سال‌هاست که فعالان محیط زیست و جامعه کوهنوردی نسبت به خطراتی که مرتفع‌ترین کوه ایران و خاورمیانه را تهدید می‌کند، هشدار می‌دهند اما در مقابل کمترین اقدام اثرگذار در جهت بهبود این اوضاع شده است. چرای بی‌رویه و بیش از حد ظرفیت مراتع در دامنه‌های کوه، ساخت‌وساز در مسیرهای کنار جاده کوه، برداشت از معادن، گردشگری‌های بی‌ضابطه و کوهنوردی غیراصولی از جمله مشکلاتی بوده که در چند سال اخیر باعث شده حیات دیو سفید پای در بند را به چالش بکشاند. اما در لابه‌لای تمام این معضلات، مشکل بزرگ دیگری نهفته است که باید به‌عنوان یکی از زشت‌ترین رفتارهای غیراجتماعی از آن نام برد. این حرکت ناپسند چیزی نیست جز وجود فضولات انسانی در مسیرهای مختلف کوهستان. متأسفانه به دلیل ملاحظاتی (خجالت) که در نحوه بیان این موضوع وجود دارد، کمتر به آن پرداخته شده و حالا که به یک مسئله بغرنج تبدیل شده، رسانه‌ای شده است. گستردگی بیش از حد فضولات انسانی در مسیرها، علاوه بر اینکه بافت زیبا و هوای پاک کوه را از بین برده، باعث شده تا منابع آبی آن منطقه را هم آلوده کند.

حال سؤال این است که دلیل به‌وجود‌آمدن این پدیده نامناسب اجتماعی چیست؟ رضا زارعی، رئیس فدراسیون کوهنوردی در‌این‌باره  می‌گوید: «وجود این اتفاق ریشه در نابسامانی‌های اجتماعی ما دارد. اینکه ما نتوانستیم در بحث فرهنگ‌سازی جامعه اقدامی اساسی و جدی کنیم. ما مردم را تشویق می‌کنیم که به طبیعت روی بیاورند اما این در حالی است که اصلا به قوانین و آداب حضور در طبیعت آگاه نیستند. وقتی ما نمی‌توانیم در وهله اول به مردم یاد بدهیم که ظروف پلاستیک غذاخوری خودشان را از بالای کوه به پایین بیاورند و آن را در مسیرها رها نکنند، نباید انتظار این را داشته باشیم که در مورد فضولاتشان این کار انجام بدهند. شهرداری‌های ما حتی نتوانسته‌اند در بحث نریختن زباله در داخل شهرها به دستاورد‌های خوبی برسند، چه برسد به اینکه بخواهند این فرهنگ‌سازی را در کوهستان‌ها بکنند». طبق تعاریفی که وجود دارد، فدراسیون کوهنوردی به‌عنوان متولی اصلی این رشته که در سه حوزه کوهستان، کوهنوردی و امر آموزش فعالیت می‌کند، مسئولیت حفاظت از دماوند، جان‌پناه‌ها و پناهگاه‌های موجود در این کوه را هم بر عهده دارد اما در‌حال‌حاضر وضعیت به‌گونه‌ای است که این مسئولیت از فدراسیون سلب شده و این مسئولان شهرداری و شورای شهر شهرستان دماوند هستند که خود را مسئول می‌دانند. زارعی ادامه می‌دهد: «جامعه محلی وقتی تخصص ندارد، نتیجه‌اش می‌شود اینکه از منابع طبیعی‌اش کسب درآمد کند. شهرداری و شورای شهر دماوند به‌خاطر نداشتن درآمد، آمده‌اند برای ورود کوهنوردان و گردشگران به کوه عوارض تعیین کرده‌اند. در پناهگاه‌ها به مردم خدمات می‌دهند. روزانه صد قاطر از روستاهای اطراف دماوند در مسیر کوهستان کسب درآمد می‌کنند. جوری عمل کرده‌اند که می‌خواهند در چهار ماه از سال درآمد یک سال این شهر را دربیاورند. وقتی شرایط به این شکل باشد، خب معلوم است که تخریب صورت می‌گیرد و در نهایت هم فدراسیون کوهنوردی می‌شود رفتگر شهرداری. ما مدام با مسئولان شهرداری دماوند درگیر هستیم. در هر هفته بالغ بر یک تن زباله از بالای کوه جمع می‌کنیم. مشکلات آنجا آن‌قدر زیاد است که فضولات انسانی در برابر آن چیزی نیست. کوهی که ارتفاع بالای هزارو 200‌متر دارد، در حریم شهر نیست که شهرداری بخواهد درباره آن تصمیم‌گیری بکند. اما چون در این شهر دیگر برج‌سازی معنایی ندارد، باید درآمد لازم از جیب کوهنورد و گردشگر به دست بیاید».

پناهگاه‌هایی که در مسیر کوه هستند، اگر‌چه باید با هدف استراحت کوهنوردان ساخته شوند اما پناهگاه‌های کوه دماوند به رستوران‌های شیکی تبدیل شده‌اند که فقط جنبه درآمدزایی و تفریحی دارند. زارعی در‌این‌باره توضیح می‌دهد: «من از زمانی که به فدراسیون آمدم، مانع ساخت مجدد پناهگاه‌ها شدم و فقط سعی کردیم همین‌هایی را که داریم، بازسازی کنیم. یکی از ایرادات این پناهگاه‌ها این است که سرویس بهداشتی در آنها تعبیه شده است. در‌حالی‌که نباید این‌طور باشد؛ چراکه تخلیه‌کردن حجم بالای فضولات از بالای کوه کار بسیار سختی است. متأسفانه مخازن این سرویس‌های بهداشتی در یکی از زیباترین دره‌های کوه تخلیه می‌شود که در نهایت منجر به آلوده‌شدن آب‌های اطراف هم شده است. اصولش این است که فضولات خود را در ظروف پلاستیک بریزند و هنگام برگشت همراهشان به پایین بیاورند اما در عملا این کار را نمی‌کنند. ما نمی‌توانیم حتی افراد راضی کنیم که قوطی کنسرو خود را به پایین بیاورند. ما یک برنامه گذاشتیم که اگر زباله‌های خود را به پایین بیاورید، پنج‌هزار تومان به آنها می‌دهیم. وقتی از آنها سؤال می‌کردیم چرا زباله‌هایتان را نیاوردید، در جواب می‌گفتند ما پول عوارض را برای این به شهرداری داده‌ایم که آشغال‌هایمان را جمع کند!». دغدغه دیگر زیست‌محیطی دماوند که باعث شده به تخریب هرچه بیشتر این کوه کمک کند، مردم روستاهای اطراف هم هستند که آنها هم پا‌به‌پای شهرداری شهرستان به‌دنبال درآمد هستند. پیش‌کسوت کوهنوردی می‌گوید: «مسیرهای عادی دماوند سهل‌الوصول هستند و خیلی از مردم و گردشگران با عبور از روستاها راحت به کوه می‌روند. بیشتر روستاها مجوز گیت‌هایی را گرفته‌اند و مردم با پرداخت عوارض از آن رد می‌شوند. در بعضی از روستا‌ها هم که اصلا گیتی وجود ندارد و مردم راحت از آنجا می‌روند. تا زمانی که شرایط به این شکل وجود داشته باشند، عملا نمی‌توان هیچ اقدامی را انجام داد تا مانع از چالش‌های به‌وجود‌آمده شد. من در طرحی که به شهرداری دماوند دادم، به آنها اعلام کردم که به‌دنبال درآمدزایی نباشند و کار را به دست فدراسیون بسپارند. ضمن اینکه سایر ارگان‌ها هم منطقه را تخلیه کنند. مگر منِ رئیس که دوره‌ام چهارساله است، در این زمان کوتاه چقدر می‌توانم کار انجام بدهم. اگر چنین برنامه‌ای پیاده شود و ورود کوهنوردان و گردشگران محدود شود، آن‌وقت ما می‌توانیم در جهت بهبود اوضاع قدم برداریم در غیر این صورت باید منتظر تخریب این کوه باشیم». مشکلات فدراسیون کوهنوردی در مقابله با افراد غیر برای زنده نگه‌داشتن سلامت کوه دماوند در حالی است که به‌جز نهادهای شهری این شهرستان، سازمان جهانگردی و گردشگری هم با صدور مجوزهای جداگانه‌ای به‌دنبال درآمدزایی است و گردشگران خاص خودش را راهی کوه دماوند می‌کند.

اقتصادآنلاین