گروه اقتصاد کلان بازارنیوز- بهزاد قبادی؛ مهدی طاوسیان، کارشناس اقتصاد مقاومتی در یادداشتی برای بازارنیوز نوشت: اقتصاد مقاومتی کلیدواژه‌ایست که بیش از یک دهه قبل، در فضای اقتصادی ایران، نخستین بار توسط مقام معظم رهبری مطرح شده است.

رهبر انقلاب در سال ۱۳۸۹ و در زمانی که قطعنامه‌ها و تحریم‌های سنگین علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال می‌شد، این تئوری اقتصادی را مطرح کردند، چون از همان زمان مشخص بود که هدف تحریم‌ها، شکست اقتصاد کشور برای به زانو در آوردن جمهوری اسلامی و مردم مقاوم ایران بوده است؛ اتفاقی که از ابتدای تشکیل جمهوری اسلامی افتاده بود، اما شدت و حدّت آن، پس از ماجرا‌های فتنه ۸۸ بود. اقداماتی که هنوز هم پابرجاست و توافقاتی از جمله توافق هسته‌ای برجام هم نتوانست مانع آن شود.

ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی

پس از ۳ سال تبیین واژه اقتصاد مقاومتی، رهبر انقلاب در ۲۹ بهمن ۱۳۹۲، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی را که در مجمع تشخیص مصلحت نظام تدوین شد، به روسای قوای سه‌گانهٔ دولت، مجلس و قضائیه ابلاغ کردند و دستور دادند که «بی‌درنگ و با زمان‌بندی مشخص» آن را اجرا کنند.

 ایشان در این نامه، هدف از اقتصاد مقاومتی را «تأمین رشد پویا و بهبود شاخص‌های مقاومت اقتصادی و دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز بیست‌ساله» و لازمهٔ اجرای آن را «رویکردی جهادی، انعطاف‌پذیر، فرصت ساز، مولد، درون‌زا، پیشرو و برون‌گرا» دانستند.

بر اساس این سیاست‌های ۲۴ ماده‌ای، تولید کالا‌های اساسی، به ویژه آن دسته از کالا‌های اساسی که در آن برهه زمانی از طریق واردات تأمین می‌شود، باید افزایش یابد و مبادی ورودی واردات این کالا‌ها نیز باید متنوع شود.

همچنین برای تأمین امنیت غذا و دارو، باید برای این کالا‌ها و مواد اولیه تولید آن‌ها «ذخایر راهبردی» ایجاد شود. از سوی دیگر مقرر شد که دولت درآمد‌های خود را از مالیات افزایش دهد و سهمی از درآمد‌های نفتی که به صندوق توسعه ملی می‌رود، هر سال نسبت به سال قبل افزایش یابد تا جایی که وابستگی بودجه سالانه به درآمد‌های نفتی به صفر برسد.

 ضربه پذیری درآمد‌های نفتی نیز باید از طریق انتخاب «مشتریان راهبردی»، تنوع دادن به روش‌های فروش، مشارکت دادن بخش خصوصی در فروش فراورده‌های نفتی و افزایش صادرات گاز، برق و محصولات پتروشیمی کاهش یابد.

مقرر شد که نظام قیمت‌گذاری در کشور شفاف و روش‌های نظارت بر بازار به روز شود. هزینه‌های عمومی کشور باید از طریق «منطقی سازی اندازه دولت»، حذف دستگاه‌های موازی یا غیر ضروری و حذف هزینه‌های زائد کاهش یابد و صادرات کالا، به ویژه صادرات کالا‌های «دانش بنیان» افزایش پیدا کند.

همچنین «دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش بنیان در منطقه» از جمله اهداف سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی اعلام شد.

بی‌توجهی به اقتصاد مقاومتی در عمل

واژه اقصاد مقاومتی، مانند بسیاری از عباراتی که رهبری معظم ابداع کرده‌اند، در همان سال‌های اول، نقل محافل مسئولین بود، تا جایی که حضرت آیت الله خامنه‌ای در یکی از سخنرانی‌های خود به این مورد اعتراض کردند که اقتصاد مقاومتی فقط  در حد شعار و حرف نیست و مسئولین باید در راستای آن، اقدامات موثری داشته باشند.

حدود ۱۰ سال از ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی گذشته، ولی بخش‌های زیادی از آن اجرا نشد که اگر این اتفاق می‌افتاد، احتمالا وضعیت اقتصادی کشور به چنین روزی دچار نمی‌شد که طبق آمار مرکز آمار کشور، رکورد تورم ایران در فروردین ۱۴۰۲ شکسته شود.


تعریف کارشناسان از اقتصاد مقاومتی

کارشناسان در تعریف اقتصاد مقاومتی می‌گویند: وقتی یک تکانه در اقتصاد رخ می‌دهد، اقتصاد ما چند نوع رفتار می‌تواند از خود نشان دهد. اگر مدل اقتصاد ما منبعث از نظریه‌های مقاوم سازی نباشد تکانه می‌تواند عملکرد ما را تضعیف کند؛ همچنین اگر این تکانه خیلی زیاد باشد چه بسا اقتصاد ما نتواند آن را در خود هضم کند و شرایط اقتصادی ما را بسیار بدتر کند و چه بسا رشد اقتصادی ما را منفی کند، اما اگر اقتصاد ما مبتنی بر نظریه‌های اقتصاد مقاوم باشد قطعا می‌تواند این تکانه را در خودش هضم کند و به حالت پایدار قبلی بازگردد.

در بسط تعریف بالا می‌توان گفت که این مقاوم‌سازی انجام نشد و طی این سال‌ها دیدیم که تکانه‌هایی که در بازار ارز داشتیم، چگونه توانست تورم را در کشور ما بالا ببرد و اقتصاد را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین طبق آمار نهاد‌های رسمی کشور، رشد اقتصاد‌ی ایران در دهه ۹۰ شمسی، با وجود سال‌هایی که تحت توافق برجام بخشی از تحریم‌ها برداشته شد و اقتصاد وضع بهتری پیدا کرد، صفر بوده و ما باید سال‌ها رشد اقتصادی بالا داشته باشیم تا بتوانیم تازه به پیش از سال ۱۳۹۲ برسیم.

ارکان مهم اقتصاد مقاومتی

اقتصاد مقاومتی دارای ارکان مختلفی است که به اختصار در زیر برخی از آن‌ها را تشریح کرده‌ایم:

1) مقاوم بودن اقتصاد

اقتصاد به عنوان یکی از ابزار‌های مهم حکمرانی، باید از گزند دشمنان کشور در امان باشد و لازمه در امان بودن، مقاوم‌سازی و اقتدار اقتصادی است.

2) استفاده از ظرفیت مردمی

مردم در تئوری اقتصاد مقاومتی بسیار مهم هستند. آنچه که به عنوان اصل ۴۴ قانون اساسی و خصوصی‌سازی در ابتدای دهه ۸۰ شمسی مطرح شد، یکی از ارکان مهم اقتصاد مقاومتی است که درسیاست‌های ابلاغی نیز به آن اشاره شده است. البته طبق دستورات رهبر انقلاب، این اتفاق باید با وسواس و دقت بسیار زیاد انجام شود، چراکه در این سال‌ها شاهد خصوصی‌سازی‌هایی بودیم که به نفع مردم نبوده و مشکلات عدیده‌ای را برای کشور و مردم به وجود آورده است.

مقام معظم رهبری همواره در سخنرانی‌های خود، خصوصا در تبیین شعارسال‌های اخیر، همواره از مسئولین خواسته‌اند که  مردم را در اقتصاد راه دهند و از ظرفیت آنها استفاده شود.

3)حمایت از تولید

حمایت از تولید یکی از مهمترین ارکان اقتصاد مقاومتی و مقاوم‌سازی اقتصاد است. کشوری که بتواند عمده نیاز‌های خود را، در کشور تامین کند، از گزند تحریم‌ها در امان خواهد بود. نمونه این اتفاق، مسئله بنزین است. بنزین به عنوان کی حامل سوخت استراتژیک می‌توانست پاشنه آشیل کشور در بخش تحریم‌ها شود، اما خودکفایی در تولید آن باعث شد که حتی بتوانیم آن را به برخی کشور‌ها از جمله لبنان و ونزوئلا صادر کنیم.

حمایت از تولید آنقدر مهم است که رهبر انقلاب در شعار‌های سال‌های اخیر، همواره این کلیدواژه را گنجانده‌اند.

۴) مدیریت  مصرف

مصرف در کشور ما در برخی حوزه‌ها بسیار بیش از میانگین جهانی است و این هم به مردم و هم به توزیع ناعادلانه در کشور ارتباط دارد. مسئولین باید بتوانند از طریق هوشمندسازی استفاده از منابع و همچنین فرهنگ‌سازی، مصرف را در کشور کنترل کنند تا مصرف بی‌رویه کشور را در دام واردات افسارگسیخته و تحریم‌های ناشی از آن نیاندازد.

سخن در خصوص اقتصاد مقاومتی زیاد است. باید همانطور که رهبری معظم در مردادماه ۱۳۹۱ فرمودند، دانشگاهیان و اندیشمندان روی این پروژه تحقیقات گسترده انجام دهند و این تئوری را که در جهان مسبوق به سابقه است، در فضای اقتصادی و اذهان اقتصادی کشور جا بیاندازند.

در آخر، این یادداشت را با جمله‌ای از رهبر انقلاب اسلامی پایان می‌دهیم: «این یک شعار نیست؛ این یک واقعیت است. کشور دارد پیشرفت میکند. ما افق‌های بسیار بلند و نویدبخشی را در مقابل خودمان مشاهده می‌کنیم. خب، بدیهی است که حرکت به سمت این افق ها، معارض‌ها و معارضه هائی هم دارد. بعضی از این معارضه‌ها انگیزه‌های اقتصادی دارد، بعضی انگیزه‌های سیاسی دارد؛ بعضی منطقه‌ای است، بعضی بین المللی است. این معارضه‌ها در مواردی هم منتهی می‌شود به همین فشار‌های گوناگونی که مشاهده می‌کنید؛ فشار‌های سیاسی، تحریم، غیر تحریم، فشار‌های تبلیغاتی - این‌ها هست - لیکن در لابه لای این مشکلات، در وسط این خارها، گام‌های استوار و همت‌ها و تصمیم هائی هم وجود دارد که بناست از وسط این خار‌ها عبور کند و خودش را به آن نقطه‌ی مورد نظر برساند؛ وضع کشور الان اینجوری است»

پایان پیام//