جمهوری اسلامی ایران و افغانستان علاوه بر حوزه تمدنی مشترک از روابط رو به توسعه‌ای برخوردارند و این روابط هیچ گاه تحت تاثیر تحولات سیاسی و امنیتی و یا جنگ‌های داخلی در افغانستان قرار نگرفته است. این موضوع بدان معنا است که پس از تسلط گروه طالبان بر افغانستان روابط تجاری این کشور و ایران نه تنها متوقف نشد، بلکه پس از وقفه‌ای کوتاه با جدیت بیشتر نیز ادامه یافت.

یکی از سیاست‌های اصولی جمهوری اسلامی ایران حضور در کنار مردم افغانستان برای گذر از مشکلاتی است که در سال‌های اخیر به دلیل بروز جنگ‌های داخلی و اشغال گریبانگیر آنان شده است. از این رو با وجود تحولات اخیر در افغانستان صدور کالا از مبادی گمرکی به این کشور ادامه داشته است.

در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع روابط جمهوری اسلامی با همسایگان به ویژه افغانستان، خبرنگار بازار گفتگویی با «محمد حسن جعفری» رئیس مجمع فرهنگی انقلاب اسلامی و دبیرکل حزب رفاه ملی افغانستان انجام داده که در ادامه می‌خوانیم:

* آخرین وضعیت سند جامع همکاری ایران و افغانستان در دولت سرپرست طالبان چگونه است؟
سند جامع راهبردی همکاری‌های ایران و افغانستان اقدام بسیار نیکی بود که مبتکر آن هردو کشور بودند. در همین راستا، مردم افغانستان به ویژه تاجران و آن دسته که انگیزه زیادی داشتند که روابط دو کشور با توجه به ظرفیت بالا ارتقاء پیدا کند، تمایل داشتند که این سند اجرایی شود تا دو کشور بتوانند از این فرصت مناسب به اندازه کافی بهره‌مند شوند.

در این عرصه، با توجه به اینکه این سند می‌توانست در روابط ایران و افغانستان توازن و تعادلی ایجاد کند، تلاش‌های زیادی صورت گرفت تا به امضای طرفین برسد حتی تا ۹۹ درصد تکمیل شده بود. اما، متاسفانه، فشار‌های عدیده غربی‌ها از جمله امریکا مانع اصلی امضای این سند شد. امریکا بر رئیس جمهور وقت افغانستان اشرف غنی فشار‌هایی را تحمیل می‌کرد تا سند جامع منعقد نشود.

برای تهیه این سند، پنج کمیته شامل کمیته اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و دفاعی و اتباع افغانستان تشکیل شده بود که میتوانست بسیاری از مشکلات مردم افغانستان و همچنین چالش‌های موجود در روابط با جمهوری اسلامی را حل کند.

با توجه به اینکه دو کشور دارای پیشینه تاریخی، فرهنگی و زبانی و ده‌ها وجه مشترک هستند، با امضای این سند، امکان توسعه روابط و تعاملات در سطح بسیار خوب وجود داشت، زیرا در طول چهار دهه مشکلات و جهاد افغانستان، ایران همسایه نیکی برای افغانستان بوده و همواره در کنار ملت افغانستان ایستاده است.

بر همین اساس، با توجه به این که انعقاد و اجرایی شدن این سند می‌توانست تقویت کننده روابط دو کشور بیش از گذشته و برطرف کننده صد‌ها چالش موجود در توسعه مناسبات با ارائه راهکار‌های مناسب باشد، مقامات زیادی از ایران به افغانستان سفر کرده و برعکس مقامات افغانستانی نیز به ایران رفت و آمد داشتند تا مشکل این سند حل شود. از جمله این افراد می‌توانم به آقایان ابراهیم طاهریان نماینده ایران در افغانستان و عباس عراقچی معاون وزیر خارجه وقت ایران اشاره کنم که به افغانستان آمدند و تبادل نظر‌هایی در خصوص این سند جامع صورت گرفت.

اولین دور مذاکرات در خصوص این سند به اردیبهشت و خرداد ۱۳۹۸ یعنی چهار سال پیش باز می‌گردد که می‌توانست با ایجاد زمینه خوبی، منجر به بروز تحولاتی در منطقه شود. سپس، در سال ۱۳۹۹ به مرحله نگارش رسید تا اینکه در این اواخر عمر دولت اشرف غنی به پایان رسید و بهانه‌های زیادی در خصوص پیشبرد اقدامات مربوط به سند نمایان گردید.

اگر این سند به امضا می‌رسید، پیمان استراتژیکی که بین افغانستان و امریکا امضا شده بود، کارایی خود را از دست می‌داد. حتی قبل از آن نیز پارلمان افغانستان، درصدد ملغی کردن این سند بود در حالی که امریکا نیز در آن زمان هیچگونه همکاری با دولت وقت افغانستان نداشت. لذا، امریکایی‌ها هیچگاه رضایت نداشتند که سند جامع راهبردی همکاری‌های ایران و افغانستان امضا گردد. بر همین اساس، تلاش می‌کرد و به صورت پنهانی بر دولت افغانستان فشار‌های زیادی را وارد می‌کرد. تعلل دولت افغانستان هم به همین خاطر بود، در حالی که متاسفانه در این زمینه اشرف غنی هم از اراده لازم و کافی برخوردار نبود.

در مجموع با عدم امضای این سند، خواسته امریکایی‌ها برآورده شد. در دولت سرپرست فعلی هم من فکر می‌کنم که باید یک دولت مشارکتی و قوی ایجاد شود تا این سند به امضا برسد یعنی تا یک دولت جامع تشکیل نشود، بعید میدانم که سند اجرایی گردد چرا که باید دولتی بر سرکار باشد که در مسیر اراده و خواست مردم باشد. در صورت تشکیل دولتی جامع و امضای سند، چشم انداز مثبت و قوی برای دو ایران و افغانستان پدیدار خواهد شد.

حزب رفاه ملی افغانستان معتقد است که امضای این سند جامع راهبردی می‌توانست ضمن توسعه همکاری‌های دوجانبه، معضلات و مشکلات مردم افغانستان را حل نماید در حالی که منجر به برداشته شدن ویزا برای رفت و آمد مردمان دو کشور شود.

در این خصوص من معتقدم که کوتاهی‌هایی از سوی دولت اشرف غنی و وزارت امور خارجه صورت گرفت در حالی که جمهوری اسلامی ایران با مطالعه دقیق و غنی از افغانستان، انگیزه و اشتیاق زیادی برای اجرایی شدن این سند داشت. با توجه به اینکه عدم اجرایی شدن این سند به ضرر مردم افغانستان و کشور‌های همسایه می‌شود، ما امیدواریم که با ایجاد صلح و ثبات و آمدن یک دولت قانونی، این پروژه ماندگار امضا گردد.

* حقابه رودخانه هیرمند و دریاچه هامون از جمله موارد اختلاف ایران و افغانستان در سال‌های گذشته بوده است. وزیر آب و انرژی طالبان در اواسط ماه گذشته اعلام کرد: با وجود خشکسالی و کم آبی هیرمند، ما به توافق حق آبه با ایران پایبند هستیم. از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان سرپرست وزارت خارجه این کشور چند بار به حق جمهوری اسلامی درباره حقابه هیرمند اذعان کرده است. اما با وجود این مسئله، هنوز مشکلات حل نشده است. بر همین اساس، اخیرا وزیر امور خارجه ایران به رویکرد هیات حاکمه افغانستان پیرامون حقابه رودخانه هیرمند اعتراض کرده است. وضعیت حقابه تا چه اندازه در حال پیگیری از سوی مقامات طالبان است؟
سندی که در دولت‌های قبلی افغانستان در رابطه با حقابه رود هیرمند امضا شده بود یک سند محکم و جامعی است که هر دولتی که در افغانستان بر سر کار باشد باید آن را اجرا کند. حتی هیئت طالبان نیز این امر را پذیرفته و موضوع حقابه یک امر طبیعی و واقعیت است و هیچ کس نمی‌تواند از پذیرفتن و اجرای آن شانه خالی کند. وزارت آب و برق افغانستان که در تسلط حکومت سرپرست است، نیز در این خصوص اعلام آمادگی کرده اند.

با توجه به این که از گذشته خشکسالی در افغانستان وجود داشته و در حال حاضر بیشتر یعنی در حدود ۹۰ درصد آب‌های افغانستان به پاکستان و برخی از کشور‌های آسیای میانه سرازیر می‌شود و مردم افغانستان بهره برداری اندکی از آب‌ها دارند، بنابراین، ما امیدواریم که در افغانستان، یک حکومت مستقل بر مبنای اراده و خواست مردم تشکیل شود تا نگرانی‌های برادران ایرانی ما در خصوص حقابه برطرف گردد.

لذا، هر دولتی که بر سر کار باشد باید متعهد به اعطای این حقابه به جمهوری اسلامی شود، زیرا یک تعهد تاریخی میان دو کشور و ملت است. ما نمی‌توانیم وجوه مشترک فی مابین را فدا و قربانی سلیقه‌های مختلف دولت‌های مختلف کنیم. ملت افغانستان هم خشنود خواهد شد تا در مورد حقابه مسائل و مشکلات بین دو کشور مرتفع شود.

حرکت‌های پوپولیستی دولت اشرف غنی منطبق بر واقعیت نبود در حالی که پس از این هر دولتی بر سر کار باشد متعهد به رابطه برادری و همسایگی میان ایران و افغانستان است.


/بازار