گروه نفت و انرژی بازارنیوز: ظرفیت بالفعل تولید نفت خام کشور روزانه حدود 4 میلیون بشکه است که از این مقدار، حدود یک میلیون و 802 هزار بشکه در پالایشگاه‌ها تبدیل به محصولات اصلی این ماده معدنی می شود و بقیه به صورت خام به صورت صادرات به فروش می رسد.

۲۱ سال از زمان ساخت آخرین پالایشگاه در ایران گذشت

طی سال های گذشته برنامه ریزی هایی جهت افزایش ظرفیت پالایشی کشور و کاهش میزان صادرات نفت خام در صنعت نفتصورت گرفته است. اما بررسی آخرین وضعیت حاکی از آن است که وضعیت حال حاضر صنعت پالایش کشور از هر دو حیث توسعه کمی و کیفی با حالت مطلوب فاصله دارد.

از حیث شرایط کمّی، این موضوع قابل تامل است که به رغم گذشت یک دهه از تعریف طرح های جدید پالایشگاهی، هیچ یک از آنها به بهره برداری نرسیده است و می توان گفت حدود ۲۱ سال است که در ایران واحد پالایشی بجز پالایشگاه ستاره خلیج فارسساخته نشده است.

در خصوص تولید کیفی نیز صنعت پالایش کشور نتوانسته است در مقابل کنش های محیطی از جمله ارتقای استانداردهای کیفی و زیست محیطی و تغییرات بازار مصرف درست عمل نماید.

واردات گسترده بنزین درعین صادرات میعانات گازی و نفت خام

به گفته سیدمحمدرضا موسوی خواه مدیرعامل شرکت پخش فراورده های نفتی، میزان تولید بنزین در کشور طی سال ۹۶ به طور متوسط حدود ۸۰ میلیون لیتر بود و در طول این سال حدود ۴.۵ میلیارد لیتر بنزین وارد کشور شد؛ در حالی که با تجهیز و ایجاد پالایشگاه‌ها می توان این مقدار را به جای واردات به صادرات تبدیل کرد.

این موضوع قابل توجه است که صنعت پالایش در سال های گذشته صرفا متولی سوخت مورد نیاز کشور بوده است؛ حال آنکه این صنعت باید در کنار پتروشیمی به دنبال کاهش خام فروشی و تکمیل زنجیره ارزش نفت نیز باشد.

بررسی وضعیت ۹ پالایشگاه نفت خام در کشور

بعد از استحصال و تولید نفت خام لازم است این منبع هیدروکربوری جهت تبدیل به محصولات مورد تقاضا از سمت بازارِ مصرف، مورد فراورش قرار گیرد. به همین منظور، طراحی و احداث پالایشگاه‌ها جهت تبدیل نفت خام به محصولات اصلی از جمله گازِ مایع، بنزین، نفت گاز (گازوئیل)، نفت سفید و نفت کوره در دستور کار قرار می‌گیرد.

در حال حاضر در کشور ایران ۹ پالایشگاه نفت خام شامل پالایشگاه‌های آبادان، کرمانشاه، تهران، شیراز، تبریز، الوان، اصفهان، شازند اراک و بندرعباس، با مجموع ظرفیت بالفعل یک میلیون و 802 هزار بشکه در روز در مدار تولید قرار دارند.

۹ نکته اساسی درخصوص وضعیت پالایشگاه های ایران

با نگاهی به وضعیت فعلی این ۹ پالایشگاه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

یک- از بین مجتمع های پالایشی، دو پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند اراک و آبادان دولتی هستند و سایر مجتمع های پالایشی نفت در راستای سیاست های اصل ۴۴ قانون اساسی به مجموعه های مختلف خصوصی و نیمه دولتی واگذار شده اند.

دو- از حیث ظرفیت اسمی، پالایشگاه آبادان با ۳۵۰ هزار بشکه در روز بزرگترین و پالایشگاه کرمانشاه با ۲۵ هزار بشکه کوچکترین مجتمع پالایشی کشور محسوب می گردد.

سه- با توجه به اجرای طرح های افزایش کمی و کیفی در پالایشگاه ها، در حال حاضر پالایشگاه اصفهان با ظرفیت ۳۷۷ هزار بشکه در روز بیشترین ظرفیت بالفعل پالایشی را در بین مجتمع های پالایشگاهی دارا بوده و سهم ۲۱ درصدی را در تولید فراورده های هیدروکربوری به خود اختصاص داده است.

چهار- طی آمارهای ارائه شده؛ ۲۳.۸۷ درصد از محصولات تولیدی پالایشگاه های کشور را نفت کوره سبک و سنگین تشکیل می دهند. روزانه حدود ۴۳۰ هزار بشکه در روز نفت کوره در ۹ پالایشگاه کشور تولید می‌شود.

پنج- پالایشگاه آبادان که در سال ۱۲۹۱ تأسیس شده است، قدیمی ترین پالایشگاه ایران است و پالایشگاه بندرعباس که در سال ۱۳۷۶ به بهره برداری رسیده است نیز به عنوان جدیدترین مجتمع پالایشی نفت کشور محسوب می شود.

شش- پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند اراک بعد از بهره برداری از طرح توسعه خود به عنوان بهترین مجتمع پالایشی کشور از نظر ترکیب و کیفیت محصولات اصلی و ویژه، محسوب می شود.

هفت- کلیه مجتمع های پالایشی کشور در سالهای اخیر به منظور ارتقای سطح کیفی و کمی تولیدات خود، اقدام به اجرای طرح های بهینه سازی، بنزین سازی و توسعه ای کرده اند.

هشت- تمرکز اصلی مجتمع های پالایشی کشور، تولید و تامین کمی سوخت کشور از جمله بنزین و دیزل است. این در حالی است که صنعت پالایش می تواند به عنوان زنجیره تامین مواد اولیه صنعت پتروشیمی قرار بگیرد.

نه- علیرغم تولید حداکثری بنزین در پالایشگاههای نفت خام، بخش قابل توجهی از نیاز بنزینِ کشور از خارج تامین می شود.

دسترسی به جایگاه ارزنده با ساخت پالایشگاه های مدرن

در حال حاضر کشورهای تولیدکننده نفت به سمت استفاده بهتر از این ماده زیرزمینی به جای صادرات خام آن در حرکت هستند؛ در چنین شرایطی، تمرکز بر روی فروش نفت به صورت خام در بلندمدت چه از لحاظ اقتصادی و چه استراتژیکی یک اقدام منطقی نیست.

جمهوری اسلامی ایران که به لحاظ منابع زیرزمینی رده اول مجموع ذخایر نفت و گاز جهان را به خود اختصاص داده و به لحاظ دانش فنی هم توانایی ایجاد پالایشگاه های مجهز و مدرن را دارد. اما با این وجود ۲۱ سال است که پالایشگاه جدید نساخته و یا این پالایشگاه ها در مرحله طرح باقی مانده است.

دلایل این رکود در صنعت پالایشگاهی ایران می تواند به عوامل متعددی بستگی داشته باشد؛ اما آنچه که مبرهن است خروجی این صنعت در مقایسه با کشورهای منطقه و جهان است که تبعات آن در دوران تحریم های نفتی بیشتر احساس می شود.