بازماندگان در برجام (چین، روسیه، فرانسه، آلمان وبریتانیا) برسرعت خود برای رسیدن به سازوکاری قانع‌کننده به منظور حفظ تهران در توافق هسته‌ای افزوده‌اند و همزمان مشتری‌های غیربرجامی تهران نیز تلاش می‌کنند خریدهای خود از ایران را به صفر نرسانند و راهکاری برای تبادل‌های مالی با ایران بیابند. بی‌شک اجرایی شدن تحریم‌های ثانویه ایران می‌تواند اقتصاد کشور را در مسیر جزر و مد قرار دهد اما آن‌طور که از شواهد برمی‌آید این موج‌ها حداقل در کوتاه و میان مدت آن اندازه سهمگین نیستند که ایران را به پشت میز مذاکره‌ای که ترامپ برای تهران تدارک دیده بازگردانند. در یک سال و نیم گذشته عنان بازی تبلیغاتی با برجام و فرجام آن در دست دولت امریکا بوده است. ترامپ در چندماه نخست تلاش کرد اروپا را در مقابل ایران و در کنار خود قرار دهد که در نهایت با تماشای اراده سیاسی اعضای غیرامریکایی برجام برای حفظ این توافق به عبث بودن تلاش‌هایش آگاه شده و در نخستین روزهای ماه مه رسما از این توافق خارج شد. پس از خروج نیز عنان بازی روانی پیرامون تبعات تحریم ایران برای سایر کشورها همچنان در اختیار ترامپ باقی ماند تا اینکه اروپایی‌ها با جمع و جور کردن ایده‌های اقتصادی خود راه‌هایی برای فرار از تحریم‌های امریکا تعریف کردند. همزمان با سفر نمایندگان سیاسی و اقتصادی دولت امریکا به کشورهایی که مشتری یا شریک اقتصادی ایران به حساب می‌آیند، اروپایی‌ها به خصوص فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پشت تریبون قرار گرفته و رسما از تلاش‌های اروپا در میدان عمل برای حفظ برجام سخن گفته‌اند. به زبان ساده‌تر اگر تبلیغ‌ها و فضاسازی روانی امریکا کمپانی‌ها و موسسه‌های بزرگ را از کار با ایران منصرف کرده همزمان تلاش‌ها و طرح‌های بازماندگان در برجام، توجه کمپانی‌ها و موسسه‌های بانکی کوچک و متوسط را به سمت ایران جلب کرده است.

نفت به ابزار طلایی برای تحریم ایران در 4‌دهه گذشته و در دولت‌های متفاوت امریکا تبدیل شده و این‌بار نیز چهل و پنجمین رییس‌جمهور امریکا به دنبال به حداقل رساندن فروش نفت ایران است تا در سایه آن به ظن خود فشارها بر تهران را به حداکثر رسانده باشد. با این وجود خبرهایی که در 24‌ساعت گذشته از بهای نفت در بازارهای جهانی منتشر شده نشان می‌دهد که برخی از مشتری‌های نفت ایران از جمله هند تصمیم خود را گرفته‌اند و قصد ندارند خرید نفت از تهران را متوقف سازند. این مساله نوعی اعتمادسازی در بازار به حساب می‌آید که در نتیجه آن بهای نفت مقداری کاهش را نیز تجربه کرده است.

وزیر نفت هند روز دوشنبه به صراحت اعلام کرد که دو کمپانی هندی که خریدارهای قابل توجهی از نفت ایران هستند سفارش‌های نفتی خود از ایران برای ماه نوامبر را ثبت کرده‌اند. همزمان برخی از منابع در دولت ترامپ می‌گویند احتمالا هند یکی از چندکشور محدودی خواهد بود که از معافیت‌های نفتی امریکا برخوردار می‌شود. کارشناسان مسائل نفتی می‌گویند معافیت هند از تحریم‌های نفتی ایران که از روز 13‌آبان آغاز خواهد شد، می‌تواند به مهار تورم در بهای نفت که جهان در چندهفته گذشته شاهد آن بوده، کمک کند. همزمان با نزدیک شدن به 4 نوامبر و افزایش بهای نفت در بازارهای جهانی، گلایه‌های دونالد ترامپ از تولیدکنندگان نفت که جامه متحد امریکا را هم برتن دارند افزایش یافت.هفته گذشته بود که رییس‌جمهور امریکا با ادبیاتی تحقیرآمیز سعودی‌ها را مخاطب قرار داده و آنها را برای افزایش سطح تولید نفت به منظور کاستن از بهای جهانی و جبران کمبود نفت ایران در بازار تحت فشار قرار داد. برخی از کارشناسان اقتصادی می‌گویند که کاهش بهای نفت که جهان در 48 ساعت اخیر شاهد آن بوده می‌تواند نتیجه صادرات بیشتر نفت از سوی عربستان سعودی نیز باشد. مقام‌های سعودی پس از اظهارات رییس‌جمهور امریکا اعلام کردند که در ماه‌های نوامبر و اکتبر میزان صادرات نفت خود را به بالاترین سطح ممکن خواهند رساند.

برخی از مقام‌های هندی در چند روز اخیر خبر از دریافت معافیت هند از تحریم‌های نفتی امریکا داده‌اند اما وزیر نفت این کشور همزمان با اعلام خبر تداوم خرید نفت این کشور از تهران پس از 13 آبان، اعلام کرد که دهلی‌نو هنوز نمی‌داند آیا واشنگتن چنین معافیتی را برای هند در نظر گرفته است یا خیر؟ به گفته این مقام، دهلی‌نو در حال بررسی سیستم پرداخت متفاوتی است که از طریق آن بتواند هزینه خرید نفت از ایران را به تهران بدهد و به احتمال زیاد روپیه به عنوان ارز مدنظر برای این تبادل‌های مالی میان دو کشور در نظرگرفته خواهد شد. این اقدام هند که اتفاقا از سوی کشورهایی چون چین، روسیه و اتحادیه اروپا هم دنبال می‌شود، نشان‌دهنده تلاش این کشورها برای عبور از دلار امریکا است. دلار سال‌هاست که ارز غالب در معادلات جهانی نفت به حساب می‌آید.

مایک پمپئو در سفری که قریب به یک ماه پیش به دهلی‌نو داشت اعلام کرد که معافیت از تحریم‌ها تنها به کشورهایی داده می‌شود که بتوانند به واشنگتن ثابت کنند در حال کاستن از وابستگی خود به نفت ایران هستند اما به نظر می‌رسد که هند مسیر جداگانه‌ای را برای تداوم خرید نفت از ایران انتخاب کرده و شرکت‌های هندی در ماه اکتبر قریب به 10 میلیون بشکه از نفت ایران را خریداری کردند که البته گفته می‌شود این میزان در ماه نوامبر باز هم با کاهش روبه رو خواهد شد. در دور قبلی تحریم‌های امریکا علیه ایران که در فاصله سال‌های 2012 تا 2015 بود ، هند به خرید نفت از ایران ادامه داد البته می‌توان گفت که دهلی‌نو در همان مقطع هم از ترس تحریم‌های فرامرزی امریکا و همچنین تحریم‌های سازمان ملل و اتحادیه اروپا این خرید نفت از ایران را به حداقل رسانده بود.

4 نوامبر (13‌آبان) به عنوان تاریخی برای بازگشت تحریم‌های هسته‌ای ایران در تقویم‌ها ثبت شده اما نکته اینجاست که آغاز تحریم نفتی ایران اگر منجر به افزایش قابل توجه بهای نفت در سطح بین‌المللی شود می‌تواند به ضرر جمهوری‌خواهان در آستانه انتخابات میان دوره‌ای در اوایل نوامبر تمام شود. ترامپ در حالی از کارتل‌های نفتی غرب آسیا می‌خواهد بر حجم استخراج نفتی خود بیفزایند که بسیاری از کارشناسان هشدار داده‌اند که حتی در بهترین سناریوها هم امکان جبران تمام و کمال کسری نفتی ناشی از تحریم ایران وجود نخواهد داشت.

اصلی‌ترین هدف امریکا از تحریم نفتی ایران به پای میز مذاکره کشاندن ایران برای رسیدن به توافقی دیگر است اما کارشناسان اعتقاد دارند که با توجه به عدم همراهی سایر کشورها با واشنگتن در این مسیر باید دید در میدان عمل چه میزان از خرید نفت ایران کاسته خواهدشد. برخی از کارشناسان انرژی پیش‌بینی می‌کنند که با آغاز تحریم‌های ایران در 13 آبان، قریب به 500 هزار بشکه نفت از بازارهای جهانی کاسته شود.

سی‌ان‌بی‌سی در نگاهی به سیاست تحریم نفتی امریکا در برابر ایران می‌نویسد: تحریم صادرات نفت ایران شاید ضربه‌هایی را به اقتصاد این کشور وارد کند اما برای یافتن پاسخ این سوال که آیا می‌تواند تبعات سیاسی مدنظر امریکا در ایران را هم هدایت کند یا خیر، باید منتظر ماند. جان بولتون، مشاور امنیت ملی امریکا تاکنون بارها اعلام کرده که سیاست دولت ترامپ تغییر رفتار و نه تغییر رژیم ایران است با این وجود تحمیل هر تغییر جدی در داخل ایران یک چالش به حساب می‌آید و باید دید که امریکا ابزارهای لازم برای برنده شدن در این چالش را در اختیار دارد یا خیر. ایران تنها زمانی به مذاکره مجدد با امریکا فکر خواهد کرد که گزینه دیگری در چنته این کشور باقی نمانده باشد. یک کارشناس مسائل اقتصاد سیاسی در خاورمیانه در این باره به سی‌ان‌بی‌سی می‌گوید: به نظر می‌رسد که بازگشت تحریم‌های هسته‌ای ایران تا این لحظه تاثیرهای قابل توجهی بر اقتصاد ایران داشته اما سوال اساسی اینجاست که آیا واشنگتن می‌تواند در نتیجه این تحریم‌ها شاهد آن تغییر رفتاری در ایران باشد که به امید آن به ابزار تحریم روی آورد.

در این مقطع ایرانی‌ها گزینه مذاکره با امریکا را کاملا از روی میز کنار گذاشته‌اند و به کار با متحدان خود مانند روسیه یا مشتری‌های کهنه‌کار خود مانند چین فکر می‌کنند. همچنین اروپایی‌ها نیز راه‌هایی را برای کمک به باقی ماندن ایران در برجام پیشنهاد کرده‌اند و می‌توان گفت که در این مقطع زمانی ایرانی‌ها با همه کار خواهند کرد تا فقط احتمال هرگونه کار مستقیم با امریکا را به صفر برسانند. ایران در حال حاضر دولت ترامپ را نه مذاکره‌کننده‌ای جدی و نه منصف می‌داند لذا شانسی برای پیروزی در صورت ورود به میدان مذاکره با امریکا برای خود قائل نیست.

اعتماد