گروه اقتصاد کلان بازارنیوز- بهزاد قبادی؛ چندی پیش دولت تصمیم گرفت یارانه رانتی ارز ترجیحی را از چرخه اقتصاد کشور خارج کرده و به جای آن، در قدم اول یارانه نقدی و سپس به گفته مسئولین، کالابرگ الکترونیکی توزیع کند. البته قانون مجلس نیز همین است و نمایندگان، دولتی‌ها را موظف کردند تا مقدار مشخصی کالا را به دهک‌های مختلف با قیمت شهریور ۱۴۰۰ توزیع کنند. دولت به دلیل عدم آمادگی زیرساخت‌ها مجبور شد یارانه نقدی (دهک‌های یک تا سوم، ۴۰۰ هزار تومان و دهک‌های چهارم تا نهم، ۳۰۰ هزار تومان) پرداخت کند.

همیشه دو جبهه اقتصادی بر سر یارانه‌ها با یکدیگر چالش داشتند، عده‌ای معتقدند یارانه باید به کالا داده شود و برخی دیگر این را دارای اشکال و فسادزا و پرداخت یارانه به انحای مختلف به مصرف‌کننده را راه حلی درست‌تری می‌دانند. دولت دوازدهم پس از خروج آمریکا از برجام و مواجهه با تحریم‌های سنگین علیه کشور، تصمیم گرفت راه حل اول را در پیش گیرد و  از ادیبهشت ۱۳۹۷ تا پایان دولت خود، ارز ترجیحی برای واردات کالا‌ها تخصیص داد، اما دولت سیزدهم با این اقدام مخالف است و در شعار‌های انتخاباتی خود، حذف ارز ترجیحی را یکی از اقدامات اصلی خود معرفی کرد و در اردیبهشت ماه سال جاری این شعار را عملیاتی کرد.

کارشناسان معتقدند ارائه یارانه به کالا‌ها به جز هزینه اداری هدفمندی، دارای هزینه‌های دیگری نیز است. یکی ازاین هزینه‌ها محدود سـاختن فروش محصولات یارانه‌ای در بازار آزاد است. این موضوع تنها به مصرف کنندگان مربوط نـشده بلکـه بـه توزیـع‌کنندگان هم که کالا‌ها را از شبکه توزیع یارانه‌ای وارد بازار آزاد می‌کنند، ارتباط دارد. فروش‌های پنهانی در مراحـل اولیه مسیر بازاریابی، در عمده فروشی‌ها و احتکار از جمله مفاسدی است که یارانه کالایی به همراه دارد.

تعیین اینکه چه مقدار از این نشت در سطح عمده فروشی و چـه مقدار در سطح خرده فروشی اتفاق می‌افتد، دشوار است. به دلیل بازرسی دشوار، جلـوگیری ازایـن نشت نیز مشکل است. مکزیک از جمله کشور‌هایی است که برای جلوگیری از این مفاسد و همچنین افزایش رفاه مردم در برابر افزایش تورم و گرانی ها، اقدام به توزیع کالابرگ الکترونیکی کرد که اتفاقا به دلایل مختلف در این امر موفق بود.

گندرسن (پژوهشگر اقتصادی) و همکارانش در سال ۲۰۰۰ در مقاله‌ای تحقیقی از نحوه عملکرد توزیع کالابرگ الکترونیکی در کشور‌های مختلف نوشتند. در این مقاله آمده است: درمرحله نخست اصلاحات انجام شده در سال ۱۹۹۱ به مصرف‌کنندگان انتخاب شده بـراسـاس آزمـون وسـع، کـارت هـای هوشمندی داده شد که بر روی آن سهمیه روزانه نان مجانی نوشته شده بود. این کارت بـا چـشم الکترونیکـی توسـط دستگاه‌هایی که به نانوایی‌ها داده شده بود، خوانده می‌شد. هزینه این ماشـین هـا درمقایـسه بـا کـل هزینـه یارانـه نـان اندک گزارش شده است. به این ترتیب، کنترل نانوایی‌ها به آسانی انجام می‌گرفت.

دولت مکزیک در ادامه برنامه استفاده از کارت هوشمند، در سال ۱۹۹۵ یک پروژه نمونه درمنـاطق شـهری ایالـت گامپک اجرا کرد. به خانوار‌های مستحق کارت پلاستیکی داده شد که می‌توانـست اسـکن شـده وارزش ماهیانـه آن، زمانی که مادران همراه با فرزندانشان به کلنیک‌های بهداشتی مراجعه می‌کردند، تمدید شود. کـارت کـه بـرای پرداخت به خرده‌فروشی‌های مـشخص مـورد اسـتفاده قرار می‌گرفت، موجب کاهش قابل تامل تقلب درمقایـسه بـا کوپن‌های کاغذی شد، البته چنین روشی برای استفاده درمناطق فقیری که دسترسی به برق ندارند، مناسب نیست.

با توجه به آن که در زمان اجرای این طرح در مکزیک، اینترنت فراگیر نبوده و انتقال کالابرگ به افراد جامعه، شامل هزینه می‌شده، هزینه‌ها را برای حمل و نقل و توزیع افزایش داده بود، اما امروزه با توجه به در دسترس بودن اینترنت و کارت‌های بانکی، توزیع یارانه الکترونیکی امر دشواری نیست و هزینه‌های آن به مراتب بسیار کمتر از گذشته است. طبق آنچه مسئولین کشورمان اعلام کردند، یارانه‌های الکترونیکی از طریق کارت‌های بانکی قابل استفاده خواهد بود.

یکی از چالش‌هایی که برای این طرح دولت مطرح است، تفاوت قیمت بین کالا‌های یارانه‌ای و سایر کالاهاست. با توجه به گفته مسئولین، کالا‌های یارانه‌ای متمایز از سایر کالا‌ها خواهد بود و امکان فروش این کالا‌ها بدون ثبت الکترونیکی وجود نخواهد داشت. از طرفی با توجه به آنچه که در مکزیک و سایر کشور‌ها رخ داده، اگر هم این تمهیدات دولت به بار ننشست، مردم می‌توانند با فروش کالا‌هایی که نیاز ندارند، کالا‌هایی که بیشتر مورد نیازشان است را تهیه کنند. البته فاطمی امین، وزیر صمت در خصوص کالابرگ الکترونیکی در صدا و سیما گفت: اگر در جریان اصلاح نظام یارانه‌ای، کالا برگ الکترونیک، در دستور کار دولت قرار بگیرد، این‌گونه نیست که کارتی جداگانه و یا کوپن به مردم ارائه شود بلکه همان کارت بانکی، صرفا برای خرید کالا‌های اساسی شارژ خواهد شد.

همچنین توضیحات میرکاظمی، رئیس سازمان برنامه و بودجه از این حکایت دارد که قرار نیست چیزی در قالب کوپن و یا کارت جدیدی در اختیار مردم قرار بگیرد، بلکه کارت بانکی آن‌ها که احتمالا همان کارت یارانه افراد است، بر اساس مبلغی که به آن‌ها تعلق می‌گیرد، شارژ خواهد شد. این در حالی است که دولت در حال راه‌اندازی سامانه‌ای برای همین موضوع است که طی آن شخص دارنده کارت می‌تواند با ورود به فروشگاه و با توجه به دستگاه‌های پوزی که در آن تعبیه شده، کالای اساسی خود را خرید کند. برای هر کالای اساسی یارانه مشخصی در نظر گرفته می‌شود که امکان خرید را با آن کارت بانکی خواهد داشت.

دولت فعلا در حال برنامه‌ریزی برای اجرایی کردن کالابرگ الکترونیک است و اگر آن را به مرحله اجرا درآورد، دیگر افراد نمی‌توانند پولی که داخل حساب آن‌ها شارژ شده، برای موارد غیر از کالای اساسی هزینه کند. رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز باید با تاکید بر همین موضوع گفته که از مردم می‌خواهند یارانه‌ای که در هر ماه برای آن‌ها شارژ می‌شود را فقط برای تامین مواد غذایی خرج کنند.

نکته حائز اهمیت در این جا این است که دولت باید آزمون وسع خود را به دقت اصلاح کند و دهک بندی‌ها با اطلاعات دقیق‎‌تری انجام شود. لازمه این کار سامانه پایگاه رفاه ایرانیان است که همچنان دارای اشکال است و وزارت رفاه وعده داده تا شروع طرح دولت، این مشکلات را مرتفع کند.

احسان خاندوزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی در گفتگویی مطرح کرد: امکان اینکه در سامانه رفاه ایرانیان ایرادی وجود داشته باشد حتما وجود دارد و آقای رئیس‌جمهور مهلت یک ماهه‌ای به وزیر رفاه دادن و از ایشان خواستند تمام اعتراضات ظرف یک ماه رسیدگی شود و کسانی که جزء دهک‌ها قرار می‌گیرند مشمول دریافت یارانه قرار گیرند به همین خاطر گفته شده اگر اطلاعاتی وجود دارد که ثبت نشده ثبت شود و ظرف یک ماه آینده پاسخ را دریافت کنند.

وی افزود: از بین نزدیک به ۷۷ میلیون نفر، حدود ۳۰ درصد افراد، کمک معیشتی ۴۰۰ هزار تومانی و حدود ۶۰ درصد مبلغ ۳۰۰ هزار تومان دریافت خواهند کرد و تقریبا ۱۰ درصد، مابقی افراد هم بنا بر اطلاعات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی جزء طبقات برخوردار محسوب شده و یارانه دریافت نخواهند کرد.

با توجه به آنچه گفته شد، نمونه مکزیک نمونه موفقی در امر توزیع کالا به وسیله کالابرگ الکترونیکی است که دولت سیزدهم هم به این نتیجه رسید که چنین مسیری را برای افزایش رفاه و کاهش ضریب جینی برگزیند. شروع توزیع الکترونیکی یارانه نان به صورت پایلوت در زنجان آغاز شده و قرار است این طرح پس از رفع ایرادات در زمان اجرای آزمایشی، به صورت کشوری به اجرا در بیاید.

پایان پیام//