گروه اقتصاد کلان بازارنیوز: فاطمه چراغلو؛ عِراق با نام رسمیِ جمهوری عِراق کشوری در خاورمیانه و جنوب غربی آسیا است. پایتخت عراق شهر بغداد است. عراق از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریه، از شمال با ترکیه و از شرق با ایران همسایه است. عراق همچنین در بخش جنوبی خود، مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد. در این کشور جمعیتی بالغ بر ۳۷ میلیون نفر زندگی میکنند که ۷۵-۸۰ درصد آن‌ها عرب، ۱۵-۲۰ درصد کرد، ترکمن و آشوری و ۵ درصد را سایر قومیت‌ها تشکیل میدهند. صادرات نفت از گذشته نقش اصلی را در اقتصاد عراق بر عهده داشته به‌طوری‌که ۹۵٪ از درآمد خارجی این کشور را تشکیل می‌دهد. عدم توسعه در سایر زمینه‌ها باعث بروز بیکاری ۱۸ تا ۳۰ درصدی شده است. اقتصاد در حال بازگشت تدریجی عراق به شدت تحت تأثیر کووید-19 قرار گرفت که بر تقاضای داخلی و توازن‌های اقتصاد کلان و همچنین کاهش قیمت‌های جهانی نفت و سهمیه‌های تولید اوپک تأثیر گذاشت.

شکل(1): نقشه کشور عراق باکشورهای همسایه

وضعیت تجارت خارجی عراق

عراق از سال 2005 تا کنون به دلیل افزایش محموله های نفت (99 درصد کل صادرات) مازاد تجاری را ثبت کرده است.

درآمدهای بودجه در سال 2020 بیش از 9 واحد درصد کاهش یافت و به 32 درصد تولید ناخالص داخلی رسید. با کاهش شدید درآمدهای نفتی، برای مقابله با این وضعیت، دولت عراق هزینه های غیر الزام آور، از جمله کاهش سرمایه گذاری عمومی تا 87 درصد را کاهش داد.

در ادامه وضعیت تجارت خارجی عراق  در دو بخش واردات و صادرات تشریح می شود؛

وضعیت واردات از کشورهای همسایه

واردات عراق در سال 2020 در سطح  51,839,821 هزار دلار بوده است که نسبت به سال گذشته 812,359 دلار افزایش داشته است. واردات عراق 0.3 درصد از واردات جهانی را تشکیل می دهد و رتبه آن در واردات جهانی 49 است. جدول زیر مهمترین اقلام وارداتی از کشورهای همسایه را نشان می­دهد:

ترکیه، ایران ، عربستان ، اردن و سوریه جزء ده شرکاء تجاری کشور عراق به شمار می­آیند. با توجه به جدول فوق بیشترین  سهم واردات را به ترتیب  کشور کویت  با محصول شیرین کننده­ها حدودا به ارزش 933  هزار دلار ، اردن با محصول پنیر حدودا به ارزش699 هزار دلار و کمترین سهم واردات عراق از کشور سوریه با محصول پرتقال تقریبا به ارزش 8 هزار دلار می­باشد.

وضعیت صادرات به کشورهای همسایه

صادرات عراق در سال 2020 در مجموع 64,696,836 دلار برآورد شده است. این مقدار دلار نشان دهنده کاهش 29- درصدی از 2019 تا 2020 را نشان می دهد.

جدول 3 نشانگر وضعیت مهمترین اقلام  صادراتی عراق به کشورهای همسایه می­باشد. با توجه به جدول فوق  بیشترین سهم  صادرات عراق  به کشور عربستان  با محصول سوخت و حامل انرژی  2.6 درصد، ترکیه با محصول ذغال سنگ 2.14 درصد، سوریه با محصول خرمای خشک 1.7 درصد و کمترین سهم صادرات عراق به کشور ایران با محصول روغن ترمز3.8 درصد  و کشور اردن با محصول گوگرد با 9.27 درصد  کمترین سهم صادرات را به خود اختصاص داده­اند.

جمع­ بندی و نتیجه­ گیری

عراق اولین و مهمترین کشور هدف صادراتی ما در بین کشورهای همسایه است و در بین تمام بازارهای صادراتی ما در رتبه دوم قرار دارد. کشور عراق در سال های اخیر به مهمترین مقصد صادرات غیرنفتی ایران تبدیل شده است.

این کشور به دلیل در اختیار داشتن منابع نفتی، موقعیت فوق العاده مهم ترانزیتی، ظرفیت بالای کشاورزی و جذب خیل عظیمی از زوار اهل بیت(ع)، کشور بسیار ثروتمندی محسوب می شود. کشور عراق به دلیل ویژگی های خاص مانند داشتن مرزهای طولانی با ایران و اشتراکات دینی و فرهنگی یکی از بهترین گزینه های تجارت برای ایران به شمار می رود.

فقدان استراتژی و ناهماهنگی بین دستگاه ها در ایران و عراق برای رسیدن به یک برنامه مشترک از جمله موانع مهم پیش روی توسعه مبادلات اقتصادی و تجاری بین دو کشور است. عدم استراتژی و یا حداقل ناهمخوانی راهبردها و ناهماهنگی بین دستگاه‌ها هم در ایران و هم در دولت عراق برای رسیدن به یک برنامه مشترک برای افزایش سطح مبادلات تجاری بین دو کشوراز مشکلات کلان به شمار می می­آید. عمده موانع تجارت در حوزه زیرساخت هاست که  بیشتر موانع در حوزه زیرساخت‌های تجاری است؛ زیرساخت‌های بانکی، حمل و نقلی، گمرکی و پایانه‌ها و بازارچه‌های مرزی، استاندارد، مجوزهای صادرات و واردات به تبع آن اشکالی که در استراتژی کلان دو کشور وجود دارد، دچار چالش هستند.

در واقع تاکنون وزارتخانه‌های دو کشور در زمینه تأمین زیرساخت‌های لازم برای توسعه روابط تجاری فیمابین برنامه ریزی دقیق و درستی در دستور کار نداشته‌اند؛ در همین ارتباط، تجار ما مشکلات زیادی را متحمل می‌شوند و این مشکلات باعث شده نتوانیم از ظرفیت‌های تجاری دو کشور استفاده کنیم. در نتیجه تغییر قوانین و به ویژه محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی که هم در دولت ایران و هم در دولت عراق به طور کلی یا مقطعی برای صادرات یا واردات ایجاد می‌شود را باید در دستور کار قرار داد.

منابع

1-https://trendeconomy.com

2- https://www.worldstopexports.com

3-https://www.trademap.org

4-https://wits.worldbank.org

5-http://cosit.gov.iq

1-  درصد میزان صادرات مهمترین  اقلام  صادر شده از کشور روسیه به کشورهای همسایه به کل میزان  صادرات