زیرا تمام سیاستهایی که دولت در طول این چند سال داشت در راستای کاهش نرخ تورم بود و با یکسان سازی نرخ ارز قطعا تورم افزایش خواهد یافت، ولی با رسیدن تورم به 7.4 درصد حتی اگر 1.5 درصد هم تورم افزایش یابد باز هم تورم دو رقمی نخواهد شد.