عملیات بازار باز؛ اهداف و ویژگی‌ها+ اینفوگرافیک

عملیات بازار باز از ابزار‌های اصلی در سیاست‌های پولی یک کشور است که‌ می‌تواند اهداف متفاوتی را دنبال کند. در بسیاری کشور‌ها مهم‌ترین وظیفه بانک مرکزی کنترل نرخ تورم است که این کنترل از طریق عملیات بازار باز صورت می‌گیرد. در کشور‌هایی که نرخ برابری ارز را کنترل می‌کنند، عملیات بازار باز با هدف کنترل نرخ ارز صورت می‌گیرد.

گروه بورس، بانک و بیمه بازارنیوز: عملیات بازار باز(Open market operation)، خرید و فروشِ اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد، برای گسترش یا انقباض میزان پول در سیستم بانکی گفته می‌شود که توسط بانک‌های مرکزی کشورها انجام می‌شود. خریدها به سیستم بانکی پول تزریق می‌کنند و رشد اقتصادی را افزایش می‌دهند، در حالی که فروش‌ها عکس این را انجام می‌دهند.

عملیات بازار باز از ابزارهای اصلی در سیاست‌های پولی یک کشور است که می‌تواند اهداف متفاوتی را دنبال کند. در بسیاری کشورها مهم‌ترین وظیفه بانک مرکزی کنترل نرخ تورم است که این کنترل از طریق عملیات بازار باز صورت می‌گیرد. در کشورهایی که نرخ برابری ارز را کنترل می‌کنند، عملیات بازار باز با هدف کنترل نرخ ارز صورت می‌گیرد.

*اهداف عملیات بازار باز

عملیات بازار باز در ایران هم دارای اهدافیست که مهمترین آن، ساماندهی اضافه برداشت بانک ها، مدیریت و هدایت نرخ سود در بازار بین بانکی در چارچوب جدید سیاست گذاری پولی، کنترل نقدینگی و مهار توم و همچنین فراهم کردن بستر لازم برای سیاست پولی مبتنی بر هدف گذاری تورم است.

اضافه برداشت بانک‌ها به‌سادگی به معنای بدهکار شدن بانک‌ها به بانک مرکزی و ناتوانی از تسویه بدهی است. این ناتوانی، به‌طور خودکار به‌عنوان اضافه برداشت ثبت می‌شود. اضافه برداشت در ایران بسیار سرسام آور است. برای نمونه، در بازه زمانی تیرماه تا آبان ماه سال گذشته، میزان اضافه برداشت بانک‌ها ۷۴ هزار میلیارد تومان بوده است.

نقدینگی در سال‌های اخیر، یکی از مشکلات بزرگ کشور بوده که همانند سیلی مخرب، به هر بازاری همچون بازار ارز و سکه ورود کرده، خرابی به بارآورده است. کنترل نقدینگی که موجب افزایش تورم هم می‌شود، یکی از مهمترین و لازم‌ترین کار‌هایی است که بانک مرکزی با عملیات بازار باز، به دنبال آن است.

*ویژگی های اوراق بهادار قابل عرضه برای انجام عملیات بازا باز

اوراق بهادار قابل عرضه برای انجام عملیات بازار باز، دارای ویژگی‌های متنوعی است. این اوراق دارای دوره زمانی کوتاه مدت، برخورداری از حداقل ریسک، قابلیت بلوکه نمودن، نرخ بهره مشخص و قابلیت نقدشوندگی بالا و وثیقه گذاری است. این ویژگی‌ها می‌تواند جذابیت این اوراق را بالا ببرد.

*ابزارهای بانک مرکزی برای جذب یا ترریق نقدینگی

بانک مرکزی برای جذب یا تزریق نقدینگی به بازار بین بانکی از ابزار‌های متنوع و عملیاتی استفاده می‌کند. خرید و فروش قطعی اوراق بهادار دولتی، اعطای اعتبار به بانک‌ها در قبال گرفتن وثیقه (اوراق بهادار دولتی، طلا و ارز) از ابزار‌های بانک مرکزی برای جذب یا تزریق نقدینگی هستند. از دیگر ابزارها، توافق بازخرید منطبق با شریعت بر مبنای دارایی پایه اوراق بهادار دولتی و ارز و همچنین سپرده پذیری بانک مرکزی از بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی (منطبق با شریعت) است.

*سیاست های انبساطی و انقباضی در سازوکار عملیات بازار باز

عملیات بازار باز در سازوکار خود، دو نوع سایست را پیش می‌گیرد. سیاست پولی انبساطی که در این سیاست، بانک‌ها از بانک مرکزی پول می‌گیرند و در ازای آن، بانک مرکزی از آن‌ها اوراق بهادار خریداری می‌کنند. در این سیاست که به تزیرق پول (عرضه ذخایر) به اقتصاد می‌انجامد، نرخ بهره کاهش و عرضه پول افزایش می‌یابد که در نتیجه بیکاری کاهش و رونق اقتصادی ایجاد خواهد شد.

دیگر سیاست این ساز و کار، سیاست پولی انقباضی است. بانک مرکزی با فروش اوراق بهادار به بانک‌ها و و دریافت پول از آن‌ها به جمع آوری ذخایر (پول و نقدینگی) از اقتصاد از طریق افزایش نرخ بهره و کاهش عرضه پول می‌پردازد که نتیجه آن کنترل تورم است.