گروه اقتصادکلان بازارنیوز: موضوع انتشار لیست اموال و درآمدهای مسئولین در سراسر دنیا از دیرباز برای مردم از اهمیت خاصی برخوردار بوده است؛ این‌که مسئولین به چه شکلی زندگی کرده و سطح زندگی آن‌ها چه میزان به مردم نزدیک و یا دور بوده، در میزان اعتماد مردم و علاقه آن‌ها به دولتمردان تأثیر زیادی دارد.

بنابر گزارش بانک جهانی در سال 2012، 48 کشور جهان نسبت به انتشار فهرست اموال و دارایی‌های مسئولان خود اقدام کرده بودند. در سال‌های اخیر قوانین شفافیت در کشورها، سیاستمداران را ملزم کرده است تا به‌منظور افزایش کارآمدی نهادهای نظارتی و جلوگیری از فساد مالی، دست به انتشار فهرستی از اموال و دارایی‌های خود و خانواده خود بزنند.

در کشور ما از سال 1394 تحت «طرح رسیدگی به دارایی مقامات، مسئولان و کارگزاران جمهوری اسلامی ایران»، مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام طرحی در قالب 6 ماده، 29 بند و 3 تبصره تصویب شد که با توجه به آن، مسئولینی که در ذیل این قانون از آن‌ها نام‌برده شده است موظف هستند فهرست دارایی‌های خود، همسر و فرزندان تحت تکفل را قبل و بعد از هر دوره خدمتی به رئیس قوه قضاییه اعلام نمایند.
اما در این قانون عنوان‌شده است که فهرست دارایی‌های افراد مشمول و نیز اسناد و اطلاعات مربوط به آن‌ها به‌جز در مواردی که در این قانون و آیین‌نامه ذیل آن تعیین‌شده است، محرمانه بوده و در صورت انتشار عامدانه و یا غیر عامدانه بر اساس قوانین با فرد یا مجموعه منتشرکننده برخورد صورت می‌گیرد.

جلوگیری از پرداخت‌های غیرمتعارف در سازمان‌‌ها و نهادهای دولتی مشکلی نبوده است که منحصر در کشور ما ‌باشد. مرور تجربیات جهانی در این زمینه حاکی از آن است که بدون شفافیت در روابط مالی راهکارهای تقنینی و نظارتی معطوف به افزایش بهره‌وری و کاهش فساد، کارآمد نیستند و بالعکس در محیط شفاف حتی در صورت وجود بستر مساعد قانونی برای سوءاستفاده، احتمال اضافه برداشت از منابع عمومی کاهش پیدا خواهد کرد.

این کشورها در حوزه‌ شفافیت مالی از منابع بخش عمومی، سه روش عمده را دنبال می‌کنند:

1. اطلاعات به مراجع نظارتی داده می‌شود و عموم مردم دسترسی به آن‌ اطلاعات ندارند.
2. اطلاعات به مراجع نظارتی داده ‌می‌شود، اما عموم مردم نیز طبق قوانین کشوری معطوف به آزادی اطلاعات، حق مطالبه و دسترسی به این اطلاعات رادارند.
3. اطلاعات به مراجع نظارتی داده می‌شود و برای عموم مردم نیز انتشار عمومی پیدا می‌کند.

به‌عنوان‌مثال در این گزارش به بررسی و مرور تجربیات بین‌المللی در انتشار عمومی فهرست درآمدها و دارایی‌های مسئولین می‌پردازیم:

*ایالات‌متحده آمریکا

در پایگاه‌های اینترنتی مختلف در آمریکا، اطلاعات تفصیلی پیرامون دارایی‌های مرتبط با مسئولین این کشور ارائه‌شده است؛ ازجمله این اطلاعات می‌توان به اطلاعات حساب‌های بانکی، سرمایه‌گذاری‌ها، اموال منقول، وام‌ها و معاملات تجاری بالای 1000 دلار اشاره کرد.

به‌عنوان‌مثال اطلاعات دارایی‌های جان مک‌کین سناتور آمریکایی تا سال 2014 در سند زیر آمده است که به‌صورت مشروح در پایگاه اینترنتی open secrets موجود است.

 سند زیر فهرست گزارش‌های اموال و دارایی‌های مسئولین و کارمندان دادگاه‌های فدرال آمریکا از سال 2004  تا 2011 است که به‌صورت کامل در پایگاه اینترنتی judicial watch  آمده است

 سند زیر فهرست حقوق سران ایالات‌متحده آمریکا اعم از رئیس‌جمهور از سال 1789 تا 1999، معاون رئیس‌جمهور، سخنگوی کاخ سفید، اعضا و نمایندگان کنگره از سال 1789 تا 2015 و دیگر مسئولان رده‌بالا است، که در پایگاه اینترنتی press gallery آمده است.

اطلاعاتی که از مدیران ایالات‌متحده آمریکا وجود دارد هم در سطح مسئولان کشوری و هم در سطح مسئولان ایالتی منتشر می‌گردد و برای مردم قابل‌مشاهده است؛ برای مثال در ایالت کالیفرنیا درآمد بیش از 8 میلیون کارمند و مسئول دولتی و همچنین حقوق و مزایای نزدیک به 4 میلیون بازنشسته دولتی و دیگر شاخص‌ها و آمارها در دسترس عموم قرارگرفته است که در دو سند زیر ذکرشده است و به‌صورت مشروح در پایگاه‌ اینترنتی  transparent California آمده است.

*مکزیک

در پایگاه اینترنتی Tres de Tres اطلاعات تفصیلی پیرامون دارایی‌های مسئولین و همسر دائم یا موقت[1] آن‌ها در مکزیک ارائه‌شده است؛ ازجمله این اطلاعات می‌توان به مواردی همچون املاک و مستغلات مسئول یا همسر وی، تعداد خدمتکاران، مبلمان، حساب‌های بانکی و سرمایه‌گذاری، وسایل نقلیه موتوری آن‌ها اعم از کشتی، هواپیما، ماشین و حتی موتورسیکلت، اشاره کرد؛ در این اطلاعات حتی شهر یا کشوری که ملک در آن وجود دارد، چگونگی به دست آمدن اموال، هدایای دریافتی و دیگر موارد عنوان‌شده است.

در سند زیر اطلاعات دارایی یکی از مسئولین مکزیک در حوزه املاک متعلق به او ذکرشده است که به‌صورت مشروح در این پایگاه اینترنتی آمده است.

*لیتوانی
در پایگاه اینترنتی valstybes zinios اطلاعات تفصیلی پیرامون دارایی‌های مسئولین و خانواده‌های آن‌ها در لیتوانی ارائه‌شده است. ازجمله این اطلاعات می‌توان به مواردی همچون ارزش اوراق بهادر، طلا و جواهرات و آثار هنری، دارایی‌های مالی و نقدی، وام‌های دریافت شده و وام‌های بازپرداخت شده اشاره کرد.

در سند بالا بخش کوچکی از فهرست دارایی‌های مسئولین لیتوانی در سال 2013 ذکرشده است که به‌صورت مشروح در پایگاه اینترنتی valstybes zinios آمده است.

*برزیل
درپایگاه اینترنتی trans parencia اطلاعات تفصیلی پیرامون درآمدهای اصلی، جنبی و ناخالص، ساعت کاری مسئولین و تمامی کارکنان نهادهای دولتی برزیل قابل‌دسترسی است.

در سند بالا اطلاعات مالی شهرداری سائوپائولو و کارکنان این سازمان ذکرشده است که به‌صورت مشروح در پایگاه اینترنتی trans parencia آمده است.

*هندوستان
در پایگاه اینترنتی pm india اطلاعات تفصیلی پیرامون دارایی‌های مسئولان هندوستان ارائه‌شده است؛ ازجمله این اطلاعات می‌توان به اموال منقول آن‌ها مانند اطلاعات حساب‌های بانکی، سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده، هزینه‌های بیمه، ارزش جواهرات و اشیاء قیمتی، اموال غیرمنقول مانند زمین‌های غیر زارعی، ساختمان‌های مسکونی و تجاری و جزئیات بدهی‌های آن‌ها به مؤسسات مالی و دولتی، اشاره کرد.

در سند بالا بخش کوچکی از فهرست دارایی‌های وزیر دفاع هندوستان در سال 2014 ذکرشده است که به‌صورت مشروح در پایگاه اینترنتی pm india آمده است.

*گرجستان

در پایگاه اینترنتی declaration اطلاعات تفصیلی پیرامون دارایی‌های مسئولان گرجستان و خانواده‌های آن‌ها ارائه‌شده است. ازجمله‌ این اطلاعات می‌توان به مواردی همچون اطلاعات اعضای خانواده، املاک، پول نقد، وسایل نقلیه، اوراق بهادر، حساب‌های بانکی خارج از کشور افراد خانواده، فعالیت‌های کارآفرینی و تجاری آن‌ها در داخل و خارج از کشور، اشاره کرد.

در سند بالا بخش کوچکی از فهرست دارایی‌های یکی از مسئولان گرجستان در دادگاه عالی در سال 2016 ذکرشده است که به‌صورت مشروح در پایگاه اینترنتی declaration آمده است.

*کرواسی

در پایگاه اینترنتی sukob interesa اطلاعات تفصیلی پیرامون دارایی‌های مسئولین کرواسی و خانواده آن‌ها قابل‌دسترسی است. ازجمله‌ این اطلاعات می‌توان به مواردی همچون عناوین شغلی، محل خدمت و سایر اطلاعات شغلی، میزان درآمد خالص و ناخالص، دارایی، معاملات تجاری، سهام و اوراق بهادر، پس‌انداز ارزی، وام‌ها، بدهی‌ها و ضمانت‌ها و نیز فعالیت‌های علمی و فرهنگی، اشاره کرد.

در سند بالا بخش کوچکی از فهرست دارایی‌های یکی از مسئولان کرواسی در سال 2013 ذکرشده است که به‌صورت مشروح در پایگاه اینترنتی sukob interesa آمده است.

*فرانسه

در پایگاه اینترنتی hatvp اطلاعات تفصیلی پیرامون دارایی‌های مسئولین فرانسه و خانواده آن‌ها قابل‌دسترسی است. ازجمله‌ این اطلاعات می‌توان به مواردی همچون مشاغل و درآمد حاصل از آن‌ها در زمان مسئولیت و پیش از آن، حضور در شرکت‌های خصوصی پیش از مسئولیت، منافع مالی و مستقیم در انتخابات و مبلغ آن و همچنین مشاغل همسر، اشاره کرد.

در سند بالا بخش کوچکی از فهرست دارایی‌های مشاور عالی بانک فرانسه در سال 2014 ذکرشده است که به‌صورت مشروح در پایگاه اینترنتی hatvp آمده است.

*افغانستان

در پایگاه اینترنتی anti – corruption اطلاعات تفصیلی پیرامون دارایی‌های مسئولین افغانستان و خانواده آن‌ها قابل‌دسترسی است. ازجمله‌ این اطلاعات می‌توان به مواردی همچون شغل‌ها و درآمدهای گذشته و حال حاضر مسئولین، اموال منقول مانند پول نقد در بانک‌های داخلی و خارجی و حساب‌های بانکی، زیورآلات، وسایل نقلیه داخل و خارج از کشور، هدایای دریافت شده، قرض‌ها و وام‌ها دریافت شده و داده‌شده و مصارف دیگری ازجمله تعلیم و آموزش، اشاره کرد.

در سند بالا بخش کوچکی از فهرست دارایی‌های رئیس‌جمهور افغانستان، محمد اشرف غنی در سال 1394 ذکرشده است که به‌صورت مشروح در پایگاه اینترنتی anti – corruption آمده است.

*آرژانتین

سایت la nacion  پایگاهی اینترنتی است که این قابلیت را به مردم آرژانتین می‌دهد که باقابلیت جست‌وجوی مجزا برای هرکدام از قوای کشور اعم از مقننه، مجریه و قضاییه، اموال، دارایی و درآمدهای تمام کارگزاران حکومت را مشاهده کنند.

در سند بالا بخش کوچکی از فهرست دارایی‌های رئیس‌جمهور آرژانتین ازجمله دارایی‌های او در سال 2015 ذکرشده است که به‌صورت مشروح در پایگاه اینترنتی interactivos lanacion آمده است.

*ایتالیا

سایت open polis پایگاهی اینترنتی است که به ترویج شفافیت و پاسخ‌گویی حاکمان سیاسی در ایتالیا می‌پردازد. این مجموعه با ارتباط‌گیری با دیگر گروه‌های نظارتی بر پارلمان سعی در ایجاد و در دسترس قرار دادن اطلاعات عمومی به مردم ‌می‌کند.

سند بالا فهرست درآمدهای مالی 626 نماینده پارلمان و 288 نماینده سنای ایتالیا در سال 2015 ذکرشده است.

*اندونزی

در پایگاه اینترنتی acch اطلاعات تفصیلی پیرامون گزارش مالی دولت اندونزی مسئولان و کارمندان قابل‌دسترسی است. ازجمله‌ این اطلاعات می‌توان به مواردی همچون اموال منقول و غیرمنقول، فهرست کسب‌وکارها، اوراق بهادر، مبادلات انجام‌شده، اعتبار دارایی‌ها، بدهی‌ها و ارزش کل ثروت آن‌ها، اشاره کرد.

سند بالا صفحه اول و دوم فرم شفافیت مالی مسئول و یا کارمند دولتی در اندونزی است که به‌صورت مشروح در پایگاه اینترنتی  acch آمده است.

*آفریقای جنوبی

در پایگاه اینترنتی south african gov اطلاعات تفصیلی پیرامون اطلاعات مالی و دارایی مسئولان و اعضای پارلمان آفریقای جنوبی قابل‌دسترسی است. ازجمله این اطلاعات می‌توان به مواردی همچون سهام، زمین و املاک، حقوق بازنشستگی، هدایا و سفرهای انجام‌گرفته، اشاره کرد.
سند زیر برخی از بخش‌های برگه‌های شفافیت مالی و دارایی‌های اعضای پارلمان آفریقای جنوبی در سال 2015 ذکرشده است که به‌صورت مشروح در پایگاه اینترنتی parliament آمده است.

این مطالعات و آمارها مرتبط با تحقیقات صورت گرفته در چند سال گذشته بوده و نیز تنها روی 87 کشور انجام‌شده است، لذا بدیهی است که امروزه دامنه کشورها و نیز گستردگی و کیفیت ارائه اطلاعات ارتقاءیافته باشد.
بدون شک مشاهده‌ی تجربیات بین‌المللی در این زمینه راهنمای خوبی برای گسترش شفافیت مالی در کشور ما و استفاده‌ی از آن‌ها درزمینه مقابله‌ی با فساد خواهد بود.

منبع داده ها : شفافیت برای ایران

[1] در مکزیک مطابق قانون، می توان دو سال، به صورت موقت ازدواج کرد و در صورت رضایت طرفین، ازدواج را تبدیل به دائمی کرد