گروه صنعت، معدن و تجارت بازارنیوز- سعید ترکاشوند؛ «سید ابراهیم رئیسی» رئیس جمهور کشورمان صبح امروز (۲ اسفند ماه) ایران را به منظور حضور در نشست کشور‌های صادرکننده گاز به مقصد قطر ترک کرد؛ گفتنی است که «شیخ تمیم بن حمد آل ثانی» امیر این کشور، چندی پیش در تاریخ هفتم بهمن ماه معاون نخست وزیر و وزیر خارجه قطر را راهی تهران کرد تا دعوت‌نامه حضور  رئیسی را به عنوان مهمان ویژه این اجلاس را به وی تقدیم کند.

قطر، کشوری کوچک با جمعیتی کمتر از ۳ میلیون نفر است که به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در حاشیه خلیج فارس، به عنوان یکی ۱۵ کشور همسایه ایران شناخته می‌شود؛ برخلاف مساحت کوچک و جمعیت محدود این کشور، باید این نکته را خاطر نشان کرد که در حال حاضر قطر با توجه به رویکرد‌های مثبت سیاسی خود، عملا از نقش یک «میکرو کشور» دوری کرده و با نقش آفرینی پر رنگ در عرصه‌های بین المللی، خود را به عنوان یک کشور فعال به دیگر کشور‌های جهان معرفی کرده است.

کشور قطر به دلیل دار بودن منابع سرشار گاز طبیعی، در میان ۱۰ کشور دارنده این حامل انرژی، رتبه سوم را پس از روسیه و ایران به خود اختصاص داده است؛ اکنون با توجه به این موضوع نیز چند روزیست که مقامات ارشد قطری در حال آماده سازی خود برای پذیرایی از سران بزرگترین کشور‌های صادرکننده گاز هستند.

در حال حاضر تهران و دوحه روابط سیاسی بسیار گرمی با یکدیگر دارند اما برخلاف این مناسبات سیاسی صمیمی، آمار‌های موجود در سازمان گمرک ایران حکایت از حکم فرما بودن یک رابطه سرد اقتصادی و تجاری میان دو کشور دارد؛ بنا بر آمار‌های منتشر شده از سوی این سازمان، مجموع تعاملات تجاری ایران و قطر د فاصله زمانی ۵ سال اخیر (از سال ۹۵ تا ۹۹) رقمی بالغ بر ۱ میلیارد و ۳۷ میلیون و ۶۰۰ هزار دلار بوده است.

حال آنچه که می‌توان از از سفر رئیس جمهور به قطر پیش‌بینی کرد این است که با توجه به رویکرد دولت سیزدهم در افزایش مناسبات تجاری و اقتصادی با همسایگان ایران، در سفر دو روزه رئیس جمهور و هئیت همراه وی به قطر، مذاکرات و دیدار‌های متعددی برای افزایش تعاملات اقتصادی میان دو کشور انجام شود.

جایگاه ایران در تجارت خارجی قطر کجاست؟

متاسفانه طی سال‌های اخیر و به رغم همجواری جغرافیایی ایران و قطر و همینطور نیاز بازار‌های این کشور به کالا‌های ایرانی، در طول سال‌های اخیر هیچ توجهی از سوی مقامات دولت‌های قبل درباره افزایش صادرات کالا‌های ایرانی به این کشور انجام نشده و اکنون شاهد آن هستیم که به جای ایران، کشور‌هایی همچون ژاپن، چین، هندوستان، سنگاپور و کره جنوبی در زمره ۵ شریک تجاری اصلی این کشور قرار دارند.

در حال حاضر ایران در رتبه ۷۶ شرکای تجاری قطر قرار دارد و آنچه که از آمار‌های موجود درمورد کالا‌های صادر شده ایرانی به مقصد قطر استنباط می‌شود این است که متاسفانه بخش قابل توجهی از کالا‌های صادراتی ایران به قطر در محصولاتی همچون کشاورزی، مواد معدنی، زنجیره فولاد، خشکبار خلاصه می‌شود و فقط بخش کوچکی از صادرات ایران به این کشور متعلق به صنایع دستی و محصولات نهایی با ارزش افروده است.

کارنامه تعاملات تجاری ایران با قطر طی ۵ سال اخیر چگونه بوده است؟

علیرضا پیمان پاک، معاون وزیر صمت و رئیس کل سازمان توسعه تجارت اخیر و در آستانه سفر رئیس جمهور کشورمان به قطر، از برنامه‌ریزی این سازمان برای توسعه مناسبات تجاری دو کشور به رقم یک میلیارد دلار در سال خبر داد؛ این وعده در حالی از سوی رئیس سازمان توسعه تجارت مطرح شده است که تا قبل از این میزان تعاملات تجاری دو کشور در سال‌های ۹۹ و ۹۸ به ترتیب ارقامی بالغ بر ۱۷۴.۵ و ۲۵۲ میلیون دلار بوده است.

همزمان با شروع محاصره قطر و بحران دیپلماتیک میان این دولت با کشور‌های حاشیه خلیج فارس در ۵ ژوئن سال ۲۰۱۷ (۱۵ خرداد ۱۳۹۶) روابط تجاری ایران و قطر وارد مرحله تازه‌ای شد، به گونه‌ای که با شروع تحریم‌ها و مسدود سازی حریم دریایی و هوایی کشور‌های عربی منطقه خلیج فارس در مقابل قطر، عمان، ایران و ترکیه تنها کشور‌های منطقه بودند که از همکاری در این تحریم‌ها خودداری و حتی برای به کمک دوحه شتافتند.

متاسفانه در آن سال کشور ترکیه بدون داشتن مرزی مشترک با کشور قطر، در حوزه صادرات کالا های کشور خود به قطر توانست گوی سبقت را از ایران برباید و در نهایت نتیجه انفعال دولت وقت در آن بحران، خود را اکنون به این گونه‌ای نشان داده است که اکنون ترکیه در رتبه ۱۵ و ایران با داشتن مرز مشترک با این کشور در رتبه ۷۶  شرکای تجاری این کشور قرار دارد.

در حال حاضر سال ۹۶  یعنی همزمان با شروع تحریم‌های اقتصادی علیه قطر تجارت خارجی ایران با این کشور با ثبت رقمی بالغ بر ۲۶۵ میلون دلار، رکوردار بیشترین حجم تجارت خارجی ایران با قطر  در پنج سال اخیر است ولی متاسفانه پس از آن شاهد نزولی شدن مناسبات تجاری ایران با کشور قطر در سال‌های ۹۷ و یا حتی ۱۴۰۰ نیز بوده ایم.

 متاسفانه در ۱۱ ماه سال ۱۴۰۰ میزان صادرات ایران به قطر عددی بالغ بر۱۲۲ میلیون دلار  بر آورد شده است که از این میان  ۱۱۵ میلیون دلار سهم صادرات در مقابل نیز  ۷ میلیون دلار نیز سهم واردات در مناسبات تجاری دو کشور بوده است؛ متاسفانه باید این نکته را خاطر نشان کرد که حجم کل تجارت خارجی ایران با قطر در ۱۱ ماهه سال ۱۴۰۰ که نسبت به سال گذشت افت ۱۲.۶ درصدی را تجربه کرده است.

چالش‌های اقتصادی پیش‌روی تهران و دوحه چیست؟

«هدی یوسفی» کارشناس و پژوهشگر حوزه قطر در گفتگو با بازارنیوز پیرامون آخرین وضعیت تعاملات تجاری دو کشور و اشتیاق نخبگان سیاسی قطری در گسترش مناسبات خود با ایران اظهار کرد: آنچه که از رویکرد‌ مقامات دو کشور می‌توان استنباط کرد این است که مقامات عالی‌رتبه ایران و قطر به صورت مشترک اشتیاق فراوانی در توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی خود داشته و دارند و مطمئنا یکی از علل این موضوع ناشی از این امر است که ایران کشور قطر را به عنوان یک عضو فاقد رویکرد خصمانه علیه خود شورای همکاری‌های خلیج فارس می‌داند؛ در صورت گسترش روابط تجاری تهران با دوحه دولت با تشویق بخش خصوصی به نقش آفرینی بیشتر در بازار‌های قطر، می‌تواند این کشور را جایگزین امارات متحده عربی در امور تجاری خود کند.

این کارشناس مسائل منطقه عدم موفقیت ایران در افزایش حجم تجارت خود با قطر  را ناشی از نقش کمرنگ بخش خصوصی عنوان کرد و گفت: مادامی که دولت بخواهد در امور تجاری و اقتصادی به صورت مستقیم نقش آفرینی کند، ناخودآگاه برخی مناسبات اقتصادی و تجاری نیز تحت الشعاع مباحث سیاسی قرار می‌گیرد.

وی حل چالش‌های بین المللی ایران را یکی از راه‌های کمرنگ ساختن مباحث سیاسی موجود در مناسبات ایران و قطر عنوان کرد و درباره آن توضیح داد: به عنوان مثال، تعیین تکلیف موضوع FATF از جمله مواردی است که حتی دولت قطر نیز نسبت به آن از حساسیت بسیار بالایی برخوردار است و اکنون قرار داشتن نام ایران در لیست سیاه FATF و عدم اطمینان از سرمایه‌گذاری در کشورمان، تبدیل به مانعی بزرگ برای توسعه همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور شده است.

یوسفی در ادامه موقعیت قطر در حفظ تعادل در روابط خود با ایران و ایالات متحده آمریکا را به دوگانه‌ای سخت برای مقامات قطری تشبیه کرد و درخصوص آن تصریح کرد: با توجه به وجود چنین چالشی قطر می‌داند که نخواهد توانست که مناسبات خود با ایران را به گونه‌ای تنظیم کند که مشابه آن را با کشور ترکیه دارد، چرا که این کشور با آمریکا رابطه خوبی دارد اما روابط تنش آلود ایران با آمریکا مانع از توسعه مناسبات تجاری شده است؛ از سوی دیگر تحریم‌های اقتصادی سال ۲۰۱۷ این موضوع را به مقامات قطری فهماندند که به رغم روابط حسنه با آمریکا در نهایت این همسایگان هستندکه می‌توانند در شرایط بحرانی به کمک ایشان بیاید، به همین دلیل مقامات دوحه در یک دوراهی بسیار سختی قرار دارند.

این پژوهشگر حوزه منطقه خلیج فارس سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال و فروش بی خطر انرژی را از دیگر عناوین تاثیر گذار  در سیاست‌های محتاطانه دوحه دانست و درباره آن اظهار کرد: مطمئنا با توجه به وابستگی شدید قطر به جذب سرمایه‌های خارجی و نیاز این کشور به انتقال امن گاز به کشور‌های مشتری خود، دولتمردان این کشور سیاست‌هایی را در پیش خواهند گرفت که با همسایگان قدرتمندی همچون ایران و یا عربستان وارد تنش سیاسی نشود ، در نتیجه این امر باعث تداوم و گرمی تدریجی مناسبات تجاری ایران و قطر می‌شود.

وی در پایان و در پاسخ به این سوال که دو کشور ایران و قطر در چه بازه زمانی می‌توانند شاهد رشد تبادلات تجاری خود با یکدیگر باشند، گفت: برآورده شدن چنین چشم انداز اقتصادی بستگی به حل مشکلات مذکور به ویژه رفع مشکلات بین المللی ایران دارد؛ مطمئنا اگر این چالش‌ها در یک بازه زمانی کوتاه مدتی برآورد شود، در همان زمان می‌توان انتظار رشد تعاملات تجاری دو کشور را پیش بینی‌کرد اما اگر حل این مسائل به طول بیانجامد، مطمئنا گسترش روابط تجاری ایران و قطر نیز زمان زیادی خواهد برد.

پایان پیام//