گروه بورس ، بانک و بیمه بازارنیوز: نزدیک به ۱۰ سال است با شروع تحریم‌های مالی، انتقال پول در شبکه رسمی بانکی و غیررسمی صرافی‌ها دچار مشکلات فراوانی شده است. با وجود اینکه با تمام دشواری‌ها بخش قابل توجهی از بازرگانان این مشکل را پشت سر گذاشته‌اند، اما روش‌های جایگزین ضمن غیرایمن بودن، هزینه‌های تجارت کشورمان را هم افزایش می‌دهند. باید توجه داشت که عمده تبادلات تجارت خارجی ایران با مجموعه  کشور‌هایی است که ارتباط دیپلماتیک و سیاسی مناسبی با کشورمان دارند. چین، روسیه، ترکیه، هند و مالزی از اصلی‌ترین این کشور‌ها هستند. از همین رو می‌توان از روش‌های پرداخت دیگری در ارتباط با کشور‌های مطرح‌شده بهره گرفت. پیمان پولی دوجانبه، استفاده از خط ارزی مستقل و رمزارز منطقه‌ای بخشی از این روش‌هاست که ضمن امنیت بالا، سرعت مناسبی هم دارند، اما متاسفانه با وجود پیشنهاد‌های مکرر بین‌المللی، دستگاه اقتصادی کشورمان نسبت به آن‌ها بی‌تفاوت بوده است. در همین‌باره می‌توان به توافق یک ماه پیش حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان با ماهاتیر محمد، نخست‌وزیر مالزی اشاره کرد که در آن هم بر موضوع ایجاد رمزارز منطقه‌ای تاکید شده بود، اما تاکنون هیچ گام اجرایی توسط ایران در این باره برداشته نشده است. ماهاتیر محمد، نخست‌وزیر مالزی موافقت خود را با طرح حسن روحانی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در اجلاس سران کوالالامپور ۲۰۱۹ مبنی بر تاسیس «بازار مشترک کشور‌های اسلامی در حوزه اقتصاد دیجیتال» و همکاری و تبادل تجربیات در زمینه رمزارز‌ها اعلام کرد. «فری مالزی تودی» در این زمینه نوشت: نخست‌وزیر ماهاتیر محمد با پیشنهاد ایران مبنی بر استفاده از رمز ارز به عنوان گزینه جایگزینی دلار آمریکا موافق است.

این رسانه مالزیایی به نقل از ماهاتیر محمد نوشت: «ما برای نخستین‌بار این موضوع را می‌شنویم  که ایران و ترکیه بر این عقیده‌اند که باید از جایگزینی برای دلار آمریکا استفاده کنیم». نخست‌وزیر مالزی که کشورش میزبان اجلاس سران کوالالامپور ۲۰۱۹ بود، گفت: ما می‌توانیم ارز‌های خود یا ارز مشترکی را استفاده کنیم. وی توضیح داد: به نظر می‌رسد زمانی که ما از دلار آمریکا استفاده می‌کنیم تحریم‌ها می‌تواند به توسعه اقتصای ما  لطمه بزند. ماهاتیر محمد پس از گفتگو‌های مشترک با شرکت‌کنندگان در اجلاس سران کوالالامپور و شرکت در میزگرد چهارجانبه که در آن رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، حسن روحانی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران و شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی امیر قطر حضور داشتند، به خبرنگاران گفت: وی مدت‌ها قبل پیشنهاد ایجاد یک ارز جایگزین دلار برای تجارت‌های بین‌المللی را داده و تلاش‌هایی در این زمینه انجام شده است، اما این ایده با واکنش ابرقدرت‌ها روبه‌رو شده بود. وی افزود: واکنش آن‌ها این بود که ما را از استفاده از هر نوع ارز دیگری منع کنند، زیرا استفاده از یک ارز خاص به آن‌ها قدرت می‌دهد. فری مالزی‌تودی همچنین نوشت: آمریکا تحریم‌هایی را برای ایران اعمال کرده است تا این کشور را وادار به مذاکره درباره محدودیت‌های جدید علیه برنامه‌های هسته‌ای و موشک‌های بالستیک کند.

*نتیجه پیمان‌های پولی  ایران  در سال‌های اخیر چه شد؟

پیمان پولی دوجانبه توافقی است که کشور‌ها برای انجام مبادلات مالی خود امضا می‌کنند تا به جای استفاده از ارز‌های جهانی مثل دلار و یورو، از ارز‌های ملی استفاده کنند. تاکنون بیش از ۷۰ پیمان پولی دوجانبه و چندجانبه بین کشور‌های جهان منعقد شده است. در همین رابطه، صمد عزیزنژاد، کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس درباره نقش پیمان پولی در مبادلات تجاری گفت: پیمان‌های پولی فقط به وسیله پول و ارز اجرا نمی‌شود بلکه کیفیت مبادلات نیز در آن دخیل است. پیمان‌های پولی ابزاری برای مقابله با تحریم‌هاست، زیرا آمادگی برای استفاده از پول ملی در مبادلات، انعطاف‌پذیری کشور را در مقابل تحریم‌ها افزایش می‌دهد. عزیزنژاد گفت: بانک مرکزی نوسان ارزش پول ملی را مدیریت کرده و برخی توافقات درباره انعقاد پیمان‌های پولی بر این اساس است، زیرا طرف مقابل به ثبات بازار کشور توجه دارد. در بحث پیمان‌های پولی باید از پیمان‌های دوجانبه به سمت پیمان‌های پولی چندجانبه حرکت و مشکل تراز تجاری را در این پیمان‌ها حل کنیم. این روش پرداخت نخستین‌بار در ایران در سال‌های ۸۹ تا ۹۰ از سوی کارشناسان به دولت پیشنهاد شد، اما بانک مرکزی به این روش بی‌محلی کرد. پس از روی کار آمدن دولت روحانی و در میانه مذاکرات برجام، دوباره بحث پیمان‌های پولی دوجانبه به دولت پیشنهاد شد که برای سامان گرفتن روابط اقتصادی خارجی و برتری در مذاکرات هسته‌ای، پیمان پولی دوجانبه را اجرا کند. بالاخره بانک مرکزی مجبور به واکنش شد و معاون ارزی وقت بانک مرکزی اعلام کرد با ۳ کشور روسیه، ترکیه و عراق پیمان پولی بسته شده است، اما در عرصه عمل، تغییری در روابط بانکی ایران و این ۳ کشور ایجاد نشد. در سال‌های بعد، اما این کشور‌های خارجی بودند که به فکر اجرای پیمان پولی با ایران افتادند. پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در سفری که سال ۹۵ به ایران داشت، رسماً از ایران درخواست کرد در تجارت دوجانبه، از پول‌های ملی روبل و ریال استفاده کنند. ۱۴۸۰ روز از درخواست پوتین برای عقد پیمان پولی با ایران می‌گذرد، اما هنوز اقدامی از سوی بانک مرکزی برای برقراری پیمان پولی صورت نگرفته است. ترکیه نیز ۳ بار در سطح ریاست‌جمهوری از ایران چنین درخواستی را داشت. اردوغان ۲ بار در آنکارا و یک بار در تهران، از ایران درخواست کرد به جای دلار، از پول‌های ملی لیر و ریال در مبادلات دوجانبه استفاده کنند. اما بی‌تفاوتی بانک مرکزی باعث شد که خود اردوغان دست به کار شده و در سفرش به تهران، پیمان پولی ایران و ترکیه را نهایی کند. در ابتدای کار به طور محدود مبادلاتی بین ایران و ترکیه انجام شد، اما پس از آن دیگر خبری از مبادله پولی از این طریق با ترک‌ها منتشر نشد. همچنین کشور‌های دیگری از جمله هند و پاکستان نیز به ایران پیشنهاد داده‌اند که برای مبادلات اقتصادی دوجانبه از پیمان پولی دوجانبه استفاده کند، اما با بی‌تفاوتی دولت ایران مواجه شده‌اند.

*پیش‌نیاز پیمان پولی

بی‌عملی و سستی بانک مرکزی در زمینه انعقاد پیمان پولی اظهرمن‌الشمس است. علاوه بر این نبود اراده بانک مرکزی حتی پیش‌نیاز‌های لازم در این باره را فراهم نکرده است. در همین راستا دکتر علی سعدوندی، اقتصاددان و تحلیلگر مسائل پولی و بانکی با اشاره به مشکلات نقل و انتقال مالی در سطح بین‌الملل، گفت: انعقاد پیمان‌های پولی دوجانبه یکی از راهکار‌هایی است که می‌تواند در تسهیل نقل و انتقالات مالی موثر باشد، اما بدون تعیین نرخ مرجع، پیمان‌های دوجانبه و چندجانبه پولی، فلج خواهند شد. وی افزود: به همین دلیل است که با وجود اینکه پیمان پولی که مثلا بین ۲ کشور ایران و ترکیه امضا شد، اصلا نتوانست به طور گسترده اجرایی شود. هر چند که بنده از مدافعان پروپاقرص پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه هستم، اما باید بگویم این پیمان‌ها بدون وجود یک معیار سنجش نرخ متقابل ارز بین ۲ کشور نمی‌تواند موثر باشند. این کارشناس اقتصادی ادامه داد: از این رو باید یک بازار بورس ارز اسکناس به وجود بیاید تا این پیمان‌های پولی دوجانبه کارکرد اجرایی پیدا کنند. وقتی که طرح بازار متشکل ارزی ارائه شد امید‌هایی به وجود آمد، اما متاسفانه بازار متشکل ارزی ناگهان به فراموشی سپرده شد و مطلقا پیگیری جهت اینکه این بازار کی و به چه نحوی قرار است راه‌اندازی شود، وجود ندارد. پس از آن حتی خبر‌هایی نیز حاکی از دچار حریق شدن محل این بازار شنیده شد.