گروه اقتصاد کلان بازارنیوز: هر ساله صندوق بین‌المللی پول در قالب دو گزارش چشم انداز اقتصاد جهانی به بررسی شاخص اقتصادی جهان و کشورهای مختلف پرداخته و با ارائه دلایل و مستنداتی از روند متغیرهای گذشته، اقدام به پیش بینی اقتصاد جهان در سال میلادی پیش رو می نماید. گزارش اخیر این صندوق برای سال 2019 که چند روز قبل منتشر شده است، به نکات بسیار مهمی در حیطه اقتصاد سیاسی و اقتصاد انرژی جهان در مورد اثر پذیری اقتصاد جهان از ایران اشاره نموده است. گزارش حاضر تلاش نموده تا نکات مربوط به اثرگذاری ایران بر اقتصاد جهان را که در گزارش چشم انداز اقتصاد جهان منتشر شده توسط صندوق بین المللی پول آورده شده را برجسته نموده و نکات مهم هر بخش را ارائه دهد.

آهنگ رشد اقتصاد جهانی

بطور کلی گزارش صندوق بین المللی پول دلایل کاهش آهنگ رشد اقتصاد جهان در نیمه دوم سال 2018 میلادی را افزایش تنش­های تعرفه­ ای بین ایالات متحده و چین، کاهش شاخص ضریب اطمینان کسب و کار، تشدید شرایط سخت مالی در برخی کشورها، و تشدید عدم اطمینان­ها درباره سیاست گذاری در بسیاری از اقتصادهای جهان می­ داند. بعبارت دیگر، نا اطمینانی­های ناشی از سیاست­های دولت­ها و سخت شدن شرایط حصول توافق بر سر مسائل حساس بین المللی وجه مشترک اثرپذیری کشورهای توسعه یافته و اقتصادهای نوظهور از شرایط بین المللی بوده است. از طرف دیگر، تمدید آتش بس بر سر اختلافات تجاری بین چین و آمریکا پیش زمینه مطلوبی را برای حل و فصل سایر مسائل سیاسی فراهم نمود. این مسائل عبارتند از: مذاکرات برگزیت، مذاکرات بر سر بودجه ایتالیا، تغییرات در مسیر سیاسی مکزیکی­ها پس از به قدرت رسیدن دولت جدید، تعطیلی دولت فدرال ایالات‌متحده و سیاست­های آمریکا در مورد ایران. پر واضح است که سیاست­های ایالات متحده در قبال ایران همچون خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا از درجه اهمیت بسیار بالایی بر اقتصاد جهانی خواهد داشت.

در گزارش سال 2019 صندوق بین المللی پول پیش­ بینی شده که کاهش رشد اقتصادی اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه رشد اقتصادی جهانی را از 4.5 درصد در سال 2018 به 4.4 درصد در سال 2019 برساند که  این بدان معناست که رشد اقتصادی جهان 0.3 درصد کمتر از اکتبر 2018 خواهد بود. افت رشد اقتصادی در این اقتصادها نیز حاصل رشد اقتصادی پایین چین، رکود اقتصادی در ترکیه و تبعات عملکرد ضعیف اقتصاد این کشور در اواخر سال گذشته و همچنین تعمیق رکود اقتصادی در ایران می­ باشد.

رشد اقتصادی در خاورمیانه

گزارش صندوق بین المللی پول نشان می­ دهد که رشد اقتصادی در مناطق خاورمیانه، آفریقای شمالی، افغانستان و پاکستان در سال 2019 تا 1.5 درصد کاهش می­ یابد، البته پیش بینی بلند مدت این صندوق نشان می­دهد که رشد اقتصادی این مناطق تا سال بعد از آن یعنی 2020 حدودا تا 3.2 درصد احیا می­شود. عوامل مختلفی پیش بینی رشد اقتصادی این مناطق را به شکل قابل توجهی تحت تاثیر قرار داده اند. این عوامل عبارتند از کاهش نرخ رشد تولید ناخالص داخلی با احتساب نفت در عربستان، چالش­های پی­ در ­پی مرتبط با اصلاحات کلان اقتصادی در پاکستان، تحریم­های آمریکا علیه ایران و تنش­های داخلی و اختلافات در بسیاری از کشورهای دیگر منطقه نظیر عراق، سوریه و یمن که به نظر می ­رسد بازسازی وضع به­ جامانده از جنگ در آنها بیش از آنچه در گذشته انتظار می­رفت به طول بیانجامد.

چشم ­انداز صندوق بین المللی پول نشان می ­دهد در میان مدت رشد اقتصادی مناطق خاورمیانه، آفریقای شمالی، افغانستان و پاکستان نیز عمدتا از عواملی همچون قیمت­ سوخت، نیاز به تعدیلات جهت اصلاح عدم­ تعادل­های کلان اقتصادی و تنش­های ژئوپلتیک اثر می ­پذیرد. به طور خاص انتظار می­رود رشد اقتصادی عربستان در میان مدت تقریبا در سطح 2.25 تا 2.5 درصد ثابت بماند چرا که تحقق رشد اقتصادی بدون احتساب نفت عربستان با توجه به پیش بینی قیمت و تولید نفت این کشور، محدود شده است. در پاکستان نیز با فرض فقدان سیاست­های تعدیلی رو به جلو، پیش­بینی می­شود که نرخ رشد در حدود 2.5 درصد باشد به این دلیل که اقتصاد این کشور همچنان تحت تاثیر تهدیدات بیرونی و عدم­ تعادل های مالی قرار دارد. سایر عوامل کاهنده حجم فعالیت­های اقتصادی در این منطقه عبارتند از: اثرگذاری تحریم­ها بر اقتصاد ایران، نزاع و درگیری در سوریه و یمن و اوضاع مالی سخت و هزینه­ های رو­ به­­ رشد خدمات اعتباری در لبنان.

کاهش قیمت کالاهای اولیه

در پی کاهش بهای جهانی هر بشکه نفت از 81 دلار در اکتبر 2018 (بالاترین میزان در چهار سال اخیر) به حدود 61 دلار در فوریه سال 2019 (شکل 1)، قیمت­های جهانی انرژی نیز در زمان تهیه گزارش چشم انداز اقتصاد جهانی نسبت به اکتبر سال 2018 کاهش 17 درصدی را نشان می ­دهد. اگرچه در ابتدای دوره فوق، رشد عرضه ­ی نفت بواسطه اعطای معافیت موقت از تحریم­های آمریکا به برخی از کشورها برای واردات نفت از ایران در کنار رکورد بالای تولید نفت در آمریکا، اثر غالب را بر کاهش قیمت این کالا داشت، تضعیف رشد اقتصادی جهان نیز افت قیمت نفت در اواخر سال 2018 را تشدید کرد. اما به لطف کاهش تولید در کشورهای صادرکننده نفت، قیمت آن از ابتدای سال 2019 تا حدودی احیا گردیده است. قیمت فلزات اساسی نیز نسبت به آگوست سال 2018 در حدود 7.6 درصد افزایش یافته است که نتیجه اختلال در عرضه این کالاها در برخی از بازارها بوده است.

شکل شماره (1) قیمت کالاهای اولیه

بررسی دقیق ­تر داده ­های قیمت نفت نشان می­ دهد که از زمان انتشار گزارش قبلی چشم ­انداز اقتصاد جهانی در اکتبر 2018، قیمت­های انرژی در جهان عمدتا تحت تاثیر افت قیمت­های نفت، کاهش یافته است. بعبارت دیگر، پس از نگرانی­های ناشی از تحریم­های آمریکا علیه ایران و افزایش قیمت­ نفت به بالاترین سطح خود از سال 2014، قیمت نفت روبه کاهش گذاشت  تا جایی که همزمان با رکورد زنی رشد تولید نفت در آمریکا، چشم ­انداز کاهش رشد اقتصادی در جهان و لغو موقت منع واردات نفت از ایران، به کمترین سطح نسبت به نیمه دوم سال 2017 رسید. در واکنش به افت قیمت نفت، صادرکنندگان به منظور کاهش سطح تولید و افزایش سطح قیمت­ به توافق رسیدند. در ادامه، قیمت­ هر بشکه نفت در اوایل اکتبر سال 2018 از 80 دلار نیز گذشت و به بالاترین سطح از نوامبر سال 2014 رسید یعنی همان زمانی که تحریم­های آمریکا علیه ایران رسما اعلام شد. آمریکا به طور متوسط روزانه 10.9 میلیون بشکه نفت در سال 2018 تولید کرد که افزایش 1.6 میلیون بشکه­ ای طی سال 2018 رکوردی تاریخی برای این کشور به حساب می­ آید (بیشتر از 0.3 میلیون بشکه در روز که در گزارش اکتبر چشم ­انداز اقتصاد جهانی پیش بینی گردیده بود). هرچند در ماه­های پایانی سال 2018 به لطف همین رکورد رشد تولید نفت در آمریکا و انتشار خبر معافیت بسیاری از واردکنندگان نفت ایران از تحریم های آمریکا علیه ایران، مجددا قیمت­های نفت سقوط کرد.

افزایش قیمت نفت در کوتاه مدت

در سمت عرضه، از آغاز سال 2019 کاهش اجباری تولید نفت کانادا و کشورهای عضو و غیر­عضو اوپک در کنار قطع ناخواسته برق در ونزوئلا موجب کاهش تدریجی رشد تولید نفت گردیده است. اگرچه ریسک­های دو سمت بازار متعادل هستند، اما همچنان بعلت وجود نا اطمینانی بالا در برخی کشورها، عدم ­اطمینان­های اساسی در مورد وضعیت پایه قیمت نفت باقی مانده است. ریسک­های افزایش قیمت­ نفت در کوتاه­ مدت عبارتند از: رویدادهای ژئوپلتیک در خاورمیانه، نا­آرامی ­های داخلی ونزوئلا، برخورد سختگیرانه­ تر آمریکا با ایران و ونزوئلا و نرخ رشد کندتر از نرخ مورد ­انتظار تولید نفت در آمریکا. از ریسک­های کاهش قیمت نفت نیز می­ توان به تحقق رشد بیش از انتظار تولید نفت در آمریکا و خلف ­وعده کشورهای عضو و غیر ­عضو اوپک در مورد میزان تولید بیشتر از سهمیه تعیین شده اشاره کرد.

جمع بندی: نقش تاثیرگذار ایران بر اقتصاد جهان

در گزارش چشم انداز اقتصاد جهانی پیش بینی شده است که اقتصاد جهانی در سال ۲۰۱۹ رشد 4.4 درصدی را تجربه کند که نسبت به 2018 کاهش نشان می­ دهد. کند شدن رشد تجارت در جهان و شرایط مالی سخت‌تر برای برخی از کشورها، بروز و ادامه درگیری‌های منطقه­ ای، تحریم­های آمریکا علیه ایران و از طرفی عوامل ژئوپلیتیک در کنار نااطمینانی‌های مربوط به سطح تولید صادرکنندگان نفت، قیمت این کالا را در سال جدید با نوسان مواجه خواهد ساخت. بطور کلی بررسی نکات مربوط به پیش بینی رشد اقتصادی در جهان، بازارهای جهانی انرژی و نقش ایران در تعیین قیمت نفت که در یکی از معتبرترین اسناد چشم انداز اقتصاد بین المللی منتشر شده، نشان دهنده اثرگذاری بالای ایران بر اقتصاد جهانی است و این فرصت را به سیاست­گذاران کشور می­ دهد که از این اثرگذاری در مناسبات خود با سایر کشورها بیشتر استفاده نمایند.