گروه اقتصاد کلان بازارنیوز: مرکز پژوهش های مجلس در اظهارنظری کارشناسی، به موضوع توصیف تغییرات نرخ تورم سه ماهه پاییز 1398 با تکیه بر نابرابری تورمی بین استانی پرداخت.

متن گزارش مرکز پژوهش ها را در زیر بخوانید:

مقدمه

نرخ تورم شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی یکی از نماگرهای مهم اقتصادی است که تغییرات هزینه های مصرفی خانوارها را در دوره های مختلف نشان می دهد. مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی برای دستیابی به تحلیلی بر سیاست های اتخاذ شده و آثار آن بر شاخص های قیمت، اقدام به انتشار گزارش های تحلیلی فصلی تورم کرده است. این گزارشها که براساس داده های هر فصل منتشر می شود شامل مروری بر آخرین تغییرات شاخص قیمت مصرف کننده، مهمترین عوامل اثرگذار بر نرخ تورم در دوره گذشته و دوره آینده است.

اما در گزارش پیش رو به توصیف تغییرات نرخ تورم در 3 ماهه پاییز 1398  با تکیه بر نابرابری تورمی بین استانی پرداخته شده است که آگاهی از آن می تواند قانون گذار را در تصمیمات توزیعی و حمایتی کمک کند. منبع تمام آمارها، داده های منتشر شده به صورت عادی توسط مرکز آمار ایران است.  متفاوت بودن ترکیب سبد کالاهای مصرفی در بین طبقات مختلف جامعه به همراه نوسانات مختلف قیمت کالاها و خدمات در گروه ها و شهرهای مختلف سبب می شود تا خانوارها در طبقات و استانهای مختلف، تورمی متفاوت با تغییرات سبد متوسط جامعه، تجربه کنند.

بنابراین جهت ایجاد تصویری صحیح، نیاز است علاوه بر بررسی روند شاخص قیمت کل، تغییرات هزینه استان های مختلف نیز مورد بررسی قرار گیرد. همچنین علاوه بر تغییرات کل هزینه سبد خانوار، توجه به تغییرات قیمت اجزای مهم تشکیل دهنده آن، دید دقیقتری نسبت به واقعیت تغییرات قدرت خرید افراد جامعه ارائه می دهد، برهمین اساس در این گزارش، موارد زیر مورد بررسی قرار می گیرد:

• تغییرات تورم متوسط و نقطه به نقطه شهری و روستایی و مقایسه بین استانی
• تغییرات هزینه مواد خوراکی، مسکن، بهداشت و پوشاک

1. بررسی تغییرات تورم متوسط و نقطه به نقطه شهری و روستایی و مقایسه بین استانی

بنا به گزارش مرکز آمار ایران، متوسط هزینه هر خانوار شهری و روستایی در سال 1396 به ترتیب 1.490.000و 2.740.000 به ترتیب تومان بوده است. همانگونه که در نمودار 1 مشخص است با توجه به تغییرات قیمت در سالهای 1397 و 1398 ،متوسط هزینه هر خانوار شهری و روستایی در آذرماه 1398 به ترتیب به 4.740.000 و 2.670.000 تومان رسیده است که سهم تغییرات فصل پاییز برای خانوار شهری حدود سیصد هزار تومان و برای خانوار روستایی صدوهفتاد هزار تومان است. به عبارت دیگر با فرض ثابت بودن درآمد خانوار در پاییز سال 1398 ،خانوار شهری و روستایی بهترتیب در سه ماهه پاییز 5، 6 و 7 درصد از قدرت خرید خود را از دست داده اند.

همانگونه که در نمودار 2 مشاهده می شود، در ابتدای سال 1398 نرخ تورم نقطه به نقطه خانوار شهری و روستایی با اختلاف 10 درصدی، بهترتیب به 50 و 60 درصد رسید، اما از خردادماه 1398 نرخ تورم روند نزولی گرفت و علاوه بر حذف نابرابری تورمی ایجاد شده بین خانوارهای شهری و روستایی، در شهریورماه با ثبت تورم ماهیانه 5/0 درصدی (نمودار 1 ) به کمترین مقدار خود طی یک سال گذشته رسید.

اما این روند از ابتدای پاییز معکوس شد و مجدداً روند افزایشی یافت به طوری که خانوارهای شهری به ترتیب در سه ماه مهر، آبان و آذر به طور متوسط تورم ماهیانه 9/1 ،5/1 و 3 درصدی را تجربه کرده اند. همانگونه که در نمودار 2 نیز مشخص است، افزایش نرخ تورم ماهیانه، افزایش نرخ تورم نقطه به نقطه را نیز در پی داشته و باعث شده تورم نقطه به نقطه که از ابتدای سال روند نزولی به خود گرفته بود به زیر 27 درصد کاهش پیدا نکند. از طرفی متفاوت بودن نوع کالاهای مصرفی خانوارها در استانهای مختلف و همچنین متفاوت بودن نوسانات قیمت بعضی از گروههای کالایی (مانند مسکن) در استانهای مختلف، سبب شده تا استانها تورمی متفاوت با تورم متوسط کشور تجربه کنند. برای نشان دادن توزیع تورم در بین استانهای مختلف از نمودار جعبه ای استفاده می کنیم.

براساس مشاهدات نمودار 3 .به نکات زیر میتوان اشاره کرد

• پراکندگی تورم در زمان هایی که سطح تورم افزایش می یابد زیاد شده است. همانگونه که مشاهده می شود تا قبل از سال 1397 که جامعه تورم های پایین را تجربه می کرد، نابرابری تورمی کمتر از پنج درصد است، اما از بعد از سال 1397 با افزایش سطح تورم، میزان نابرابری تورمی بین استانی بسیار افزایش یافته است
• به رغم اینکه تورم نقطه به نقطه جامعه در فروردین ماه 1398 پنجاه درصد است، اما حدود 25 درصد استانها تورم بالای 60 درصد و 25 درصد تورم کمتر از 45 درصد را تجربه کرده اند. به عبارت دیگر، نابرابری تورمی بین استانی در فروردین ماه 1398 بیش از بیست درصد بوده است، اما با کاهش سطح تورم، میزان نابرابری تورمی در سه ماهه پاییز به حدود 10 درصد کاهش یافته است. در ادامه به منظور ارائه تصویر خالص های از وضعیت تورمی هر استان در فصل پاییز، در جدول 1 ،تورم تجربه شده توسط هر استان در فصل پاییز به همراه تورم سه فصل قبل (جهت مقایسه) و تورم نقطه به نقطه سالیانه (پاییز 1398 نسبت به پاییز 1397 ) استان آورده شده و برحسب تورم فصل پاییز از بزرگ به کوچک مرتب شده است. همچنین تورم های بیش از تورم متوسط نیز با رنگ قرمز نمایش داده شده اند.

همانگونه که در جدول 1 مشاهده می شود حدود یک سوم از استانها در فصل پاییز تورمی بیش از تورم متوسط جامعه را تجربه کرده اند که از بین آنها، استانهای هرمزگان، کرمان و البرز در دو فصل بهار و تابستان نیز تورمشان از تورم متوسط بیشتر بوده است. همچنین تورم فصل پاییز استانهای آذربایجان غربی و هرمزگان حدود 5/1 برابر تورم متوسط جامعه بوده است.

2. بررسی تغییرات هزینه مواد خوراکی، مسکن، بهداشت و پوشاک

  موضوع دومی که حائز اهمیت است تغییر قیمت مواد خوراکی، مسکن، بهداشت و پوشاک است. مقدار هزینه خانوار نمونه برای هرکدام از اقلام فوق در سال 1396 بهترتیب 640 ،905 ،290 و 110 هزار تومان بوده است که مقدار آن در آذرماه 1398 مطابق نمودار 4 و 5 ، به ترتیب به 1230 ،1347 ،435 و 210 هزار تومان رسیده است.

از طرفی نوسانات قیمت کالاها نیز در استانهای مختلف متفاوت است. همانگونه که در نمودارهای زیر مشاهده می شود پراکندگی تورم در زمان هایی که سطح تورم افزایش می یابد، زیاد شده است.

مطابق نمودارهای فوق، توزیع تورم در سه بخش مسکن، پوشاک و بهداشت نابرابر و نامتقارن است. به عبارت دیگر در زمان بروز تورم، تورم این گروهها در بعضی از استانها بسیار زیاد و در بعضی دیگر کمتر است. این درحالی است که در گروه مواد خوراکی این نابرابری بسیار ناچیز است. بنابراین از آنجا که سهم مواد خوراکی در سبد طبقات ضعیف بسیار بیشتر از متوسط جامعه است، لذا می توان نتیجه گرفت که در زمان بروز تورم، از آنجا که نوسان قیمت مواد خوراکی بسیار زیاد است و نابرابری در آن کم، لذا تورم ادراک شده توسط افراد فقیر در استانهای مختلف در زمانهای بروز تورم، تحت تأثیر تورم مواد خوراکی سریعاً زیاد شده است.

از طرفی همانگونه که مشاهده م یشود در بازه بعد از اردیبهشت که تورم در حال کاهش است، میزان نابرابری در گروه های بهداشت و مسکن همچنان زیاد است و میزان نابرابری تورمی در این گروه ها در فصل پاییز حدود 20 درصد بوده است. بنابراین هرچند کاهش تورم از میزان نابرابری تورمی می کاهد، اما عامل اصلی کاهش نابرابری تورمی، کاهش نوسانات نرخ تورم در سطح تورم پایین است.

جمع بندی

نابرابری تورمی سبب می شود تا تورم احساس شده توسط خانوارها متفاوت با تورم اعلامی توسط مرکز آمار باشد که این اتفاق، کاهش اعتماد جامعه نسبت به گزارشهای اعلامی را در پی خواهد داشت. مشاهدات این مطالعه حاکی از آن است که در زمان بروز تورم میزان نابرابری تورمی افزایش می یابد به گونه ای که در ابتدای سال که تورم به بیشترین میزان خود رسید، نابرابری تورمی بین خانوارهای شهری و روستایی به 10 درصد و بین خانوارهای استانهای مختلف به بیش از 20 درصد رسیده است، اما با کاهش تورم این میزان نابرابری کاهش میی ابد به گونه ای که در سه ماهه پاییز، نابرابری تورمی بین خانوار شهری و روستایی از بین رفته و بین خانوارهای استانی به کمتر از 10 درصد تقلیل یافته است. بنابراین باید به این نکته توجه داشت که اجرای سیاستهای تورم‌زا، منجر به افزایش شکاف تورمی بین خانوارهای شهری و روستایی و بین استانی خواهد شد.