گروه نفت و انرژی بازارنیوز: براساس ادعای مطرح شده توسط رسانه‌ها از قول ترامپ و مقامات آمریکایی، دور دوم تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران شامل تحریم­های شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفتکش ایران، شرکت بازرگانی نفت ایران و بطور کلی بخش انرژی و تراکنش‌های مالی ایران از روز 4 نوامبر (13 آبان) آغاز می‌شود. این گزارش سعی دارد با بررسی برخی جوانب تحریم از دید رسانه‌های مختلف، راهکارهایی را برای کم اثرکردن تحریم‌های احتمالی پیش رو پیشنهاد نماید.

با توجه به اخطارهای پیاپی اعضای سابق تیم مذاکره کننده آمریکایی (در دوران ریاست جمهوری اوباما) در خصوص منع خروج از برجام، ترامپ به نظرات آنها بی‌اعتنا بود و دلیل خروج خود از برجام را بد بودن این توافق عنوان کرد. واضح است که بطور کلی در هر توافقی و بطور خاص در این توافق نیز با وجود دشمنی‌های ترامپ، همیشه فرصت‌هایی نهفته است. همانطور که برخی راه‌های دورزدن تحریم‌ها در دوره قبل (با وجود این‌که یک تیم کارشناسی اقتصادی به دنبال شناسایی راه‌ها و اجرای روش‌های اعمال تحریم­ها در جهت کاهش فروش نفت ایران و ضربه زدن بر اقتصاد کشور بوده_­اند)، ترامپ را به خروج از برجام کشاند. اینک نیز صادرات مشتقات نفتی مانند میعانات گازی می‌تواند یکی از راه‌های اصلی کاهش اثر تحریم باشد.

توضیح این‌که اگرچه اوباما دور اول، تحریم‌های نفتی را علیه ایران اجرا کرد، ولی به مشتریان نفت ایران اجازه داد که میعانات گازی ایران را بدون نقض تحریم‌ها خریداری کنند. به گزارش نیویورک تایمز فروش این محصولات در یک دوره سه ماهه در سال 2014 حدود 1.5 میلیارد دلار برای ایران درآمد ارزی داشته است. در واقع چون میعانات گازی در طبقه بندی نفت خام قرار نداشت، مشتریان نفت ایران مجاز شدند بطور همزمان هم از تخفیف تحریم‌ها استفاده کنند و هم واردات میعانات گازی خود را افزایش دهند. امروز نیز این ظرفیت کماکان وجود دارد. بر اساس آمار رسمی گمرک، ارزش صادرات پتروشیمی در سال گذشته بیش از 14 میلیارد دلار بوده که پتانسیل‌ قابل توجه کشور برای صادرات این محصولات را نشان میدهد. بنابراین، ایران می‌تواند از این حفره استفاده کرده و درآمدهای ارزی خود را در دوران تحریم‌های پیش رو افزایش دهد. البته افزایش توان صادراتی این محصولات مستلزم افزایش سطح تولیدات پالایشگاه های گازی کشور است.

صنعت نفت کشور می‌توانست در دوره بیش از دو سال رفع تحریم‌ها بجای صادرات نفت خام توان صادراتی خود در بخش گاز و میعانات گازی را افزایش دهد که این مهم در روز گذشته و با افتتاح سه طرح پتروشیمی در پارس جنوبی توسط رئیس جمهور تا حدودی محقق شد و ظرفیت تولید این محصولات به بیش از 65 میلیون تن در سال رسید. لازم به توضیح است که میعانات گازی بعنوان محصول جانبی تولید نفت خام و گاز طبیعی یکی از مهم‌ترین محصولات پتروشیمی ایران است. این محصولات بسته به منبع و ترکیب درصد هیدروکربن‌های موجود در آن­ها به گونه‌های مختلفی تقسیم می­شوند مانند Lease Condensate که از تولیدات جانبی تولید نفت خام و Plant condensates که از محصولات جانبی در مراحل تولید گاز طبیعی است. ترکیبات سنگین با فاز مایع جداشده در مرحله اول میادین گازی، میعانات گازی از نوع Plant Condensate می باشند که به بازار مصرف عرضه می­شوند. با این حال، ۸۳ درصد از میعانات گازی تولید و عرضه شده در دنیا از نوع Lease Condensate می­باشد که از تاسیسات سرچاهی میادین گازی ـ نفتی استحصال می­شود (برای اطلاعات بیشتر رجوع شود به سایت مرکز مطالعات زنجیره ارزش). نکته اینجاست که هر دو نوع این مشتقات در سبد محصولات پتروشیمی قرار گرفته‌اند که در دسته بندی نفت خام نمی‌گنجند. حجم بسیار زیادی از تولیدات میعانات گازی در ایران از نوع Plant Condensate می‌باشد که باید مخازن گاز فراوانی برای استحصال این نوع میعانات در اختیار داشت.  

اگرچه دولت تاکنون از این ظرفیت استفاده کرده ولی کماکان امکان استفاده بیشتر از آن وجود دارد. اطلاعات حمل و نقل بلومبرگ نشان می­دهد که در اردیبهشت ماه سال جاری، ایران در حدود 300،000 بشکه در روز صادرات میعانات گازی داشته است.[1] این رقم علاوه بر صادرات روزانه 800 هزار بشکه صادرات نفت خام حتی پس از تحریم‌های ایالات متحده در ماه نوامبر (13 آبان) است که ایران می‌تواند تکیه بر تخفیف‌های فروش، فروش تهاتری و قاچاق حفظ کند (گزارش بلومبرگ[2]). از طرف دیگر، با تفکیک فروش میعانات گازی از نفت خام، مشتریان هم مشمول تخفیف هستند و هم صادرات محصولات نفتی و پتروشیمی ایران به طور کامل قطع نمی­شود. بنابراین راهکارهای دیگری همچون قطع ردیاب‌های تانکرهای حمل محموله های نفت به منظور از کارانداختن ردیابی حجم نفت و مقصد صادراتی آن در دوره تحریم‌های قبلی نیز استفاده می‌شده که به اعتقاد کارشناسان روزانه تا 200،000 بشکه در روز قابلیت صادرات محموله‌های نفتی را دارد. بنابراین، اگرچه بدلیل قطع واردات نفت شرکت‌های توتال و شل، صادرات مواد نفتی کشور به مقصد اروپا از اردیبهشت‌ماه تا کنون به میزان 45 درصد معادل 226،000 بشکه در روز کاهش یافته، اما استفاده از مجموعه این فرصت‌ها می‌تواند راه‌های تامین نیازهای ارزی حداقل برای کالاهای اساسی کشور را هموار کند که این مهم با گذار از خام فروشی نفت و افزایش تولید محصولات پتروشیمی قابل حصول است. براین اساس، اگرچه بهتر بود که در مهلت پیش آمده توسط برجام به جای ذخیره‌سازی نفت خام بر روی تانکرهای شناور روی دریا، اولویت به توسعه پالایشگاه جهت افزایش توان صادرات میعانات گازی در کشور معطوف می‌شد، اما هوز هم با بکارگیری این راه حل‌ها می‌توان منبع اصلی درآمدهای ارزی کشور را افزایش داد.

بعنوان آخرین راهکار نیز توصیه می‌شود وزارت نفت با عقد قراردادهای بلند مدت اقدام به  اجاره پالایشگاه در کشورهای دارای تجهیزات و امکانات به روز برای تولید و صادرات میعانات گازی نماید. با این راه حل هم می‌توان صادرات محصولات پتروشیمی را افزایش داد و هم مسافت حمل و نقل تا مقصد را کاهش داد و از شرکت‌های حمل و نقل و بیمه داخلی نیز استفاده کرد.

[1] https://www.dallasnews.com/opinion/commentary/2018/09/02/trump-must-close-oil-loophole-iran-sanctions-obama-left-open

[2] https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-09-03/secret-oil-shipments-could-help-iran-cushion-u-s-sanctions-blow