گروه اقتصاد کلان بازارنیوز: فاطمه چراغلو؛ موقعیت اقتصادی، سیاسی و جغرافیایی برخی کشورهای همسایه ایران، فرصت ها و ظرفیت های بالقوه ای را برای کشور فراهم نموده است که با بهره گیری مناسب از آن ها می توان به سرعت رشد و توسعه اقتصادی ایران کمک کند.

بهره برداری از چنین ظرفیت هایی می­تواند از طریق گسترش مناسبات تجاری با کشورهای همسایه، احداث شعبی از کارخانجات در آن کشورها، ساختمان سازی، تامین بخش عمده ای از نیازهای وارداتی آن­ها و سایر موارد صورت گیرد. کشورهای همسایه ایران از جمله افغاستان و عراق به سبب وضعیت اقتصادی رو به رشد خود می توانند فرصت های مناسبی جهت سرمایه گذاری مستقیم خارجی و مقصد صادراتی ایران باشند.

ارزیابی عملکرد فعلی ایران در خصوص استفاده از چنین ظرفیت هایی می تواند در راستای تدوین سیاست های تجارت خارجی و برنامه های آتی سرمایه گذاری کشور موثر واقع شود. بنابراین در این یادداشت به بررسی وضعیت تجارت خارجی ایران با کشورهای همسایه پرداخته می­شود.

واردات

در خصوص واردات از کشورهای همسایه از مجموع واردات 23.6 میلیون  تنی کالا به ارزش ۲۷.7 میلیارد دلاری کشور در هفت ماهه نخست، ۱۳.6 میلیون تن کالا به ارزش ۱۳.5 میلیارد دلار مربوط به واردات از کشورهای دارای مرز زمینی و دریایی با ایران بوده است که ۵۸ درصد وزن و ۴۹ درصد ارزش کل واردات را شامل می شود .جزئیات واردات ایران از کشورهای همسایه در جدول (1) آمده است.

جدول (1): وضعیت واردات ایران از کشورهای همسایه  در 7 ماهه نخست سال 1400

طی 7 ماهه نخست سال 1400،  رتبه کشورهای همسایه ایران  در خصوص مهم ترین  کالاهای وارده  به ایران ، امارات در رتبه یک، ترکیه رتبه 3، روسیه 6،عراق 9، عمان 12، پاکستان 20، قزاقستان 37، آذربایجان 39، ترکمنستان 43، ارمنستان 48، افغانستان 58، کویت 60، قطر 62 و بحرین در رتبه  79 قرار دارند.

صادرات

در هفت ماهه سال 1400 ، میزان صادرات قطعی کالاها به کشورهای همسایه، بالغ بر 75.2 میلیون تن و به ارزش 27 میلیارد دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال 1399، افزایشی14.92  درصدی در وزن و 47.33 درصدی در ارزش دلاری داشته است. جدول (2) نشان دهنده وضعیت صادرات ایران به کشورهای همسایه به همراه مهم­ترین اقلام صادراتی است.

وضعیت صادرت ایران به کشورهای همسایه  در 7 ماهه نخست سال 1400

طی 7 ماهه نخست سال 1400، جایگاه کشورهای همسایه ایران در خصوص مهم ترین کالاهای صادره از ایران به ترتیب عراق در جایگاه دوم، ترکیه در جایگاه سوم، امارات در رتبه چهارم، افغانستان در جایگاه پنجم، پاکستان در جایگاه هفتم، عمان در جایگاه دهم، روسیه در جایگاه یازدهم، جمهوری آذربایجان در جایگاه دوازدهم، ارمنستان در جایگاه پانزدهم، ترکمنستان در جایگاه شانزدهم، قزاقستان در جایگاه بیست و دوم، قطر در جایگاه بیست و سوم، کویت در جایگاه بیست و ششم، بحرین در جایگاه هفتادم قرار گرفته اند.

جمع بندی و نتیجه گیری

جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری در حال توسعه که بر اساس سند چشم انداز 20 ساله و اهداف سند راهبردی اقتصاد مقاومتی، نیازمند بهره گیری بیشتر از امکانات و ظرفیت های داخلی در عرصه تعاملات اقتصادی جهان و دستیابی به جایگاه برتر اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه است، می باید با توجه به نقش عنصر اقتصاد در فرآیند جهانی شدن، زمینه رقابت اقتصادی در صحنه بین المللی را فراهم آورد و به تحقق اهداف توسعه اقتصادی کشور کمک نماید.

تحریم ‌های ایالات متحده آمریکا و فرصت ایجاد شده در تجارت با کشورهای منطقه، اهمیت توجه به گسترش روابط با همسایگان و حضور در بازارهای منطقه را نسبت به قبل بیشتر کرده است. با توجه به موقعیت جغرافیایی، ایران ظرفیت بسیار بالایی در دستیابی به بازار کشورهای همسایه دارد. به همین دلیل، دیپلماسی اقتصادی و توجه به همسایگان هدف برنامه دولت و وزارت امور خارجه است.

این راهبرد، نقش موثری در بازدارندگی در برابر منابع بی ‌ثباتی در منطقه و مقابله با آثار تحریم ‌ها خواهد داشت. با این حال، بررسی اسناد نشان می ‌دهد که فاصله زیادی تا دستیابی به نقطه مطلوب این هدف وجود دارد. با تقویت دیپلماسی اقتصادی با همسایگان از طریق جلوگیری از انزوای ایران به دلیل پرهزینه کردن سیاست ‌های تحریمی و همچنین جلوگیری از برگشت ‌پذیری تحریم ‌ها، می‌توان از چالش ‌ها و تهدیدات ناشی از تحریم ‌ها جلوگیری کرد. با در نظر گرفتن جمعیت چند صد میلیونی همسایگان، می توان به بازار همسایگان به عنوان بازار مصرف و تامین‌کننده مواد اولیه نگاه کرد. در واقع، با استفاده از دیپلماسی اقتصادی، بازار همسایگان می‌تواند نقش بازارهای بزرگی را برای صادرات محصولات و خدمات ایران ایفا کند. به همین دلیل تحلیل روابط تجاری با همسایگان در راستای افزایش قدرت اقتصادی ایران اهمیت زیادی دارد.

خوشبختانه در سال‌های اخیر توجه به تجارت منطقه‌ای و تقویت مبادلات اقتصادی با همسایگان به یکی از اولویت‌های تجارت خارجی کشورمان تبدیل شده و دولت در این زمینه گام‌های مهمی برداشته است. با توجه به مشکلاتی که تحریم‌ها در روند تجارت خارجی ما ایجاد کرده است تقریباً راهی جز توسعه صادرات غیرنفتی با تمرکز بر کشورهای همسایه و منطقه وجود ندارد. نزدیکی جغرافیایی با همسایگان باعث کاهش هزینه‌ها و راحتی انتقال کالا می‌شود. علاوه بر این هرچه درهم‌تنیدگی اقتصادی میان همسایگان محکم‌تر باشد بازخورد بهتری را در حوزه‌های سیاسی، بین المللی و حتی امنیتی به نمایش می‌گذارد.

البته باید به یاد داشت که ارتقای سطح مبادلات تجاری با همسایگان مستلزم بهبود روابط سیاسی با آن‎ها و کاستن از سطح تنش‌ها است. در این صورت مولفه‌های اقتصادی و سیاسی کارکردی دوسویه پیدا می‌کنند. بدین نحو که ارتقای سطح هر یک از آن‌ دو (مولفه‌های سیاسی و اقتصادی) به تحکیم عامل دیگر منجر می‌شود.