گروه بورس، بانک و بیمه بازارنیوز : نرخ ارز یکی از متغیرهای اصلی در لایحه بودجه سالانه است که با توجه به تأثیرگذاری قابل ملاحظه آن بر بودجه و نیز اقتصاد کشور، رقم آن به صراحت در بودجه درج نمی‌شود و همین موضوع محل گمانه‌زنی‌ها و مناقشات گسترده می‌گردد.

اهمیت نرخ ارز در اقتصاد از دو منشأ سرچشمه می‌گیرد: اول این‌که بخشی از هزینه‌های ریالی دولت مستقیما از محل فروش ارز حاصل از صادرات نفت خام تأمین می‌شود و میزان منابع ریالی حاصله تابعی مستقیم از نرخ ارز است که نتیجه آن، تأثیرپذیری شدید و مستقیم بودجه دولت از نفت است. دوم اثرات غیرمستقیم آن است که، از آنجاکه نرخ ارز تعیین شده در بودجه سیگنال قیمتی به سار بازارها در فضای اقتصاد کلان کشور داده و باعث شکل گیری انتظارات در اقتصاد می‌گردد، با اثرگذاری بر پیش بینی سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی، متغیرهای اقتصاد کلان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

بنابراین، با توجه به نقش موثر ارز در اقتصاد کشور و نیز اثرگذاری آن بر دخل و خرج دولت، هرگونه ابهام در تعیین این نرخ در بودجه باعث بروز نااطمینانی‌‌های زیادی در فضای اقتصادی کشور می شود که کمترین هزینه آن کاهش شدید سرمایه گذاری در اقتصاد است. هر سال معمولا پس از تقدیم لایحه بودجه به مجلس شورای اسلامی، کارشناسان و فعالان اقتصادی و نیز رسانه‌ها سعی می‌کنند نرخ ارز در بودجه را با محاسبات ساده برآورد نمایند. بهمین دلیل است که در بازه زمانی حدود 4 ماه از آذرماه تا پایان اسفند، نرخ‌های متعددی برای ارز تا زمان نهایی شدن بودجه پیش بینی و طرح می گردد که خود دلیل بروز نااطمینانی خواهد بود. این گزارش سعی دارد با انجام یک حساب ساده از میزان فروش روزانه نفت و پیش بینی های قیمت فروش نفت به ازای هر بشکه، نشان دهد نرخ ارز در چه دامنه ای نوسان دارد.

در لایحه بودجه سال 1398، نرخ ارز موثر محاسبه شده از طریق میانگین وزنی نرخ 4200 تومان و نرخ ارز بازار آزاد، توسط سازمان برنامه و بودجه بین 5544 تا 5700 تومان اعلام شده است. حال آنکه این نرخ توسط مرکز پژوهش‌های مجلس حدود 6000 تومان و توسط برخی دستگاه‌های دیگر تا 8000 تومان و حتی 17000 تومان نیز برآورد شده است. محاسبات نگارنده نشان می‌دهد که نرخ ارز موثر حدود 7350 تومان است که حاصل جمع وزنی رقم 4200 و رقم بازار آزاد (15600 تومان) است. جدول زیر، نحوه محاسبات را نشان می‌دهد.

سناریوی اول؛

جدول الف؛ محاسبه نرخ ارز براساس ارقام لایحه بودجه سال 1397- بدون صادرات گاز

در جدول الف، میزان تولید روزانه نفت و قیمت آن به استناد مصاحبه‌های شفاهی و سایر ارقام آن از جدول کلان لایحه بودجه سال 1398 بدست آمده است. براساس این ارقام، ارزش کل نفت خام و میعانات گازی صادره از کشور در سال 1398 حدود 547.5 میلیون بشکه است. چنانچه قیمت هر بشکه نفت خام 54 دلار در نظر گرفته شود، منابع ارزی حاصل از صادرات نفت حدود 29.6 میلیارد دلار بدست می‌آید. چنانچه سهم صندوق توسعه ملی (20 درصد) و سهم شرکت ملی نفت (14.5 درصد) که باید به صورت دلاری پرداخت گردد را کسر نماییم، منابع دلاری در اختیار بودجه 19.4 میلیارد دلار خواهد بود.

براساس دستور رییس جمهور، 14 میلیارد دلار از منابع بودجه برای واردات کالاهای اساسی اختصاص یافته است. با فروش  این منابع به نرخ 4200 تومان، درآمدی بالغ بر 58.8 هزار میلیارد تومان بدست خواهد آمد. این در حالی است که دولت منابع بدست آمده از محل "فروش نفت و فرآورده‌های نفتی" را 142.5 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته است. این بدان معناست که باقی مانده رقم ریالی بودجه از  این محل معادل 83.7 هزار میلیارد تومان (اختلاف 142.5 و 58.8)، باید از محل فروش باقی مانده ارز در اختیار دولت یعنی 5.36 میلیارد دلار (مابه التفاوت 19.36 و 14 میلیارد دلار) تأمین گردد. بر این اساس، نرخ ارز برای این بخش از مصارف دولت بیش از 15600 تومان و نرخ موثر ارز 7359 تومان خواهد بود.

سناریوی دوم؛

در سناریوی دوم، 3.4 میلیارد دلار درآمد صادرات گاز به منابع ارزی بودجه اضافه می‌گردد. جدول (2) محاسبات مربوط به این سناریو را نشان می‌دهد. براساس این سناریو و با فرض این‌که 20 درصد سهم صادرات گاز به صندوق توسعه ملی واریز نمی‌گردد ولی سهم شرکت گاز به میزان 14.5 درصد پرداخت می‌شود، نرخ ارز در بازار آزاد 10.118 تومان و نرخ ارز موثر نیز 6.398 تومان بدست می‌آید.

جدول ب؛ محاسبه نرخ ارز براساس ارقام لایحه بودجه سال 1397 با صادرات گاز

نتیجه؛ عدم شفافیت سازمان برنامه و بودجه در اعلام جزییات منابع و مصارف ارزی بودجه، باعث بروز نااطمینانی در یکی از مهمترین نرخ‌های اقتصادی کشور می‌شود. اثرگذاری شدید این نااطمینانی و چندنرخی بودن بر محاسبات سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی، آثار منفی اقتصادی را به دنبال خواهد داشت تا جایی که براساس برخی محاسبات نرخ ارز بازار آزاد در سال 1398 تا رقم 15600 تومان نیز برآورد می‌شود.