گروه اقتصاد کلان بازارنیوز - سیدسهند شریف زاده؛ در این مجموعه گفتار طی هفته جاری تلاش می‌کنیم از گفت و گوی پادکست طلا با فاطمه نجفی، دانش آموخته اقتصاد از دانشگاه صنعتی شریف و دانشجوی دکتری توسعه بین الملل دانشگاه هاروارد با موضوع "مدیریت مالیه" و "وضعیت مدیریت مالیه در ایران" استفاده کنیم و بپرسیم "آیا اصلاحات ساختاری بودجه در ایران پیشرفتی داشته است؟"، اکنون به بخش سوم این گفت و گو می پردازیم.

 

استقراض مستقیم دولت از بانک مرکزی از سال ۶۹ ممنوع شده است، اما دولت‌ها می‌توانند غیرمستقیم از شبکه بانکی استقراض کنند. مخارج دولت در طول سال یکسان است، اما درآمد دولت ثبات خاصی ندارد، به عنوان نمونه هر موقع فصل مالیاتی فرا می‌رسد درآمد‌های دولت هم افزایش پیدا می‌کند. پس این اختلاف درآمد و خرج ماهیانه را دولت قانونا می‌تواند از بانک مرکزی پول قرض بگیرد. اما این رویه نباید تکراری شود و اینکه هر ماه دولت بخواهد مبلغی از بانک مرکزی قرض بگیرد غلط است.

معمولا در هر کشور منابعی که کمتر هزینه ایجاد می‌کنند ابتدا مورد استفاده قرار می‌گیرند. یعنی تا زمانی که در کشور نفت داریم دولت‌ها سراغ مالیات که ممکن است نارضایتی ایجاد کند نمی‌روند. اما اگر توان سیاسی وجود داشته باشد می‌توان منابع خوبی به جز نفت برای بودجه ایجاد کرد، چون مالیه عمومی یا بودجه بار سیاسی با خودش دارد.

بودجه جریان وجوه کشور طی یک سال است، اما به کل فرآیند‌های مالی که به دولت مربوط می‌شود و دولت در آن‌ها دخیل است و اثری در زمان حال یا آینده دارد مالیه عمومی می‌گویند.

هر سال شهریورماه دولت از سازمان‌های مختلف پول مورد نیازشان را استعلام می‌کند و این ارگان‌ها بر اساس سوابق قبلی و پولی که خرج یا ذخیره کرده اند به دولت گزارش می‌دهند و دولت مجموعه این گزارش‌ها را تحت عنوان بودجه به مجلس ارائه می‌دهد و مجلس بودجه را یا تصویب می‌کند یا تغییر می‌دهد. پس از آن دولت اختیار دارد که این خرج‌ها را انجام دهد و پول را به مصرف کننده برساند.


* حسابرسی بیرونی چیست؟

هرجا که با پول سر وکار داریم حسابداری هم نیاز داریم، چون پرداخت پول باید ثبت و گزارش دهی شود. در پایان هر سال یک تیم نظارتی باید بررسی کند که پرداختی‌های دولت طبق برآورد بودجه اتفاق افتاده یا تخلف شده است. به مجموعه این فرآیند حسابرسی بیرونی دولت می‌گویند.

این فرآیند بسته به نظام‌های سیاسی در کشور‌ها فرق می‌کند به طوری که بعضی کشور‌ها قوه قضائیه این کار را انجام می‌دهد و در بعضی کشور‌ها مجلس مسئول انجام این کار است. اما چون این موضوع تخصصی است خود نمایندگان یا قضات این کار را انجام نمی‌دهد و یک سازمان زیرمجموعه این دو قوه به این امر می‌پردازد که در ایران دیوان محاسبات این کار را انجام می‌دهد.


* کسری بودجه تورم زاست

اصطلاح "اصلاح ساختار بودجه" که در دو سال اخیر خیلی به گوشمان خورده است. کسری بودجه تورم زاست و ثبات پولی ما را تهدید می‌کند و ممکن آثار منفی بیشتری هم داشته باشد و دولت‌ها می‌دانند تا ابد نمی‌توان کسری بودجه داشت و انباشت بدهی ایجاد کرد پس بنا به وضعیت مالی کشور، دولت‌ها به جایی می‌رسند که باید اصلاح ساختار انجام دهند و سیستم مالی شان را توسعه دهند. ضمنا برای انجام این فرآیند باید پشتوانه سیاسی محکمی در کشور وجود داشته باشد.


* ضرورت اصلاح ساختار بودجه

بیشتر یک سال از آبان ۹۸ گذشته است و آن حادثه زمانی اتفاق افتاد که یک تصمیم از مشروعیت بودجه کاست و به تبع آن از مشروعیت دولت کم شد و مردم با تصمیم دولت مخالفت کردند. اگر در جریان اقتصادی و برنامه ریزی مالی دولت این بی اعتمادی‌ها تکرار شود، ممکن است مشروعیت دولت از دست برود.

ما در کشوری زندگی می‌کنیم که اعلان رسمی بدهی آن مربوط به ۳ سال گذشته است و آخرین گزارش حسابرسی آن هم مربوط به سال ۹۷ است.  وزارت اقتصاد، بانک مرکزی و اینترنت مرجع‌های ما برای کسب اطلاعات اقتصادی هستند که متاسفانه به روز رسانی اطلاعات در آن‌ها مربوط به سال ۹۷ است. حتی کشوری مثل ونزوئلا هم این اطلاعات را فصل به فصل منتشر می‌کند. این موضوع باعث می‌شود که ما حس کنیم اوضاع مالی دولت سالم و درست نیست پس ما باید ساختار مدیریتی بودجه و نحوه اطلاع رسانی را تغییر دهیم.