طرح حذف صفر از پول ملی به اواسط دهه 70 بازمی‌گردد. در آن زمان طهماسب مظاهری دبیرکل وقت بانک مرکزی حذف صفر از پول ملی را پیشنهاد کرد اما این طرح از سوی رئیس‌کل بانک مرکزی مورد قبول قرار نگرفت و به فراموشی سپرده شد.

اما پس از گذشت 10سال غلامرضا مصباحی‌مقدم به عنوان عضو ناظر شورای پول و اعتبار در حاشیه مجمع عمومی بانک مرکزی حذف صفر را به رئیس‌جمهور وقتمحمود احمدی‌نژاد پیشنهاد کرد؛ در آن زمان رئیس دولت نهم دستور بررسی این طرح را صادر کرد.

اما تا زمان آمدن مظاهری به جای شیبانی، اتفاق تازه‌ای در بانک مرکزی برای این طرح رخ نداد. ورود مظاهری به بانک مرکزی این بحث را دوباره احیا و پررنگ‌تر کرد. کارشناسان پیشنهاددهنده معتقد بودند در شرایط تورمی، چنین اصلاحاتی ثمری نخواهد داشت و به نتیجه مطلوب منجر نمی‌شود؛ بنابراین بهتر است تا زمانی که پیش‌شرط‌ها فراهم نشده به همان شیوه گذشته عمل شود. تغییر واحد پولی نیز از گزینه‌های دیگری بود که در آن زمان از سوی برخی کارشناسان پیشنهاد شده بود. در مورد حذف صفر از پول ملی، برخی کارشناسان به حذف مضربی از سه و برخی به حذف مضربی از چهار صفر اعتقاد داشتند. طهماسب مظاهری رئیس‌کل بانک مرکزی مدافع حذف سه صفر از پول ملی بود. به گفته مظاهری، حذف سه صفر از واحد پولی کشور نسبت به سایر گزینه‌ها می‌توانست برای مردم قابل پذیرش و راحت‌تر باشد؛ حذف صفرها می‌توانست محاسبات را روان‌تر کند.

برخلاف اوایل دهه 70 این بار با رفتن مظاهری پرونده صفرها در بانک مرکزی بسته نشد، بلکه به صورت نیمه‌باز هربار اظهارنظری از سوی مسئولان درباره آن ابراز می‌شد. اکنون دوباره زمزمه‌هایی مبنی بر آمادگی کشور برای این طرح به گوش می‌رسد. این طرح در کشورهای دیگری نیز اجرایی شده که نتایج مثبت و منفی در پی داشته است. از نمونه‌های موفقیت‌آمیز حذف صفر از پول، می‌توان به کشورهای هلند، آلمان و ترکیه اشاره کرد؛‌ آلمان پس از جنگ جهانی دوم توانست تورم فزاینده ناشی از جنگ را به خوبی کنترل کرده و به سوی توسعه‌یافتگی گام بردارد.

ترکیه نمونه دیگری ا‌ست که در سال 2005 به یکباره شش صفر را از پول ملی خود حذف کرد. از آغاز این سال اسکناس‌های جدید ترکیه با عنوان لیر جدید منتشر شدند. هر لیر جدید معادل یک میلیون لیر قدیم است و به این ترتیب ترکیه در یک مرحله شش صفر را از اسکناس حذف کرد. مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل‌های صندوق بین‌المللی پول انجام گرفت. این کشور به عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین‌المللی معرفی شد. اما نکته مهم آن بود که ترکیه پیش از آنکه اقدام به حذف صفرها کند تورم را به طور کامل مهار کرده بود. کارشناسان بر این باورند که در صورت عدم بسترسازی مناسب برای اجرای این طرح، ممکن است ایران به یکی از تجربه‌های ناموفق در این زمینه بدل شود. در همین راستا، محمد خوش‌چهره گفت‌وگویی کرده است که می‌خوانید.

حذف صفر از پول ملی، چه میزان در شاخص‌های اقتصادی ایران در شرایط کنونی اثرگذار است؟

این طرح معمولا در هنگام بروز مشکلات در یک اقتصاد بیمار مطرح می‌شود؛ در چنین حالتی، کشورها برای حفظ ارزش پول ملی در برابر ارزهای خارجی و کاهش هزینه‌ها به اجرای این طرح اقدام می‌کنند؛ اما در ایران با توجه به کاهش ارزش پول در سال‌های اخیر، به نظر می‌رسد حذف صفر از پول، جنبه نمایشی داشته و تاثیر اساسی نداشته باشد. در واقع کاستن از تعداد صفرهای پول، فقط ضریب تبدیل کالا به واحد پول را ساده‌تر می‌کند. رشد بالای حجم پول ضمن بی‌ارزش‌کردن پول، باعث بروز مشکلاتی در تبدیل پول به کالا می‌شود؛ به همین دلیل باید پذیرفت در یک اقتصاد غیرمولد در صورتی‌که یک مجموعه اقدامات رخ ندهد، حذف صفر اثرگذار نخواهد بود، بلکه سبب افزایش ضریب تورم نیز خواهد شد. حذف صفر از پول ملی، باید در قالب یک بسته سیاستی اتفاق بیفتد تا بتواند در نهایت به رشد اقتصادی منجر شود.

حذف صفر از پول ملی می‌تواند به کنترل تورم کمک کند؟

طراح این ایده علاوه بر تورم باید شرایط کلان اقتصادی کشور را نیز در نظر داشته باشد. گرچه حذف صفر از پول ملی می‌تواند از مسائل مهم رشد اقتصادی کشورها باشد، نظیر ترکیه که زمانی چنین کاری را انجام داد و موفق عمل کرد و نتایج خوبی دید، اما در شرایط کنونی من حذف چند صفر را از پول ملی مناسب نمی‌دانم و مطمئن هستم حتی در صورتی که این طرح به طور موفقیت‌آمیز اجرایی شود، نتیجه اقتصادی برای کشور دربر نخواهد داشت. لذا باید به مسئولان اقتصادی کشور توصیه کرد به فکر حل مسائل اساسی کشور باشند. اگر در طرح یادشده جامع‌نگری وجود نداشته باشد به دلیل آثار روانی، منجر به افزایش تورم می‌شود.

اصولا فواید انجام چنین طرحی چیست؟

حذف صفر از پول ملی در تمام کشورها، نشان‌دهنده اشکالاتی است که در اقتصاد آن کشور به وجود آمده است؛ این سیاست با هدف حفظ ارزش پول ملی در مقابل دیگر واحدهای پولی، کاهش هزینه‌های چاپ و انتشار اسکناس، کاهش تورم انتظاری و حفظ نرخ رشد اقتصادی و اهداف دیگر اتخاذ می‌شود. در سال‌های اخیر این اتفاق در ترکیه، ایتالیا و پس از جنگ جهانی دوم در آلمان رخ داده و این کشورها با حذف صفر از پول ملی‌شان برخی از اختلالات اقتصادشان را مرتفع کردند. ‌به عبارت دیگر حذف صفر از پول ملی، مبین یک نوع درمان برای اقتصاد پولی بیمار است که در سیستم اقتصادی یک کشور اختلال ایجاد کرده است؛ این سیاست در واقع مانند یک مسکن برای این اقتصاد بیمار عمل کرده و طبعا عوارضی نیز دارد؛ یکی از عوارض آن، افزایش نگرانی‌های مردم نسبت به شرایط اقتصادی و ایجاد تورم انتظاری در کوتاه‌مدت است. در شرایط فعلی که دولت با نوسان قیمت نفت در بازارهای بین‌المللی و مشکلات ارزی و تحریم مواجه است، بهتر است توان و قدرت خود را در مسائل مهم متمرکز کند. در نهایت، کاهش صفر از پول ملی باید در یک بسته سیاستی مشخص اجرا شود و فواید و عوارض و زمان اجرای آن نیز حتما لحاظ شود وگرنه بدون در نظرگرفتن ابعاد مختلف اقتصادی، اجرای آن با مقاومت مردم روبه‌رو شده و منجر به تورم می‌شود.

با توجه به نمونه‌های موفق این طرح، آیا ممکن است ایران نیز بتواند تجربه موفقی در این زمینه داشته باشد؟

در هر صورت، یک تغییر اساسی اینچنینی در اقتصاد کشور، مساله‌ای نیست که با مقایسه تجربه سایر کشورها به راحتی تحلیل شود و باید نحوه اجرای آن در شرایط اقتصادی کشور مورد نظر، در زمان اجرای طرح دیده شود؛ زیرا هر اقتصادی در هر دوره زمانی در نقطه تعادلی خاصی است و با توجه به آن نقطه تعادلی اقتصاد است که می‌توان آثار یک طرح اقتصادی را بررسی کرد. در واقع اگر نتوانیم طرحمان را بر شرایط اقتصادی مدنظر تطبیق دهیم، نسخه ما اثر نمی‌کند. اجرای چنین طرحی نیازمند پختگی و بسترسازی مناسب است و چون اکنون بستر لازم برای اجرای آن وجود ندارد، لذا ما نیز از تاکید بر مطرح‌شدن آن اجتناب می‌کنیم.

آرمان