«محمدرضا کاویانپور» افزود: سیمای اراضی ایران نیز همانند سایر مناطق جهان در دهه‌های اخیر براثر تغییرات اقلیمی، هیدرولوژیکی و منابع آب، توسعه شهری، شرایط اقتصادی و اجتماعی و صنعتی شدن در حال تغییر است.

وی ادامه داد: این در حالی است که اراضی کشاورزی به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده منابع آبی کشور، به دلیل وابستگی شدید به عوامل یادشده، دچار تغییرات شدیدی در طول دهه‌های اخیر شده است. این امر خود منجر به تغییرات قابل‌توجهی در مصارف آب بخش کشاورزی در مقایسه با سایر بخش‌ها شده است.

رییس موسسه تحقیقات آب خاطرنشان ساخت: به همین دلیل، بازنگری در طرح‌های تخصیص و توزیع آب بر اساس وضعیت فعلی و گذشته سطوح زیر کشت اراضی زراعی آبی و باغی در حوضه‌های آبریز کشور بسیار ضروری است، بنابراین موضوع تهیه نقشه‌های کاربری اراضی حوضه‌های آبریز کشور (با تمرکز بر روی اراضی زراعی آبی و باغی) با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و تکنیک‌های سنجش از دور جزو اولویت‌های تحقیقاتی وزارت نیرو و همچنین مؤسسه تحقیقات آب شده است.

کاویانپور با تاکید بر مفید و کارآمد بودن این سامانه گفت: سامانه پایش کاربری و پوشش اراضی کشور (با تارنمای http://lulc.wri.ac.ir) باهدف توسعه بستری تحت وب و آنلاین به‌منظور نمایش و ارائه اطلاعات انواع کاربری‌های اراضی حوضه‌های آبریز کشور، با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای با دقت بالا استخراج و طراحی شده است.

وی افزود: در این سامانه انواع کاربری‌های اراضی شامل اراضی زراعت‌های آبی، باغی، دیم، تالاب‌ها، پهنه‌های آبی، اراضی مرتعی و جنگلی، اراضی بایر و مناطق مسکونی در سطح کل کشور قابل‌مشاهده است و کاربرد اصلی این سامانه پایش وضعیت سطوح زیر کشت اراضی زراعی آبی و باغی به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده‌های آبی در سطح حوضه‌های آبریز کشور است. همچنین با استفاده از اطلاعات ارائه‌شده توسط این سامانه، امکان پایش وضعیت طرح‌های توسعه در حال انجام و یا خاتمه یافته، فراهم شده است.

رییس موسسه تحقیقات آب درباره سامانه تبخیر- تعرق واقعی کشور، گفت: در بین همه شاخص‌های مرتبط با منابع و مصارف آب حوضه‌های آبریز، تبخیر- تعرق واقعی از جایگاه بسیار ویژه‌ای برخوردار است، زیرا تبخیر- تعرق واقعی با توجه به اینکه در حدود ۷۰ درصد از بارش ورودی حوضه‌های آبریز را به خود اختصاص می‌دهد، از عمده‌ترین اجزاء چرخه هیدرولوژیکی است که تخمین درست آن در طراحی و مدیریت سیستم‌های آبیاری، مطالعات منابع آب و موارد مشابه دیگر از اهمیت زیادی برخوردار است.

کاویانپور افزود: پیچیدگی فرآیند تبخیر- تعرق و کثرت اطلاعات مورد نیاز برای محاسبه آن از یک‌سو و مشکلات موجود بر سر راه اندازه گیری این پارامتر‌ها که غالباً موجب فقدان آن‌ها می‌شود، از سوی دیگر، همواره برآورد قابل اعتماد آن را در زمره چالش‌های مدیریت منابع آب کشور قرار داده است. نواقص روش‌های سنتی پایش وضعیت حوضه‌های آبریز ازیک‌طرف و مزایای استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و تکنیک‌های سنجش از دور از طرف دیگر، محققان مختلف علوم زمینی و به‌خصوص مدیران منابع آب در سرتاسر دنیا را بر آن داشته تا با بهره گیری از این علم نوین، مدیریت منابع آب در سطح حوضه‌های آبریز را بهبود بخشند.

وی ادامه داد: سامانه پایش تبخیر- تعرق واقعی (با تارنمای http://ET.wri.ac.ir) با هدف توسعه بستری تحت وب و آنلاین به‌منظور ارائه اطلاعات تبخیر- تعرق سطوح اراضی زراعی آبی، باغی و دیم همه حوضه‌های آبریز کشور به تفکیک استان، شهرستان و محدوده‌های مطالعاتی طراحی شده است. همچنین در این سامانه ضمن امکان مشاهده نقشه‌های تبخیر- تعرق واقعی، امکان گزارش گیری در مقیاس‌های زمانی ۱۰ روزه، ماهانه، فصلی و سالانه نیز از سال ۱۳۸۰ تاکنون فراهم شده است. این سامانه نخستین و تنها سامانه پایش تبخیر- تعرق در کشور محسوب می‌شود که کارکرد اصلی آن تدقیق پارامتر‌های اندازه گیری بیلان با محاسبه مصارف خالص بخش کشاورزی است.

رییس موسسه تحقیقات آب به معرفی سامانه پایش دریای خزر پرداخت و اضافه کرد: سامانه پایش دریای خزر (تارنمای http://caspian.wri.ac.ir) در موسسه تحقیقات آب راه‌اندازی شد. این سامانه به‌منظور کنترل تأثیرات جهانی و منطقه‌ای تغییرات اقلیمی بر حوضه دریای خزر و امکان دستیابی به اطلاعات آب‌شناسی برای دیده‌بانی منطقه‌ای وضعیت این دریا و تأمین ایمنی حیات و توسعه پایدار فعالیت‌های اقتصادی دارای اهمیت بوده، بنابراین این سامانه با هدف پشتیبانی از تحقیقات علمی و ارائه داده‌های محیطی به محققین، پژوهشگران و رفع موانع موجود در دستیابی به اطلاعات آب‌شناسی در دریای خزر و تبادل آن به‌منظور تسهیل در حل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در منطقه، در مرکز مطالعات دریای خزر طراحی و راه‌اندازی شده است.

کاویانپور گفت: این سامانه می‌تواند پاسخگوی نیاز‌های مطالعاتی - پژوهشی پیرامون دریای خزر و مرجع داده‌های محیطی منابع آب و سواحل این دریا به‌منظور استفاده در پژوهش‌های علمی و کاربردی به‌ویژه برنامه‌های توسعه‌ای کشور و انجام تحقیقات در مقیاس طولانی‌مدت و در سطح ملی و منطقه‌ای در دریای خزر برای اخذ تصمیم‌های آگاهانه درباره مدیریت پایدار منابع آبی دریایی باشد.

وی افزود: همچنین در این سامانه، اطلاعات مکانی کشورها، محدوده دریا، مرز حوضه دریای خزر، مرز حوضه‌های آبریز اصلی، رودخانه‌ها و جداول توصیفی آن‌ها، اطلاعات تراز سطح آب، دمای سطح آب، دمای هوا، شوری آب و آبدهی رودخانه در ایستگاه‌های داخلی و خارجی حوضه دریای خزر و اطلاعات پهنه‌ای تبخیر، بارش، دمای سطح آب، آب معادل برف و پوشش اراضی، قابل‌مشاهده و گزارش‌گیری است.

رییس موسسه تحقیقات آب گفت: افزودن داده‌های پایش محیطی و ارزیابی کیفیت آب‌های ساحلی که به‌صورت دوره‌ای در دریا و مصب رودخانه‌های مهم انجام می‌گیرد به جهت اهمیت حفاظت و کنترل آلاینده‌ها در فاز بعدی توسعه سامانه قرار دارد.

/دانشجو