گروه بازاردیجیتال بازارنیوز: یکــی از انتقاداتـی کــه همــواره در طــی دهه هــای گذشــته بــه سیاســت گذاران دولتــی در ایــران وارد می‌شــود ایــن اســت کــه در قبــال پدیده هــای جدیــد حــوزه فنــاوری همــواره سیاست‌های ســلبی در پیــش گرفته انــد. جدیدتریــن موضوعــی کــه بــار دیگــر دســت خوش ایــن نگاه هـای محدودیـت آور قـرار گرفتـه، صنعـت ماینینـگ اسـت. صنعتـی کــه بــه واســطه محبوبیــت روزافــزون بیت کویــن و ســایر رمزارزهــا، بــه صـورت خودجـوش و در خفـا در ایـران مـورد توجـه قـرار گرفـت و پـس از اینکــه تعــداد فارم هــا و مــزارع اســتخراج در کشــور بــه تعــداد قابــل توجهـی رسـید، نهادهـای مختلـف دولتـی سـعی کردنـد بـا الـزام آور کردن مجوزهـا و تأییدیه هـا و همچنیـن ایجـاد محدودیـت، ایـن صنعـت را در چارچـوب مدنظـر خودشـان در آورنـد. در ایـن مطلـب می‌خواهیـم سـیر
رونـد ماینینـگ در ایـران را بررسـی کنیـم.

۱ -دوره طلایی ماینینگ در ایران
ساتوشـی ناکاموتـو سـال ۲۰۰۸ بیت کویـن را اختـراع کـرد، امـا بـا توجـه بـه سـرعت انتقال فنـاوری و همچنیـن اسـتعداد بالای ایرانیـان در زمینـه پذیـرش فناوری هـای جدیـد، بعیـد اسـت بیت کویـن بیـش از دو سـال زمـان نیـاز داشـته باشـد کـه بـه موضـوع قابل توجهـی در بیـن گیک هـای کامپیوتـری در ایـران تبدیـل شـود. سـوابق برخـی شـرکت‌هایی کـه در زمینـه سـخت افزار‌های کامپیوتـری فعالیـت می‌کننـد و واردات دسـتگاه‌های اسـتخراج بیت کویـن به ویـژه ASICS نشـان می‌دهـد ایـن گـزاره چنـدان بـی راه نیسـت. در واقـع، می‌تـوان فعالیـت در زمینـه اسـتخراج بیت کویـن را بـه اوایـل دهـه ۱۳۹۰ شمسـی نسـبت داد. افـرادی کـه در اوایـل دهـه ۱۳۹۰ پتانسـیل بالای بیت کوین و سـایر رمزارزهایـی کـه یکی پس از دیگـری به وجـود می‌آمدنـد درک کردنـد، خیلـی راحت توانسـتند دسـتگاه‌های اسـتخراج رمزارز را بـه کشـور وارد کننـد. ترفنـدی کـه تقریباً همه فعالان حوزه رمزارز در کشـور برای ترخیص دسـتگاه‌های اسـتخراج بیت کوین از گمـرک اسـتفاده می‌کردند جازدن ایـن دسـتگاه‌ها به جـای قطعـات کامپیوتـری بـود. ناشـناخته بودن بیت کوین باعث شـده بود ایـن دسـتگاه‌ها به راحتـی وارد کشـور شـوند و فعالان ایـن حـوزه به راحتـی مـزارع اسـتخراج رمـزارز خـود را دایـر کردنـد. ارزش پاییـن بیت کوین نیـز باعـث شـده بـود توجـه چندانـی بـه ایـن مقولـه در کشـور نشـود. لـذا، می‌تـوان گفـت ناشـناخته بودن بیت کوین و به طـور کلـی رمزارزهـا، تعـداد انـدک فعالان ایـن حـوزه، و همچنیـن عـدم اطلاع مسئولان دولتـی باعـث شـده بـود فارم هـای اسـتخراج بیت کوین در نقـاط محـدودی دایـر شـود و گرداننـدگان ایـن فارم هـا بـه سـود قابل توجهـی نیـز دسـت پیـدا کننـد. می‌تـوان گفـت این دوره طلایی ماینینگ در ایـران بـود کـه فعالان ایـن حـوزه بـدون هیچ نگرانـی فعالیـت می‌کردنـد.

۲ -حال همه بیت کوین را میشناسند
بالارفتن ارزش بیت کوین در سـال ۲۰۱۸ کـه در سـپتامبر ایـن سـال تـا حـدود ۲۰ هـزار دلار هـم بالا رفـت، باعـث توجـه بیش ازپیـش عمـوم مـردم بـه بیت کوین شـد. از آغـاز سـال ۱۳۹۶، وب سـایت‌های متعـددی جهـت خریدوفـروش رمزارزهـا در ایـران شـکل گرفتنـد، پایگاه هـای خبـری ارزش بیت کوین را بـرای مخاطبـان خـود به صـورت لحظه‌ای مخابـره می‌کردنـد، و جنب وجـوش زیـادی در ایـن حـوزه بـه چشـم می‌خـورد. بـا اوج گرفتـن ارزش بیت کوین در نیمـه دوم سـال ۱۳۹۶، دیگـر بیت کویـن و فنـاوری حیرت انگیـز پشـت آن یعنـی بلاکچین بـه صـدر اخبـار سـایت‌های حـوزه فنـاوری در کشـور راه پیـدا کـرد. حال دیگـر بیت کوین ناشـناخته نبـود. شناخته شـدن بیت کوین در کشـور هرچنـد سـبب شـد خریدوفـروش آن رونـق یابـد، ماینرهـای ایرانـی را خوشـحال نکـرد. ماینرهـای ایرانـی هرچنـد به سـبب افزایـش ارزش بیت کوین خوشـحال بودنـد، محبوبیـت روزافـزون رمزارزهـا در کشـور تیـغ دولبـه‌ای بـود کـه می‌توانسـت آنهـا را از حاشـیه امـن خـود بیـرون بیـاورد. حال، دیگـر بیت کوین در ایـران موضوعـی نبـود کـه صرفـاً در جمـع تعداد محـدودی از علاقه‌مندان بـه فناوری هـای جدیـد مطـرح شـود، بلکـه به قـدری گسـترده شـده بـود کـه مراجـع تقلیـد نیـز در پاسـخ بـه اسـتفتائات مقلـدان خـود در مـورد حرمـت و یـا شـرعی بودن آن اظهارنظـر می‌کردنـد.

۳ -ایران، بهشت ماینر‌ها و فارمر‌ها
بیت کوین ۲۰ هـزار دلاری رویایـی بـود کـه کمتـر کسـی فکـرش را می‌کـرد. بالارفتن ارزش رمزارزهـا خیلی هـا را بـه صرافـت ایجـاد فارم‌ها و مـزارع اسـتخراج بیت کوین در ایـران انداخـت. بـرق ارزان قیمـت موجـود و نبـود قوانیـن و مقرراتـی کـه بتوانـد از ایـن فعالیـت صنعتـی و تجـاری مالیـات دریافـت کنـد، ایـران را بـه بهشـت ماینرهـا تبدیـل کـرده بـود کـه حتی شـرکت‌های خارجـی را بـرای ورود بـه ایـن ایـران وسوسـه می‌کـرد. ایـن موضـوع تـا حـدی پیـش رفت کـه محمدجـواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطـات و فنـاوری اطلاعات کشـور، نیـز از هجـوم ماینرهـای چینـی بـه کشـورمان ابـراز نگرانـی کـرده بـود. در نتیجـه ایـن اوضـاع بـود کـه به تدریـج پـای دولـت بـه مقولـه ماینینـگ در ایـران بـاز شـد. صنعتـی کـه تـا پیـش از ایـن چـراغ خامـوش درحال فعالیت بـود، حال مرکز توجهـات قـرار گرفتـه بود و دولـت درصدد بود هـر طـور شـده اسـت چهارچـوب و ضوابـط ویـژه‌ای بـرای آن قـرار دهـد تـا آشـفته بازار ماینینـگ در کشـور را سروسـامان دهـد.

 

۴ -کشف یارانه پنهان به تولید بیت کوین
به رغـم اظهارنظرهـای ضـد و نقیـض مسئولان دولتـی، در مجمـوع بدنـه دولـت بـه ایـن نتیجـه رسـیده بـود کـه ادامـه رونـد فعلـی می‌توانـد صدمـات جبران ناپذیـری بـه صنعـت انـرژی و بـرق کشـور وارد کنـد. عمده تریـن نگرانـی مسئولان دولتـی در خصـوص رونـد روبه افزایـش ماینینـگ در کشـور ایـن بـود کـه ایـن وضعیـت افزایش سرسـام آور مصـرف برق در کشـور و به تبـع آن خاموشـی‌های گسـترده‌ای را در پـی خواهـد داشـت. از طرفـی، دولـت در ایـران بـرای مصـرف بـرق بـه شـهروندان یارانـه مـی داد و درصورتـی کـه نمی‌توانسـت رونـد ماینینـگ را در کشـور مدیریـت کنـد، ایـن موضـوع به منزلـه اختصـاص یارانـه انـرژی بـه افـرادی بـود کـه حتـی یـک ریـال هـم مالیات نمی‌دادنـد و فعالیت هـای تجاری شـان در چهارچـوب قانـون نبـود. دو تـن از کارشناسـان ایـن حـوزه میـزان یارانـه‌ای کـه دولـت بـرای اسـتخراج هـر بیت کوین پرداخـت می‌کـرد محاسـبه کردهانـد: "قیمـت برق در ایـران به ازای هـر کیلـو وات سـاعت حـدود ۶۶ تومـان اسـت کـه بـا متوسـط دلار ۱۱ هـزار تومـان معـادل ۶ دهـم سـنت یـا ۶ هـزارم دلار می‌شـود. محاسـبات نشـان می‌دهـد حداقـل قیمـت واقعـی تمام شـده بـرق در آبـان ۱۳۹۷ بـرای هـر کیلـو وات سـاعت ۷۲۱ تومان است. برای اسـتخراج هـر بیت کوین، ۵۵ مگاوات سـاعتی بـرق نیـاز اسـت. بـر اسـاس ایـن محاسـبات، هزینـه بـرق الزم بـرای اسـتخراج هـر بیت کوین در ایـران، بـا بـرق یارانـه‌ای حـدود ۳۳۱ دلار می‌شـود. درحالی کـه همیـن هزینـه درصورتـی کـه قیمـت واقعـی بـرق و بـدون یارانـه در نظـر گرفته شـود، معادل ۳۶۰۵ دلار میشـود؛ یعنی بـرای اسـتخراج هـر بیت کوین، دولـت بیش از ۳۰۰۰ دلار یارانـه می‌دهـد. " لـذا، ایـن عـددی نبـود کـه دولت در شـرایط تحریـم بخواهد از آن چشم پوشـی کنـد.

 

 

 

۵ -عــزم دولـت برای سیاسـتگذاری در قبال بــرق مصرفی مزارع استخراج
نیمـه دوم سـال ۱۳۹۷ و ماه هـای ابتدایـی سـال ۱۳۹۸ را می‌تـوان بـه دوره‌ای تعبیـر کـرد کـه حتـی بدبین تریـن فعالان حـوزه ماینینـگ در ایـران هـم نمی‌توانسـت آن را پیش بینـی کنـد. هـر روز در رسـانه‌ها خبـر کشـف و ضبط دسـتگاه‌های اسـتخراج رمزارزهـا و مـزارع اسـتخراج بیت کوین در شـهر‌های مختلـف کشـور منتشـر می‌شـد. نکتـه جالـب توجـه در خصـوص ایـن اخبـار گسـتردگی جغرافیایـی آن بـود کـه تقریباً به جـز مناطق جنوبی کشـور که به علـت گرمـای زیـاد و لـزوم خنـک نگهداشـتن دسـتگاه‌های اسـتخراج، ایـن فعالیـت صرفـه اقتصـادی نداشـت در غرب، شـرق، شـمال، و مناطـق مرکـزی کشـور نیروهـای انتظامـی هـر روز خبـر از کشـف دسـتگاه‌های اسـتخراج بیت کوین می‌دادنـد. در همیـن راسـتا، معـاون وزیـر نیـرو در مصاحبـه‌ای از لـزوم تغییـر تعرفـه بـرق بـرای کسـانی کـه در زمینـه اسـتخراج بیت کوین فعالیـت دارنـد گفـت و بـه ایـن موضـوع اشـاره کـرد کـه درحـال حاضـر افـرادی در واحدهـای کشـاورزی، دامـداری، اداری، و حتی مدارس درحال اسـتخراج رمزارز هسـتند. ایـن سـخن معـاون وزیـر نیـرو نشـان دهنده عزم جـدی دولـت بـرای افزایش بـرق مصرفـی برای مـزارع اسـتخراج بـود. همـه منتظـر مصوبـه هیئـت دولـت در زمینـه اسـتخراج رمزارزهـا بودنـد، امـا ایـن مصوبـه به دلیـل حساسـیت‌ها و ابهاماتـی کـه داشـت چندین و چندبـار در هیئت دولـت بـه رأی گذاشـته شـد، امـا مورد قبـول اعضـا قـرار نگرفـت تـا اینکـه در مـرداد سـال ۱۳۹۸ ایـن مصوبـه در هیئـت دولـت تصویـب شد.

۶ -تعرفه برق صادراتی برای استخراج بیت کوین و افزایش هزینه استخراج
معـاون اول رئیس جمهـور آیین نامـه اجرایـی اسـتخراج فرآورده هـای پردازشـی ۷۰ رمزنگاری شـده در کشـور را به منظـور ایجـاد بسـتری امـن، کم هزینـه، شـفاف، و پرسـرعت بـرای تبادلات اقتصـادی و به کارگیـری رویکرد تسـهیل فضـای کسـب وکار ابلاغ کـرد. بـه گـزارش پایـگاه اطلاع رسانی دفتـر هیئـت دولت، هیئت وزیران در جلسـه ۶ مرداد ۱۳۹۸ آیین نامـه اسـتخراج فرآورده هـای پردازشـی رمزنگاری شـده در کشـور را تصویـب کـرد. مطابـق ایـن آیین نامـه، اسـتفاده از رمزارزهـا (فرآورده هـای پردازشـی رمزنگاری شـده) صرفاً بـا قبـول مسـئولیت خطرپذیـری (ریسـک) از سـوی متعاملان صـورت می‌گیـرد و مشـمول حمایـت و ضمانـت دولـت و نظام بانکـی نبوده و اسـتفاده از آن در مبادلات داخـل کشـور مجاز نیسـت. بر اسـاس این مصوبه، اسـتخراج فرآوردههـای پردازشـی رمزنگاری شـده رمزارزهـا (ماینینـگ) بـا اخـذ مجـوز از وزارت صنعـت، معـدن و تجـارت مجـاز اسـت. بـا ابلاغ ایـن مصوبـه هرچنـد ماینینـگ به عنـوان یـک صنعـت در ایـران پذیرفتـه شـده بـود، موضوعـی کـه در ایـن مصوبـه آب پاکـی را بـر روی دسـت بسـیاری از فعالان ایـن حوزه ریخـت تعرفـه درنظرگرفته شـده بـرای بـرق بود. بـر اسـاس ایـن مصوبـه، "تأمین بـرق متقاضیان اسـتخراج رمزارزهـا صرفـاً با دریافت انشـعاب بـرق از شـبکه سراسـری یـا احـداث نیـروگاه جدیـد خـارج از شـبکه سراسـری صـورت می‌گیـرد. تعرفـه بـرق متقاضیـان اسـتخراج فرآورده هـای پردازشـی رمزنگاری شـده رمزارزهـا (ماینینـگ) بـا قیمـت متوسـط ریالـی بـرق صادراتـی بـا نـرخ تسـعیر سـامانه نیمـا کـه توسـط وزارت نیـرو تعییـن و اعلام می‌شـود، محاسـبه و اعمـال خواهـد شـد". درنظرگرفتـن تعرفـه بـرق صادراتـی در مصوبه هیئـت دولت، هزینـه بـرق اسـتخراج بیت کوین را در ایـران با افزایـش جـدی روبـه رو کـرده اسـت. ایـن مصوبـه انتقـادات فراوانـی به همـراه داشـت. فعالان ایـن حوزه با صـدور بیانیه‌هایی به آن واکنـش نشـان دادنـد. در زیر بـه مهم‌ترین انتقاداتـی کـه بـه ایـن مصوبـه وارد شـده اسـت اشـاره خواهیـم کـرد:
هرچنـد در مصوبـه دولـت ماینینـگ یـک صنعـت در نظـر گرفتـه شـده اسـت، برخلاف دیگـر صنایـع کـه از تعرفـه بـرق صنعتـی بهـره می‌برنـد، تعرفـه بـرق صادراتـی بـرای آن لحـاظ شـده و هزینـه اسـتخراج بیت کوین را به شـدت افزایـش داده اسـت. بـا توجـه بـه تحریم هـا، امکانـی بـرای توسـعه بـازار صادراتـی گاز و برق بـرای دولت وجـود نـدارد، لـذا دولت بـه اسـتخراج کنندگان رمزارزهـا در کشـور تعرفـه‌ای اعمـال کـرده اسـت کـه خـود قـادر بـه فـروش آن بـه دیگـر کشـور‌ها نیسـت. در مصوبـه هیئـت دولـت، اسـتفاده از رمزارزهـا در مبادلات داخـل کشـور ممنـوع شـناخته شـده، این در حالی اسـت که اسـتخراج رمزارزهـا قانونـی شـمرده شـده اسـت. ایـن موضـوع کـه اسـتخراج رمـزارز قانونـی باشـد امـا محصـول ایـن اسـتخراج غیرقانونـی باشـد، کاملا متناقـض اسـت. یکـی از روش هـای تأمیـن بـرق صنعـت ماینینـگ اسـتقرار فارم‌ها و مـزارع در کنـار نیروگاه هـا و عـدم تحمیـل بـار مصرفـی ایـن مصرف کننـدگان بزرگ بر شـبکه برق سراسـری اسـت؛ امـا در مصوبـه دولـت ایـن موضـوع به طـور انحصـاری منـوط بـه دریافـت انشـعاب بـرق از شـبکه سراسـری یـا احـداث نیـروگاه جدیـد خـارج از شـبکه سراسـری شـده اسـت.

۷ -وضعیت موجود و چالش‌های پیش رو
بـا توجـه بـه مـوارد برشمرده شـده، وضعیـت صنعـت ماینینـگ در کشـور همچنـان نامشـخص اسـت. فعالان این حـوزه امیدوارند بـا اصلاحاتی در متـن مصوبـه هیئـت دولـت، راه را بـرای انجـام فعالیت هـای خـود بـاز کنند؛ امـا درحالی کـه حـدود چهـار مـاه از تصویب آن گذشـته اسـت، اتفاقـی در ایـن زمینـه رخ نـداده اسـت. اگـر فـرض را بـر عـدم تغییر ایـن مصوبه قـرار دهیـم، احتمال اینکه بخشـی از فعالان این صنعـت عطـای ماینینـگ را در ایـران بـه لقایش ببخشـند و فعالیـت خـود را بـه خـارج از کشـور منتقـل کننـد وجـود دارد، چنانکـه در بیانیـه انجمـن بالکچیـن ایـران نیـز بـه ایـن موضـوع اشـاره شـده اسـت. از سـوی دیگـر، همچنـان بایـد شـاهد فعالیت هـای مخفیانـه و غیرقانونـی در ایـن حـوزه باشـیم کـه تـا پیـش از ایـن نیـز وجـود داشـته اسـت. ازآنجایـی کـه قیمـت بیت کوین درحـال حاضـر در محـدوده ۶ تـا ۷ هـزار دلار در نوسـان اسـت، اسـتخراج رمـزارز بـا تعرفـه برق صادراتـی جذابیـت چندانی ندارد و افـراد را بـه انجـام ایـن فعالیـت به صـورت غیرقانونـی و بـدون اخـذ مجـوز سـوق میدهـد. از طرفـی، اداره بـرق هنـوز سـازوکار مشـخصی بـرای شناسـایی فارم‌های بیت کوین نـدارد و تنهـا بـا مصـرف عجیب وغریـب و غیرمتعـارف بـرق و سرکشـی به محل اسـتفاده بـرق میتواند آن را تشـخیص دهـد که ایـن موضوع نیز فرایند کشـف و شناسـایی فعالیت هـای غیرقانونـی را کنـد و هزینه بـر میکنـد. امـا، اگـر قیمـت بیت کوین در بـازه قیمتـی ۱۰ هـزار دلار قـرار گیـرد، فعالان ایـن صنعـت می‌تواننـد امیـدوار باشـند کـه حتـی بـا تعرفـه صادراتـی نیـز بتوانند بـه سـود قابل توجهـی دسـت یابند.
درهرصـورت، به نظـر می‌رسـد فـارغ از قیمـت بیت کوین کـه نشـان داده اسـت پرنوسـان‌تر از آن اسـت کـه بتـوان پیش بینـی دقیقـی از آن به عمـل آورد، اصلاح مصوبـه دولـت به ویـژه در زمینـه تعرفـه بـرق و همچنین ایجـاد سـازوکار‌هایی بـرای اسـتفاده از انـرژی خورشـیدی و تعامـل بـا نیروگاه هـای خصوصی تولیـد بـرق، میتوانـد مشـوقی بـرای فعالیـت قانون منـد فعالان این صنعت در کشـور باشـد.