گروه نفت و انرژی بازارنیوز : بخش اول مصاحبه محمد مروتی در مورد تحریم های نفتی آمریکا علیه  ایران هفته قبل در بازارنیوز منتشر شد. ( اینجا ) بخش دوم این مصاحبه که در آن محمد مروتی در گفنگو با اقتصاد نگار به بررسی صنعت نفت ایران در مقایسه با سایر کشورهای منطقه پرداخته و آینده تحریم های نفتی را ترسیم می کند، در زیر می آید. مروتی دانش‌آموخته پسا دکترای اقتصاد انرژی دانشگاه استنفورد و دکترای اقتصاد از دانشگاه تگزاس آستین آمریکاست.

می توان نفت را به دولت چین فروخت/در این صورت آمریکا امکان تحریم چین را ندارد

بحث تولید  تمام و وارد بحث فروش می‌شویم، ترامپ گفته بود که 13 آبان می‌تواند فروش نفت ما را صفر کند اما فروش نفت برای ایران یک هسته سختی دارد و نتوانست فروش ما را به صفر برساند آیا ترامپ بلوف زد ؟

موضوع همان استخراج نفت است که اوایل آن آسان و هرچه جلوتر می‌رویم سخت‌تر میشود. سخت تر به این معنی نیست که اصلا نمی‌شود. من از تعبیر هسته سخت خوشم نمی‌آید و از تعبیر اینکه هزینه‌های بیشتری می‌شود خوشم می آید. اما یک بحث هست که اگر آمریکا تحریم کند با یک سری ابزار این کار را می‌کند و ن آن شرکت چینی و هندی هم اگر بخواهد با آمریکا همراه نشود به مشکل بر می خورد .اما هزینه‌هایش زیاد می‌شود. مثلا صنعت نفتکش یک نوع صنعت است، صنعت بیمه نفتکش‌ها خودش یک صنعت دیگر است. پالایشگاه هم یک صنعت است، شما می‌توانید یک کوریدور امنی درست کنید که مثلا نفتکش رد شود، بیمه‌اش هم دولت‌ها متقبل شوند (که خیلی کار عاقلانه‌ای نیست) و بعد آنجا بگویند خود دولت چین می‌خرد و اگر آمریکا بخواهد تحریمی کند باید دولت چین را تحریم کند.چنین پروسه ای مستلزم این است که سازوکارهایی تغییر کنند، ممکن است سخت شود ولی شدنی است. از یک جایی به بعد مسئله این است که اراده سیاسی طرف مقابل وجود دارد که این کار را بکند یا نه، آنقدر هم از آن شدنی‌هایی که اگر بشود چه چیز مهمی می‌شود نیست. در یک بده بستان سطح بالایی امکان پذیر است. در زمان آقای احمدی نژاد ما چنین کاری می کردیم. ما در چین حسابی درست کرده بودیم، پول نفت آنجا ذخیره می‌شد، بخشی از آن معامله بزرگ این بود که مثلا ما فقط جنس چینی به کشور وارد کنیم الان هم می شود این کار را کرد، خیلی اتفاق عجیبی هم نمی افتد.

یافتن جایگزین برای نفت ایران، سخت هست ولی ممکن است/ می توانیم با کمی تخفیف، جلوی صفر شدن صادرات نفتمان را بگیریم

 به بحث پول آن می‌رسیم ولی اجازه دهید درباره چند مصداق بحث کنیم. یکی از نگاه‌هایی که در بازار نفت وجود دارد، پالایشگاه‌های اروپایی، هندی، چینی و آنهایی که مشتری اصلی نفت ما هستند، این‌ها کالیبراسیون دارند و با نفت ما کالیبره شده.آیا این واقعی است یا به خودمان دلخوشی می دهیم که اینها  از جای دیگر نفت نمی‌گیرند و تغییر نفت راحت است؟

این که دلخوشی دادن به خودمان است. اما تعبیر راحت تعبیر دقیقی نیست. فرض کنید پرایدی دارید و کسی به شما بگوید این را دوگانه سوز کن، بعد شما می‌گویید چه کاری است باید بروم صف بایستم و مقداری هم پول بدهم، با همین بنزین می‌رویم. فردا اگر بنزین 3هزار تومان شد و سی ان جی همان قیمت قبلی بود، آنوقت می‌گویید ارزش دارد یک روز وقت بگذارم یک میلیون خرج کنم، ظرف 6 ماه هم مابه التفاوتش دستم می‌آید.

 این که راحت است یا سخت، معلوم است که سخت است ولی بستگی دارد هزینه‌اش چقدر است. اگر پالایشگاه نگاه کند ببیند اگر این کار را بکنم مثلا ممکن است صد میلیون دلار جریمه شوم، بعد حساب می‌کند پالایشگاه را کالیبره کند، مثلا 50 میلیون دلار هزینه دارد، در نتیجه می‌گوید چرا 50 میلیون دلار پول مفت بدهم. سوال اصلی این است که اولا هزینه اش در چه حدودی است و دوما در چه بازه زمانی شدنی است. جواب این است که زمان کوتاهی است از چند هفته تا چند ماه و از لحاظ هزینه هم با این اختلاف قیمت‌هایی که وجود دارد قابل مقایسه است، ممکن است برایشان بصرفد.

 البته این نکته را هم باید گفت، به همین دلیل ما هم می‌توانیم با تخفیف‌هایی این‌ها را بگیریم. یعنی اگر نفت مشابه ما 80 دلار فروش می رود، ما بگوییم 60 دلار می‌دهیم، برای پالایشگاه ممکن است بصرفد. در بازار نفت در حد 50 سنت و 20 سنت با هم رقابت می‌کنند. یک وقتی چند تولید کننده با هم رقابت می کنند، یک وقتی شما تک افتادی و میخواهی با همه رقابت کنی، برای بقیه نمی‌صرفد قیمت را کم کنند، ولی برای شما وقتی کسی دیگر نمی برد، ده دلار هم تخفیف بدهی دادی.

 از آن لحاظ کانال‌های از جنس بیمه و نفتکش و اینها حل شود، قطعا می‌توانیم با تخفیف خوب و معقول نفتمان را بفروشیم.در عین حال جواب این سوال که آیا سوئیچ کردن پالایشگاه کار سختی است، باید بگویم کار سختی نیست.

روسیه و عربستان نه، خود آمریکا کمبود نفت ایران را جبران می کند

مصداق بعدی بحث جایگزینی نفت ایران است که اکنون موضوع مهمی است، برخی اخبار سیاسی هم می آید که عربستان و روسیه دور از چشم ما با هم بستند که افزایش داشته باشند.این به چه صورت است؟ با مطالعاتی که داشتید الان صنعت نفت روسیه و عربستان آماده است که دو میلیون و چهارصد، پانصد هزار بشکه نفت ایران را سریع جایگزین کند؟

طبیعتا همین گونه است. وقتی بازار ملتهب می شود نسبت به امنیت و پایداری عرضه، شرکت‌های بزرگ نفتی، پالایشگاه‌ها، دولت‌ها، شرکت های مصرف کننده، به خاطر این که می‌خواهند به مضیقه نیفتند، بیش از مقدار مصرفشان می‌خرند و ذخیره می کنند. این منجر به افزایش تقاضایی می شود که قیمت را افزایش می دهد.

اصلا اشتباه این است که فکر کنیم که عربستان و روسیه قرار است جبران کنند.آمریکا این کار را می‌کند.

چاههای نفت شیل آمریکا می تواند جای نفت ما را بگیرد

آنجا هم یک ایرادی وجود دارد که بهای تمام شده‌ی نفت ایران هفت تا ده دلار در می‌آید ولی آمریکا 40 دلار در می آید. یعنی فضای صنعت نفت به نفعشان هم هست چون قیمت بالا رفته و این‌ها هم می توانند به راحتی جایگزین کنند.ما قیمت میانگینی از قیمت تمام شده شیل داریم؟

حالا بگوییم 50 دلار. واقعا اهمیت خاصی هم ندارد به خاطر این که بشود 40 دلار 50 دلار یا 60 دلار، چون قیمت بالای 70 است همه تولید می‌کنند. چه 5 میلیون بشکه 40 دلار باشد، چه 5 میلیون بشکه 65 دلار؛ قیمت که 70 باشد این‌ها تولید می‌کنند. اصلا 60 دلار در بیاید. که چه؟یک نفتی است که می آید در بازار و می‌خرند. مهم این نیست که چند در می آید. مهم این است که آیا قیمت تمام شده کمتر از بازار هست یا خیر؟ حالا اگر بگوییم قیمت تمام شده انتظاری کمتر از قیمت نفت در آینده هست یا نیست؟ اگر هست شروع می‌کنند به توسعه دادن، چاه های نفت شیل بر خلاف چاه های نفت متداول (مثلا فکر کنید چاه نفت در خلیج فارس بخواهد توسعه پیدا کند سه چهار سال طول می کشد.) چاه نفت شیل آمریکا به خاطر این که خیلی کوچک و دم دستی هم هست و تکنولوژی آن توسعه پیدا کرده، بازار بالغی دارد، اینها ظرف چند ماه بالا می‌روند.

معلوم نیست تولید نفت عربستان، واقعی است یا بلوف سیاسی/در تحریم نفتی ایران، اوباما از ترامپ عاقل تر بود

آمریکا را گفتید آلترناتیو بالقوه است، آیا عربستان و روسیه این امکان را دارند که به آن میزان افزایش دهند؟

حتما می‌توانند افزایش تولید دهند. حالا این که چقدر است همیشه محل سوال و تردید و بحث های مفصلی است. عربستان همیشه ادعا می‌کند که مازاد ظرفیت تولید دارد ولی معلوم نیست چقدر از آن واقعا از یک خاستگاه فنی بیزینسی درمی آید و چقدر از آن بلوف سیاسی است.

 فرض کنید 500 هزار بشکه در روز زیاد کند. مسئله اصلی این است که یک دینامیک‌هایی در بازار راه می‌افتد که باید به این نکته توجه کرد. وقتی قیمت زیاد می شود، وقتی مصرف کنندگان احساس میکنند که نفت قرار است زیاد بماند، به تکنولوژی های کم مصرف تر رو می‌آورند. این یعنی در بلند مدت فشار مصرف کم می‌شود.

البته این ممکن است از آن طرف چند سال طول بکشد، خیلی از عرضه کننده‌ها هم که هزینه‌های تمام شده شان بیشتر است، کم کم شروع می‌کنند به پرداختن به آن چاه‌هایی که درش را بسته بودند، چون گران تمام می شده، دوباره سعی می‌کنند با تزریق گاز و آب و اینگونه تکنولوژی‌های مختلف ازدیاد برداشت کنند، این‌ها باعث می‌شود که دینامیک‌هایی راه بیفتد. هم تقاضا کنترل می‌شود و زیاد رشد نمی‌کند و هم عرضه کم کم رشد می‌کند.

عربستان و روسیه از آن جنس هستند که شیر نفت زیاد دستشان است و ممکن است یک دفعه  آن را تا حدی زیاد کنند. ولی عموما عاقلانه نیست که شما چند میلیون بشکه ظرفیت مازاد داشته باشی و استفاده نکنید. این سرمایه گذاری اگر استفاده نشود هدر رفته است.

برای همین من فکر نمی کنم عربستان آنقدر مازاد ظرفیت داشته باشد. نکته مهم این است که باید در نظر بگیریم که ممکن است این پتانسیل شیل امریکا، بیش از حتی ظرفیت تولید ما باشد. کما این که دیده میشود در پنج سال اخیر 3،4 میلیون بشکه اضافه کرده، بعید نیست که بتواند مقدار دیگری هم زیاد کند. یعنی آمارها و دیتاهایی که وجود دارد این گونه است. نکته اینجاست برای این که بازار از منظر دولت امریکا ملتهب نشود، بهینه این است که به تدریج اتفاق بیفتد.

 یعنی اگر ترامپ بیاید فرض کنیم که بتواند نفت ما را صفر کند،کار عاقلانه ای نکرده البته از ترامپ بعید نیست. چون بازار به هم می ریزد، مصرف کننده آمریکایی بنزین شاکی می شود، اروپایی ها ناراحت می شوند ولی اگر این را ظرف یک سال بگوید در برنامه یک ساله می خواهم هر بار 20 درصد نفت ایران را از بازار خارج کنم، مثل اوباما هم به تولید کننده‌های دیگر فرصت می دهد که خودشان را تنظیم کنند و هم به مصرف کننده‌ها، یعنی اگر بگویید یک سال دیگر، اگر حتی نفت زیر 80 دلار باشد شدنی است که نفت ایران از بازار خارج شده باشد.

نباید از افزایش قیمت نفت خوشحال باشیم

نکته جالبی بود. نکته‌ی دیگری که از حرف های شما فهمیده‌ام این است که ما خیلی نباید از افزایش قیمت نفت هم خوشحال باشیم چون جایگزینی نفت ما را سریع تر می کند. درست است؟

دقیقا. در کوتاه مدت ما خوشحالیم . دو سال پیش داشتیم دو و نیم میلیون بشکه می فروختیم 50 دلار، امسال اگر یک میلیون هم بفروشیم و قیمت بشود 100 دلار فشارش خیلی برای ما کمتر است. در کوتاه مدت خوب است تا تراز پرداخت هایمان به هم نخورد و بودجه دولت مشکل پیدا نکند ولی واقعیت این است که هرچه قیمت بالاتر برود، با شدت بیشتری سیل نفت‌های جایگزین به بازار می آیند و وضع ما را خراب خواهند کرد.