گروه بورس، بانک و بیمه بازارنیوز: پس از خروج ترامپ از توافقنامه برجام در سال ۹۷ و بازگردادن تحریم‌های ثانویه امریکا علیه ایران که ذیل این توافقنامه تعلیق شده بود و همچنین اعمال تحریم‌های جدید در حوزه‌های نفتی و پولی و بانکی، درآمد ارزی ایران با مشکل جدی مواجه شد. به حدی که ایران مجبور شد پس از حدود ۵۰ سال، تقریبا برخلاف سند بودجه مصوب، در عمل از درآمد نفتی خود برای اداره حکومت چشم پوشی کرده و بر مالیات‌ستانی و صادرات غیر نفتی تمرکز کند.

*کرونا، چالش بزرگ برنامه ریزی‌های قبلی

اما این رویکرد با چالش جدی مواجه شد. شیوع بیماری کرونا از اسفند ماه در ایران و سراسر جهان، سرمایه‌گذاری بر صادرات غیر نفتی را تحت تاثیر قرار داد. همچنین اخذ مالیات به دلیل کاهش چشمگیر درآمد‌های واحد‌های تولیدی و صنفی و اجبار دولت به معافیت‌های حمایتی، با دردسر رو به رو شد و درآمد‌های مالیاتی دولت کاهش یافت.

 

امید علی پارسا، رئیس سازمان امور مالیاتی در مصاحبه ای در اردیبهشت ماه سال جاری از احتمال کاهش 40 هزار میلیارد تومانی درآمدهای مالیاتی به علت شیوع بیماری کرونا خبر داد.

 

این معضل فقط برای ایران نیست و کشورهای دنیا با این چالش رو به رو هستند. براساس داده های منتشر شده از سوی وزارت دارایی چین در 6 ماهه نخست سال 2020 نشان دهنده کاهش 11 درصدی درآمدهای مالیاتی این کشور به علت شیوع بیماری کرونا بود.

 

 

*بورس، دستاویز دولت برای جبران بخشی از کسری بودجه

طرح دولت روحانی برای جبران کسری بودجه از پیش مشخص سال جاری، از طریق مالیات‌ستانی و صادرات غیر نفتی تقریبا شکست خورد و دولت مجبور شد به انتشار اوراق و همچنین دمیدن در بازار سرمایه و تبلیغ غلو شده آن، برای اخذ مالیات از خرید و فروش سهام، روی آورد.

بر اساس گزارش شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات)، میزان درآمد حاصل از مالیات بر نقل و انتقال سهام تا مردادماه سال جاری، معادل ۱۰ هزار و ۳۶۷ میلیارد تومان بوده است و تخمین زده شده که این رقم تا پایان سال به حدود ۲۴ هزار میلیارد تومان برسد. این در حالی است که کل مالیات مذکور در سال ۹۸، ۳ هزار و ۳۱۵ میلیارد تومان و در سال ۹۷، معادل ۳۳۱ هزار میلیارد تومان بوده است.

 

*مالیاتی که به زعم کارشناسان محقق نمی‌شود

بر اساس آنچه در سند بودجه پیش‌بینی شده، میزان درآمد مالیاتی دولت (در همه پایه‌های مالیاتی) حدود ۱۹۵ هزار میلیارد تومان است که در همان زمان تنظیم و تصویب بودجه، اکثریت کارشناسان  از عدم تحقق این میزان مالیات مطمئن بودند و آن را آرزو قلمداد می‌کردند. با توجه به این که رقم مالیات محقق شده سال ۹۸، به گفته رئیس سازمان امور مالیاتی، ۱۴۰ هزار میلیارد دلار بوده، جبران فاصله ۵۵ هزار میلیاردی کار راحتی نخواهد بود.

به همین علت دولت سرمایه گذاری رسانه‌ای روی بازار سرمایه انجام داد و این بازار را در جامعه روی بورس آورد؛ به حدی که طبق آمار شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه تماس، از ابتدای امسال تا روز دهم مرداد ماه، ۳ میلیون و ۵۸۰ هزار کد جدید سهامداری در بازار سرمایه صادر شده است که این رقم با احتساب کد‌های قبلی به ۱۵ میلیون و ۲۵۰ هزار کد رسیده است.

 

پیش از این سالانه به صورت میانگین ۶۰۰ هزار کد معاملاتی ثبت می‌شد که این عدد در ۵ ماهه ابتدایی سال جاری رشد قابل توجه حدود ۳ میلیونی داشته است؛ لذا دولت از این طریق توانست بخش کوچکی از کسری بودجه خود را جبران کند.

*جای خالی نفت و بسته شدن دست بانک مرکزی برای مداخله در بازار ارز

با این وجود، همچنان جای خالی یک میلیون بشکه نفت حس می‌شود. این چالش و عدم بازگشت ارز‌های صادرات نفتی و غیر نفتی، باعث کاهش ذخیره ارزی کشور و بالا رفتن نرخ دلار در کشور شد تا جایی که طی هفته‌های گذشته، هر دلار امریکا معادل ۳۰۰ هزار ریال ایران شد و از ابتدای سال تا مهر ماه، رشد حدودا دو برابری را تجربه کرد.

بانک مرکزی به عنوان سیاست گذار پولی کشور و مسئول حفظ ارزش پول ملی در سال‌های قبل، زمانیکه نرخ ارز به هر دلیل بالا می‌رفت با ورود به بازار و عرضه ارز و کنترل تقاضا می‌توانست قیمت را کنترل کند، اما با تشدید مشکلات ارزی، این امکان از بانک مرکزی تقریبا سلب شد و رئیس کل با استفاده از جو روانی ناشی از یادداشت‌های اینستاگرامی خود می‌خواست بازار را مدیریت کند که این ترفند هم از جایی به بعد جوابگو نبود.

*شوک به دلالان ارزی

دلالان بازار ارز با خیال این که دست دولت و بانک مرکزی خالی است، در بازار جولان می‌داند و به صورت ساعتی قیمت را بالا می‌بردند. در این بین یکی دو خبر، توجه‌ها را به خود جلب کرد. نخست، خبر فروش روزانه یک و نیم میلیون بشکه نفت توسط ایران در ماه سپتامبر بود که خبرگزاری رویترز منتشر کرد.

پس از آن، سفر‌های متعدد همتی به بغداد و دیدار با مسئولین دولتی عراق و در نهایت توافق با همتای عراقی خود به منظور بازگشت بخش قابل توجهی از طلب ایران از این کشور، خبر مهمی بود که به بازار ارز تزریق شد.

*ترامپ یا بایدن؛ دولت ایران آماده است

برخی تحلیلگران معتقدند، دولت و بانک مرکزی در طول مدت اخیر، سعی بر ذخیره سازی خزانه ارزی داشتند. این گزاره زمانی قوت می‌گیرد که بانک مرکزی اعلام می‌کند طی دو سال اخیر، یک میلیارد دلار ارز از بازار آزاد جمع آوری کرده است. حفظ ذخیره ارزی به این منظور است که اگر ترامپ، مجددا رئیس جمهور امریکا شود و بخواهد شرایط تحریمی را ادامه داده و یا بدتر کند، ایران با مشکل کمتری مواجه شود و خود را برای روز‌های سخت‌تر آماده کند و اگر بایدن رای بیاورد و قصد مذاکره مجدد داشته باشد، برگ برنده ارزی در دست ایران وجود داشته باشد.

بر اساس آنچه نظرسنجی‌های معتبر و بی‌طرف امریکایی اعلام می‌کنند، بایدن تا به امروز در مجموع آرای عمومی و الکترال، از رقیب خود پیش افتاده و احتمال پیروزی او بسیار زیاد است. برآورد‌ها از رفتار یکی دو هفته اخیر بانک مرکزی در کنترل بازار ارز هم نشان دهنده این است که دولت و بانک مرکزی از پیروزی بایدن در انتخابات ۱۳ آبان ماه امریکا مطمئن شدند و با آسودگی بیشتری، اقدام به عرضه ارز در بازار آزاد و کشیدن ترمز افزایش قیمت کردند.

کمتر از یک هفته آینده انتخابات امریکا به پایان می‌رسد و باید دید رئیس جمهور بعدی امریکا، چه راهبردی در قبال ایران اتخاذ خواهد کرد.