گروه اقتصاد کلان بازارنیوز - سیدسهند شریف زاده؛ اگر مالک یک شرکت باشیم، وضعیت بازار و اقتصاد را پیش بینی می‌کنیم و بر اساس آن دخل و خرج خودمان را می‌سنجیم، اگر یک کارگاه داشته باشیم باید درباره میزان تولید، حقوق کارگران، خرید ساختمان جدید و ... تصمیم بگیریم. بودجه در سطح کشوری هم به همین ترتیب اجرا می‌شود. بودجه برنامه مالی یک ساله کشور است که تعیین می‌کند با شرایط محتمل پیش رو، منابع چگونه تامین و چگونه خرج مصارف شود.

* منابع و مصارف بودجه
بخش‌های اصلی منابع بودجه شامل ۳ بخش است؛ درآمد‌های دولت (مثل مالیات که خالص درآمدی دولت را تغییر می‌دهد)، فروش نفت (سرمایه زیر زمین را به پول تبدیل می‌کند) و قرض گرفتن (انتشار اوراق یا وام گرفتن از کشور‌های خارجی). همچنین بخش‌های اصلی مصارف بودجه نیز شامل ۳ بخش است؛ هزینه‌های مختص هر سال (مثل حقوق کارمندان یا خرید کالا‌های مورد نیاز کشور یا پرداخت یارانه)، تملک دارایی (کار‌های عمرانی بزرگ مانند سد سازی یا طراحی نرم افزار یا غیره) و تملک دارایی‌های مالی (مشارکت‌های مختلف که قبلا ایجاد شده و دولت تملک می‌کند).

* مفهوم دقیق کسری بودجه
همانطور که همه شرکت‌ها صورت مالی و ترازنامه برای مصارف مشخص دارند، دولت و کشور‌ها هم طبق همین صورت‌های مالی یک مقدار دارایی و یک مقدار بدهی دارند. در صورت مالی سود و زیان، اگر زیان بیشتر باشد شرکت ضررده است و در نمای بالاتر، اگر صورت مالی کشور منفی باشد دچار کسری بودجه می‌شویم؛ بطور ساده درآمد ما کمتر از هزینه ما می‌شود و به بیان اقتصادی درآمد‌ها و واگذاری‌های سرمایه‌ای دولت از هزینه‌های دولت کمتر می‌شود.

* کسری بودجه سال ۱۴۰۰
اگر بخواهیم دنبال کسری بودجه دولت در یک سال بگردیم باید سراغ تراز مالی برویم؛ به عنوان نمونه در بودجه سال ۱۴۰۰، حدود ۲۸۰ هزار میلیارد تومان واگذاری دارایی و حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان تملک دارایی داریم که تفاضل این دو کسری بودجه امسال است. رقم حدود ۱۹۸ هزار میلیارد تومان کسری بودجه امسال بدهی دولت به بخش خصوصی مالی و غیرمالی از طریق اوراق است، اما در دیگر کشور‌ها ممکن است این بدهی به موسسات بین المللی و سایر کشور‌ها باشد.

* سابقه کسری بودجه در ایران
در ایران از دهه ۵۰ به بعد تقریبا به طور متوسط سالانه ۲۳ درصد کسری بودجه داشته ایم که این کسری به شکل انواع بدهی به افراد، سازمان ها، صندوق ها، بانک‌ها وغیره انباشته شده که دولت‌ها از آن غافل بوده اند، اما در نهایت در دولت دهم همه این بدهی‌ها ثبت شد. تا آن موقع در کشور میزان دقیق دارایی و بدهی بودجه مشخص نبود و فقط بصورت پراکنده با اعدادی مواجه بودیم. اما در فاصله سال‌های ۹۲ تا ۹۶ بدهی‌های دولت کاملا مشخص و حسابرسی شده است.

* کسب درآمد از کسری بودجه!
اگر دولت‌ها در ایران نمی‌توانستند از بدهی شان کسب درآمد و دست در جیب بانک مرکزی کنند، آن وقت به سراغ راه‌های بین الملل می‌رفتند که در آن صورت برای قرض گرفتن از کشور یا ارگان‌های بین المللی باید صورت و تراز مالی دقیق از خود یا حداقل لیست سیاهه دقیق از دارایی خودشان ارائه می‌کردند تا مشخص شود توانایی دادن بدهی‌های پیشین را دارند یا ندارند. البته بسیار مهم است که بدهی دولت و کشور‌ها از حدی بالاتر نرود که این حد مختص هر کشور است و بستگی به قدرت اقتصادی دارد که این بدهی معمولا درصدی از تولید ناخالص کشورهاست.