گروه بورس، بانک و بیمه بازارنیوز: 

پیمان پولی دو جانبه چیست؟

پیمـان پولـی دوجانبـه در قالـب مثـال زیـر توضیـح داده می شـود. فـرض کنیـد دو کشـور ایـران و کره جنوبـی بـا هـدف تسـهیل تجـارت می خواهند وزن ارزهای واسـط ماننـد دلار و یـورو را در تجارت فرامـرزی کاهـش داده و از پیمـان پولـی دوجانبه اسـتفاده نمایند. بـرای بکارگیری چنیـن پیمانهایی، بانـک مرکـزی دو کشـور وارد مذاکـره بـا یکدیگر شـده و پیمـان پولی دوجانبـه امضاء می کننـد.

 ابتدا کره جنوبـی یـک حسـاب ریالـی نـزد بانـک مرکـزی ایـران افتتـاح می کنـد. سپس ایران یک حساب به وون (won) نزد بانک مرکزی کره جنوبی افتتـاح می کنـد. مبالـغ درون ایـن حسـاب بـه وون و متعلـق به ایـران اسـت. دو بانک مرکزی نسـبت ریـال بـه وون را بـر اسـاس روشـهای مرسـوم بـازار تعییـن می کننـد کـه می توانـد بـه شـکل ثابت یا شـناور باشـد. بانـک مرکزی ایران، مبلـغ توافق شـده ای را به حسـاب ریالی کره جنوبـی واریز می کند. بانـک مرکـزی معـادل همان مبلـغ را به وون به حسـاب ایـران واریز می نمایـد. آنـگاه دو بانک تجاری در دو کشـور بعنـوان عامـل انتخاب می شـوند.

اکنـون تاجـر ایرانـی می خواهـد از کره جنوبـی کالا وارد کنـد. به تاجر کره  ای سـفارش خریـد می دهد. تاجـر کـره  ای پیـش فاکتـور را بـه وون برای تاجـر ایرانی ارسـال می کند. تاجـر ایرانی ریـال در اختیار دارد، امـا بایـد بـه تاجـر کـره  ای وون بپـردازد. بنابرایـن، مبلغ قـرارداد را به بانـک تجاری ایرانـی واریز می کنـد. بانـک تجـاری ایرانـی، ایـن مبلـغ را بـه حسـاب ریالی نزد بانـک مرکـزی واریز می کنـد. این مبلـغ از حسـاب وونـی ایـران در کـره جنوبـی کسـر و بـه حسـاب ریالـی کره جنوبـی در ایـران اضافه  می گـردد. بانـک مرکـزی کره جنوبـی نیـز معـادل مبلـغ قـرارداد را بـه وون بـه بانـک تجـاری کره  ای می دهـد تـا به حسـاب تاجـر کـره ای واریز نماید. بـا تایید دریافـت مبلغ قرارداد توسـط بانـک تجاری کـره ای، کالا در ایـران ترخیـص می شـود و در اختیـار تاجر ایرانی قـرار می گیرد. مشـابه همین فرآیند نیـز در مـورد صـادرات کالا از ایـران بـه کره جنوبـی اتفاق می افتـد. در پایـان دوره، بانک هـای مرکزی می خواهنـد حسـاب ریـال و وون را تسـویه نماینـد.

ایـن تسـویه می توانـد از طریـق طلا یـا دیگـر دارایی هـای ارزشـمند صـورت گیرد. چنانچـه اجـرای ایـن راهـکار با کشـورهای دیگری نیز توسـعه یابد، تسـویه حسـابها در پایـان دوره با  سـهولت بیشـتری انجام می شـود. به عنـوان مثال ایران سـالانه مبلـغ  85 میلیارد ریال به کره جنوبـی بدهـکار اسـت، کره جنوبی مبلغ 9 میلیارد وون به عراق و عراق نیز مبلغ 5 میلیارد دینار به ایران بدهکار است. سـه کشـور وارد فرآینـد تسـویه سـه جانبـه می شـوند و بدهـی ایـران بـه کره جنوبـی تسـویه می شـود.

سـازوکار مذکـور مبتنـی بر خلـق پول جدید به میـزان تقاضای مبادلاتـی بوجود آمده بـرای پول ملی اسـت. حجـم و گسـتردگی سـوابق تجاری طرفیـن مهمترین عامل بـرای حصول توافـق در این زمینه محسـوب می شـود. بـر اسـاس این توافـق، بانک های مرکـزی اعتبار معینـی را به واحد پـول ملی خود بـرای یـک دوره محـدود زمانـی بـه منظـور تجـارت با کشـور دیگر در حسـابی نـزد خود به نـام بانک مرکزی آن کشـور، ایجـاد می کنند.

چنانچه روابط تجاری کشور به نحوی تنظیم شود که تجارت دو جانبه با استفاده از پول ملی دو کشور و بـدون دخالـت مسـتقیم ارز واسـط انجام شـود، ایـن امکان وجـود دارد که ضمن کاهـش هزینه های مبادله، خطرات ناشـی از اسـتفاده از ارزهای خارجی به حداقل برسـد. بدون تردید هر کشوری با هدف تأمیـن حداکثـری منافـع ملـی در تجارت خارجی، خواسـتار اسـتفاده بیشـتر از پول ملی خود اسـت. منـوط بـر اینکـه حجم پول ملی ای که قرار اسـت مبادلات تجاری کشـور را پشـتیبانی کند در کنترل بانـک مرکـزی باشـد تـا در سیاسـت های پولی اختلال ایجـاد نکند. رعایـت اصل تأمیـن منافع متقابل در تجارت خارجی مسـتلزم اسـتفاده از پول کشـورها به اندازه حجم تجارت متوازن هر کشـور اسـت.