کریل دیمیتریو، مدیر ارشد صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه نیز گفته است: «معتقدم تقاضای اصلی برای پتروشیمی‌هاست و پتروشیمی موج بعدی استفاده از نفت است»؛ اظهارنظری که اهمیت صنعت پتروشیمی را به‌جای نفت خام در جهان نشان می‌دهد. قابلیتی که ایران به واسطه وجود دسترسی به منابع نفت و گاز و همچنین دسترسی به دریا، از آن برخوردار است، اما در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور نسبت به آن چندان توجهی نمی‌شود. هرچند اکنون به دلیل بازگشت دوباره تحریم‌ها، این صنعت که توانسته بود با بسیاری از بزرگان صنعت پتروشیمی قرارداد منعقد کند، دوباره گامی بلند به عقب برداشته است و تحریم‌ها، قفلی بر پای آن شده است، اما چگونه می‌توانیم از این مزیت و فرصت استفاده کنیم؟ این پرسشی است که با دو فعال اقتصادی در این عرصه، مطرح کردیم. آنها علاوه بر اینکه بر این مزیت تأکید دارند، معتقدند برنامه‌ریزی دولت روی آمونیاک و اوره که دو محصول بالادستی و خام پتروشیمی محسوب می‌شوند، اشتباهی استراتژیک است که سرمایه‌گذاران را در گام‌های بعدی سرمایه‌گذاری به اشتباه می‌اندازد. با‌این‌حال، گرهی اصلی که اکنون با آن مواجهیم، نبود سرمایه و دانش فنی در این صنعت است که اکنون با تحریم‌ها نمی‌توان به‌ به‌دست‌آوردن آنها چندان امیدوار بود.

‌تمام مزیت‌ها را در اختیار داریم

حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فر‌اورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی درباره مزیت‌های ایران در صنعت پتروشیمی می‌گوید: «همه عواملی را که برای توسعه صنعت پتروشیمی وجود دارد، در اختیار داریم. در صورتی‌ می‌توانیم این ظرفیت را بالفعل کنیم که به تکنولوژی و دانش فنی جهانی در این زمینه دسترسی داشته باشیم؛ زیرا در این زمینه نمی‌توانیم روی توان داخلی مانور دهیم. این صنعت مانند صنعت نفت نیست که محدود به چند کالای مشخص باشد و همه پالایشگاه‌ها روی آن برنامه‌ریزی کنند. در این صنعت می‌توانیم روی تولید چهار تا پنج هزار کالا حساب کنیم و هرکدام از آنها نیازمند دانش فنی است که باید به دست بیاید».‌او در ادامه به تفاوت این صنعت با صنایع دیگر اشاره کرده و می‌گوید: «صنعت پتروشیمی برخلاف سایر صنایع صنعت نفت که کارگربر هستند، صنعتی سرمایه‌بر است؛ وگرنه باقی زمینه‌ها برای آن وجود دارد».

‌گاز ارزان در اختیار پتروشیمی‌ها

حسینی در ادامه به مزیت وجود گاز ارزان به‌عنوان خوراک پتروشیمی اشاره کرده و می‌افزاید:‌ «گاز به‌عنوان خوراک اصلی این صنعت، حتی اگر به‌ صورت خوراک یارانه‌ای در اختیار صنایع قرار نگیرد، بازهم بسیار ارزان و مقرون‌به‌صرفه است. در بسیاری از کشورها که روی صنعت پتروشیمی کار می‌کنند، هزینه حمل‌ونقل گاز، آن را گران می‌کند، اما ایران ذاتا گاز را در اختیار دارد و هزینه آن بسیار اندک است. نیروی انسانی تحصیل‌کرده در این زمینه نیز در کشور وجود دارد و مشکلی از این نظر نیز وجود ندارد».

‌آب، مهم‌ترین نیاز صنعت پتروشیمی

او با تأکید بر ضرورت استفاده از آب در صنعت پتروشیمی، به برنامه‌ریزی برای ایجاد مجتمع‌های پتروشیمی در کنار دریا اشاره کرده و می‌گوید: «تنها چیزی که در صنعت پتروشیمی بسیار مهم است، آب است که ما می‌توانیم با قراردادن مجتمع‌های پتروشیمی در کنار بنادر عسلویه، امام، شهید رجایی و به‌تازگی در چابهار، این مسئله را حل کنیم که ظرفیت آن نیز در کشور وجود دارد».‌سیاستی که البته در این سال‌ها از سوی بسیاری از سرمایه‌گذاران داخلی نادیده گرفته شده و با سیاست‌گذاری‌های غلط تحت فشار نمایندگان مجلس و برخی صاحب‌نفوذان، در حال حاضر با مجتمع‌های پتروشیمی بزرگ در دل کویر روبه‌روییم که سفره‌های آب زیرزمینی را با خطر نابودی روبه‌رو کرده است.

‌دسترسی به بازارهای بین‌المللی

او با اشاره به دسترسی به بازارهای بین‌المللی، توضیح می‌دهد: «وجود بازار مصرف جهانی در اطراف ایران، سبب شده در این زمینه هم مزیت داشته باشد. بازارهای آسیایی، اروپا و آفریقا را در اختیار داریم و می‌توانیم به‌راحتی با حمل با کشتی، کالای پتروشیمی را در دسترس بازارهای مهم و بزرگ جهان به‌ویژه در آسیا قرار دهیم».‌سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فر‌اورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی با بیان اینکه می‌توانیم با تولید و صادرات محصولات پتروشیمی از درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت و سایر کالاها بی‌نیاز شویم، می‌گوید: «اگر بتوانیم روی این مورد به‌خوبی برنامه‌ریزی کنیم، نه‌تنها ایران می‌تواند از درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت و سایر کالاها بی‌نیاز شود، بلکه با تولید 120میلیون تن محصولات پتروشیمی می‌توانیم از بزرگان صنعت پتروشیمی در جهان باشیم».

‌فرار بزرگان پتروشیمی از ایران به‌سبب تحریم‌ها

می‌پرسم با این همه مزیت چرا جایگاه ویژه‌ای در حال  حاضر در این صنعت نداریم، او پاسخ می‌دهد: «مشکل اصلی‌ای که در حال حاضر وجود دارد، نداشتن تکنولوژی و سرمایه است که هر دو به سبب تحریم‌ها، تحت تأثیر جدی قرار گرفته و در سال‌های گذشته نیز برای به‌دست‌آوردن آن، موفق نبودیم». او در ادامه توضیح می‌دهد: «با وجودی ‌که در دوران برجام نیز قراردادهای خوبی با بزرگان صنعت پتروشیمی دنیا برای تکنولوژی و سرمایه‌گذاری منعقد شد، اما با بازگشت تحریم‌ها، همه این قراردادها متوقف شد و تاکنون نیز فقط برای خرید و فروش محصولات پتروشیمی توانسته‌ایم با بسیاری از شرکت‌ها همکاری کنیم و تحریم‌ها را دور بزنیم، اما برای سرمایه‌گذاری و ورود تکنولوژی به ایران نمی‌توانیم در شرایط کنونی امیدوار باشیم».

‌سیاست‌های توسعه پتروشیمی چندان روشن نیست

مهدی پورقاضی، رئیس کمیسیون صنعت و معدن اتاق بازرگانی تهران و فعال صنعت پتروشیمی، نیز با نقد سیاست‌های ناروشن در زمینه توسعه صنعت پتروشیمی، می‌گوید: «سیاست‌های توسعه پتروشیمی در ایران چندان روشن نیست. معلوم نیست وضعیت خوراک پتروشیمی‌ها و فروش مجتمع‌ها چگونه خواهد بود. از طرف دیگر، در سال‌هایی که می‌توانیم دانش فنی صنعت پتروشیمی را به دست بیاوریم، برای آن کاری نکردیم و همچنان برای ایجاد یک مجتمع‌ پتروشیمی نیاز به لیسانس مؤسسات بزرگ و بنگاه‌های اصلی داریم». او در ادامه به یکی از سیاست‌های نادرست اشاره کرده و می‌گوید:‌ »مقدار زیادی سرمایه‌گذاری‌های نامناسب در زمینه آمونیاک و اوره صورت گرفته و هنوز هم شرکت‌ها و سرمایه‌گذارها به دلیل این سیاست دولت، مایل هستند به همان کار ادامه دهند، درحالی‌که این دو بخش، ارزش افزوده پایینی دارند».

شرق