دکتر رضاقلی تاریخ شناس اقتصادی می‌گوید: دولت‌هایی وجود داشت که نقش راهزن سیار را داشتند. این‌ها از یک‌سو به دنبال افزایش تولید و رفاه و کاهش خشونت بودند و از سوی دیگر می‌خواستند درآمد خودشان افزایش یابد.
به گزارش بازار نیوز، دکتر علی رضا قلی استاد دانشگاه و کارشناس تاریخ اقتصادی در همایشی که در دانشگاه علامه طباطبایی به مناسبت بزرگداشت دکتر عظیمی برگزار شد درباره تاریخچه دولت گفت: دولت از ابتدا که جامعه بشری تشکیل شد و از آن حالت میوه‌چینی بیرون آمد و تشکیل قبایل و سپس دولت‌ها را دادند تنها دو جهت داشتند.
وی ادامه می‌دهد: در ابتدا کنترل خشونت است زیرا انسان دو ویژگی اصلی دارد. یکی اهل رقابت و رانت و دیگری خشونت است. خشونت همواره رانت را کم می‌کند ولی نظم و امنیت به دلیل افزایش تولید رانت‌ها را افزایش می‌داد. از ابتدا که بشر حکومت را تشکیل داد برای کنترل کردن خشونت احتیاج به منابع اقتصادی داشت. برای منابع اقتصادی باید اقتصاد را از طریق مالیات دست‌کاری می‌کرد. یعنی مجبور بود نظمی را فراهم کند تا تولید افزایش یابد.
وی درباره ویژگی دیگر دولت‌ها می‌گوید: دولت‌هایی هم وجود داشت که نقش راهزن سیار را داشتند. این‌ها از یک‌سو به دنبال افزایش تولید و رفاه و کاهش خشونت بودند و از سوی دیگر می‌خواستند درآمد خودشان افزایش یابد. یعنی یک سازمانی که تشکیل می‌شود اهداف جمعی و فردی دارند. اهداف فردی اگر کنترل نشود و بر روی آن‌ها نظارت دقیق نباشد آنگاه رفتار فردی رانت‌خوارانه می‌شود و از هر منابعی که بتوانند بر می‌دارند.
دکتر رضاقلی درباره تاریخ ایران می‌گوید: تاریخ ایران فرآیندهای مختلفی را در یک نظم دسترسی محدود و دولت طبیعی پشت سر گذاشته است ولی در آن گسست حاصل نشده تا از یک نظم ساختاری به یک نظم ساختاری دیگری برود. در نتیجه اتفاقات گذشته با اسامی و اَشکال مختلف تداوم پیدا می‌کند. مثلاً در گذشته اگر می‌خواستند رانتی را به سپاهان بدهند تکه زمینی را تیول می‌دادند تا کنترل خشونت و رانت خواری خود را انجام دهند. اما الآن دیگر برج‌ها وجود دارد و فرآیندها تغییر کرده است.
وی ادامه می‌دهد: تاریخ اقتصاد سیاسی ایران به سه قسمت تقسیم‌بندی می‌شود. قبل اسلام، قرون وسطی نه به معنای قرن تاریکی که در غرب است و قسمت دیگر که از آستانه مشروطیت شروع می‌شود. دولت‌هایی که در قبل از اسلام و بعد اسلام تشکیل شده دولت‌های طبیعی و دسترسی محدود می‌گویند. یعنی دولت‌هایی که روی کار می‌آیند دسترسی افراد دیگر را به منابع رانتی محدود می‌کنند تا به خود دولت‌مردان، سپاهیان و کارمندان عالی‌رتبه دولت محدود شود. اگر در این دوره روحانیت قوی بود مانند دوران ساسانیان آن‌ها نیز وارد بازی می‌شدند.
رضا قلی درباره ویژگی دولت‌های طبیعی بیان کرد: ویژگی دولت طبیعی این است که به دلیل کنترل خشونت و ایجاد رفاه حداقلی، بهتر از بی‌دولتی است، اما از سوی دیگر مجبور است دست سپاهیان، قضات و... را باز بگذارد. باز گذاشتن دست آن‌ها برابر اجحاف به مردم خواهد بود. وقتی این اتفاق می‌افتد دیگر انگیزه دفاع از منافع ملی در بین مردم یک کشور سقوط می‌کند.
این تاریخ‌شناس در ادامه به بحث پیرامون تخصیص منابع پرداخت گفت: خانم آن لمبتون ایران‌شناس معروف می‌گوید یکی از پاشنه آشیل‌های تمدن ایران ورود سپاهیان در اقتصاد بود. بیان اقتصادی یعنی اینکه رقابت را بی‌معنی می‌کنند. تخصیص منابع که با شاخص‌های قیمت و منافع باید صورت می‌گرفت با زور انجام می‌شد. به‌عنوان‌مثال یارانه را هیچ اقتصاددانی نمی‌تواند تائید کند ولی با تصمیم سیاسی آن را توزیع کرده‌اند. پول‌های که باید در زیرساخت‌ها خرج می‌شد تبدیل به پول‌توجیبی مردم شد. هر جا که تخصیص را سیاسی کنند و با قدرت انجامش دهند و از مسیر اصلی اقتصادی خارج شود آنگاه نه تنها بازده ندارد بلکه نقش مخرب هم دارد.
تغییرات ایدئولوژی
رضا قلی در انتها درباره اهمیت تغییرات ایدئولوژی به بحث پرداخت و گفت: جامعه‌شناسان می‌گویند اگر ایدئولوژی با واقعیت‌های اجتماعی سازگاری نداشته باشد آنگاه ایدئولوژی باید خودش را بازنگری کند. به‌عنوان‌مثال خانم‌ها حق رأی دادن و ورود به سیاست نداشتند ولی چون با واقعیت‌های اجتماعی سازگار نبود به‌مرور می‌بینید تغییراتی ایجاد شد. مصلحین، روشن‌فکرهای دینی و اصلاح‌طلبان و غیره، حضور پیدا می‌کنند تا این مشکلی که ایدئولوژی با واقعیت نمی‌خواند را اصلاح کنند. مانند فرش پاره‌ای که رفوگرها بخواهند پارگی‌های آن را بگیرند.
لینک کوتاه خبر: bzna.ir/0005Mj
خبرهای مرتبط
نظرات کاربران
آخرین اخبار
