گروه بازرگانی بازارنیوز : طی روزهای گذشته خبر تعلیق لزوم عرضه قیر صادراتی در بورس کالای ایران به یکی از سوژه های داغ رسانه ها تبدیل شده است. این خبر که از نامه نگاری های یکی دو ماه پیش مدیرعامل نفت پاسارگاد به دلیل شرایط سخت تحریمی و مشکل فروش قیر به خریداران خارجی آغاز شد در ادامه به نامه محمد شریعتمداری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی به وزیر نفت منتهی شد و پس از آن نیز خبر ابلاغیه این موضوع نیز به نقل از مدیرعامل نفت پاسارگاد در رسانه ها منعکس شد. اما پس از واکاوی اعلام دلایل عنوان شده از سوی مدیرعامل نفت پاسارگاد و شریعتمداری برای خروج معاملات قیر صادراتی از بورس کالا، به مواردی می رسیم که بررسی کوتاه آن، ما را با زوایای پنهان این درخواست روبه رو می کند که حتما برای مسوولان، فعالان اقتصادی و حتی مردم که امروز در شرایط سخت اقتصادی هستند جالب خواهد بود.

1-خریداران خارجی در کار هستند؟

در نامه وزیر کار و همچنین مصاحبه های مدیرعامل نفت پاسارگاد، بزرگ ترین معضل کنونی در امر صادرات قیر، مشکلات عدیده خریداران خارجی برای خرید قیر ایران از طریق بورس به دلیل شرایط تحریم ذکر شده است. حتی مدیرعامل نفت پاسارگاد در گفت و گو با ایرنا می گوید: «در زمان تحریم، مشتریان خارجی برای خرید قیر از طریق بورس کالا اقدام نمی کنند به طوری که امسال روند مراجعه مشتریان خارجی قیر به بورس کالا به ویژه از آبان ماه تقریبا به صفر نزدیک شده است». همچنین در بخشی از نامه شریعتمداری نیز آمده است: «به دلیل مشکلات ناشی از تحریم هیچکدام از شرکت ها و تجار خارجی تمایلی برای حضور در بورس کالای ایران و ثبت مشخصات خود و انجام معامله رسمی ندارند». در نگاه اول این موضوع کاملا منطقی است؛ در شرایطی که آمریکا تمام توان خود را برای تحریم علیه ایران به کار برده است، معلوم است که خریداران خارجی تن به معامله شفاف در بستر بورس کالا نمی دهند تا تبعات معامله با ایران، دامن آنها را نگیرد. اما پس از بررسی روند معاملات قیر صادراتی در بورس کالا به موضوع جالبی برمی خوردیم؛ اینکه عموما معاملات قیر صادراتی در بورس کالا با حضور خریداران خارجی انجام نمی شده و این صادرکنندگان ایرانی هستند که با خرید قیر صادراتی، اقدام به فروش محموله ها به خارجی ها می کنند؛ به بیان دیگر کل هیاهوی ایجاد شده مبنی بر مشکل خریداران خارجی در بورس، بازی با کلمات بوده و در شرایط غیر تحریمی هم خریدار خارجی به طور مستقیم به تالار بورس نمی آمده است.

2- هویت خریداران خارجی

موضوع مشکلات خریداران برای خرید قیر از بورس کالا آنقدر بزرگنمایی شده که می توان از منظری دیگر به آن پرداخت. سوال از موافقان محدود تعلیق الزام عرضه قیر صادراتی از بورس کالا این است که مگر هویت خریداران محصولات در بورس کالا فاش می شود که خریداران خارجی نگران معامله رسمی و اعلام اسامی خود هستند؟ براساس قانون نام خریداران محصولات در بورس کالا به صورت عمومی فاش نمی شود و تنها نهادهای نظارتی امکان بررسی نام خریداران را دارند؛ به این ترتیب اگر هم خریداران خارجی به بورس کالا می آمدند که نمی آیند، باز هم اسامی شرکت آنها محفوظ می ماند و هیچ مشکلی در این زمینه به وجود نمی آمد. در این خصوص می توان به عرضه های نفت در بورس انرژی نیز اشاره کرد. در شرایطی که دولت و مجلس از عرضه های نفت در بورس انرژی حمایت کرده اند، تاکنون هیچ مساله ای در خصوص افشای هویت خریداران مطرح نشده است اما درباره قیر این بحث های انحرافی به شیوه های مختلف بازگو می شود. با این تفاسیر مساله اصلی موافقان خروج معاملات قیر صادراتی از بورس کالا یعنی "خریدار خارجی و مشکلات آنها" اصلا محلی از اعراب ندارد و اصرار آنها در هفته های اخیر را باید در موارد دیگر جستجو کرد.

3-توقف صادرات قیر!

مورد تاکید دیگر مدیرعامل نفت پاسارگاد که در نامه شریعتمداری نیز آمده است، کاهش قابل توجه حجم صادرات قیر، مشکلات عدیده تولیدکنندگان این بخش و نبود خریدار در این زمینه است. تکرار می شود که در گفته های مسعود جبراییلی آمده است: «امسال روند مراجعه مشتریان خارجی قیر به بورس کالا به ویژه از آبان ماه تقریبا به صفر نزدیک شده است». اما در کمال ناباوری با مراجعه به سایت بورس کالا، رشد حجم معاملات قیر صادراتی در ماه های گذشته نمایان می شود. براساس آمار معاملات تالار صادراتی این بورس، در تیر ماه امسال 262هزار تن قیر، مردادماه 278هزار تن، شهریور ماه 189هزار تن، مهر ماه 245هزار تن، آبان ماه 318هزار تن، آذر ماه 209 هزار تن و در دی ماه امسال نیز برخلاف گفته ها و نامه های ارسالی، بالاترین رقم معامله قیر صادراتی در بورس کالا با ثبت 339هزار تن درج شده است. همچنین در بهمن ماه جاری نیز تاکنون 65هزار تن قیر در تالار صادراتی بورس کالا دادوستد شده تا به کلی بحث های مطرح شده زیرسوال رود.

4-فرار از شفافیت

با توجه به موارد ذکر شده و اینکه همه دلایل اعلامی برای تعلیق الزام عرضه قیر صادراتی در بورس کالا از پایه مشکل داشته است، به نظر می رسد که تنها ماحصل این اتفاق، «مشخص نشدن آمارهای فروش داخلی و صادراتی قیر» و «شفاف نبودن روند قیمت ها و اینکه چه شرکت هایی قیر را به چه منظوری در اختیار می گیرند» خواهیم بود و براین اساس سال آینده بازهم شاهد « مشکلات پیمانکاران» هستیم. در پایان اینکه به نظر می رسد برخی افراد با ارائه آدرس های غلط به وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی  به دنبال ایجاد روند غیرشفاف در بازار قیر هستند که امید می رود دولت و مجلس به خصوص وزارت نفت به عنوان متولی امور مربوط به قیر در اتخاذ تصمیم درست و در راستای منافع ملی اقدام کنند. گفتنی است عرضه نفت در بورس انرژی نیز به دلیل متولد نشدن "بابک زنجانی ها" به بهانه دور زدن تحریم مورد اقبال عمومی قرار گرفته و از این رو غیرشفاف کردن بازار قیر با اهداف اعلامی دولت و مجلس برای توسعه اقتصادی کشور در تضاد است.