گروه نفت و انرژی بازارنیوز : علاوه بر کاهش تقاضای جهانی نفت و فرآورده‌های نفتی به دلیل شیوع ویروس کووید-۱۹ در سراسر جهان، شکست عربستان و روسیه در دستیابی به توافق بر سر سقف تولید کشورها در نشست اخیر اوپک پلاس به چنین سقوط قیمتی منتهی شده است. تلاش‌های در جریان برای احیای قیمت جهانی نفت از طریق کاهش عرضه بر مصالحه بین این دو کشور متمرکز شده است.

در یک ماه گذشته، عربستان ثابت کرد با اتکاء به مزیت‌های رقابتی خود، یعنی هزینه پایین تولید و ظرفیت خالی تولید، می‌تواند بازار نفت را در مازاد عرضه غرق و با کاهش شدید قیمت سایر تولیدکنندگان را متضرر کند. برای این منظور، این کشور تلاش کرد با ارائه تخفیف‌های بلندمدت و اجاره تعداد زیادی نفتکش برای انتقال نفت به مشتریان، سهم خود از بازار نفت را حفظ و افزایش دهد. در واقع، این کشور تلاش کرد نشان دهد که «به هیچ قیمت حاضر به از دست دادن سهم خود از بازار نفت نیست». به نظر می‌رسد عربستان موفق شده است با استفاده از راهبرد رهبری هزینه، رهبری خود بر بازار جهانی نفت را اثبات کند. روسیه نیز بارها با استفاده از مزیت‌های رقابتی خود و در قالب راهبردهای مشخص اقدام به تاثیرگذاری بر بازار انرژی اروپا و جهان کرده است.

در مقابل، ایران، به رغم برخورداری از مزیت‌های رقابتی مختص خود، هیچگاه از راهبردهای تهاجمی مرتبط با حوزه انرژی برای دستیابی به اهداف خود استفاده نکرده است. برای نمونه، بر اساس داده‌های موجود، هزینه‌های تولید نفت برای ایران نزدیک عربستان است و ایران نیز حدود دو میلیون بشکه نفت در روز ظرفیت خالی تولید دارد. اما، ایران نتوانسته است برای دستیابی به اهداف خود، نظیر حفظ سهم خود در بازار نفت و رفع تحریم‌های اقتصادی از این مزیت‌ها استفاده کند. رفتارهای منفعلانه ایران در بازار جهانی نفت و واکنش‌های ایران به تحولات این بازار مهم مسبوق به سابقه است. جایگزینی نسبتا بدون زحمت نفت صادراتی ایران همزمان با تشدید تحریم‌ها در سال ۹۷ موید این مطلب است.

در حال حاضر، اخباری از توافق کشورهای #آمریکا، عربستان و روسیه برای کاهش تولید نفت و درخواست برای برگزاری نشست فوق‌العاده اوپک منتشر شده است. ایران می‌تواند بدون توجه به تحولات بازار و راهبردهای بازیگران تاثیرگذار، مانند سال‌های گذشته در حاشیه بازار و با استفاده از روش‌های مبتنی بر پنهان کاری برای فروش و تحویل نفت و قبول هزینه‌های قابل ملاحظه برای انجام تبادلات مالی خارج از نظام مالی بین‌المللی تحت سلطه آمریکا روزانه چندصد هزار بشکه نفت بفروشد. در عوض، ایران می‌تواند از مزیت رقابتی خود استفاده و در قالب راهبردی تهاجمی بی‌ثباتی موجود در بازار جهانی نفت را طولانی‌تر کند و با تحمیل هزینه به سایر طرف‌های تاثیرگذار موضع خود در تحولات اخیر را ارتقا دهد. همچنین، با توجه به پیامدهای ژئوپلیتیکی مرتبط با تحولات اخیر بازار جهانی نفت، نظیر پیامدهای منفی آن بر موجودیت پادشاهی‌های جنوب خلیج فارس، این فرصت وجود دارد که ایران تحولات مذکور را به سمت دستیابی به اهداف ارزشمندتری فراتر از افزایش سهم خود از بازار جهانی نفت و افزایش درآمدهای حاصل از صادرات نفت هدایت کند. موفقیت راهبرد تهاجمی مذکور مستلزم تدوین و اجرای کلان‌راهبردی است که کاهش اتکای اقتصادی کشور به درآمدهای حاصل از صادرات نفت، محور دیگر آن است.