بر اساس آخرین گزارش­‌های منتشره توسط بانک مرکزی برای پایان آذرماه ۱۳۹۹، نقدینگی به رقم ۳۱۳۰ هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به اسفند ۱۳۹۸، ۲۶.۶ درصد رشد کرده است به گونه ­ای که ۶۵۸ هزار میلیارد تومان به حجم آن افزوده است (به جدول (۱) مراجعه شود). با توجه به اهمیت و نقش حجم و رشد نقدینگی در وضعیت اقتصاد کلان کشور، همواره مباحث متعددی در ابعاد مختلف از سوی افراد و گروه­های مختلف در این مورد بیان می شود.

یکی از این موضوعات که مبنای نگارش این یادداشت است، این است که وضعیت توزیع نقدینگی به چه صورت بوده و بیشترین سهم از نقدینگی به معنای قدرت خرید در دست چه اشخاص و گروه‌­هایی است. برای پاسخ به این سؤال در دو بخش جداگانه، عوامل مؤثر بر عرضه نقدینگی و اجزای تشکیل دهنده نقدینگی مورد بررسی قرار گرفته است.

 

به‌طور کلی عوامل موثر بر عرضه نقدینگی عبارتند از خالص دارایی‌های خارجی نظام بانکی (شامل دارایی‌های خارجی بانک مرکزی و بانک‌ها و نیز بدهی ارزی آن­ها)، خالص دارایی­های داخلی (مطالبات داخلی و خالص سایر اقلام). بخش خالص دارایی‌های خارجی، شامل دو قسمت «بانک مرکزی» و «بانک‌ها و مؤسسات اعتباری» است. در بخش بانک مرکزی، در آذرماه ۱۳۹۹، میزان خالص دارایی‌های خارجی، ۳۸۳۸.۳ هزار میلیارد ریال است. همچنین در بخش بانک‌ها و مؤسسات مالی نیز، دارایی به رقم ۱۴۴۹.۹ هزار میلیارد ریال رسیده است.

اما در بخش خالص دارایی‌های داخلی، با دو بخش اصلی مطالبات داخلی و خالص سایر اقلام روبرو هستیم که بخش نخست یعنی مطالبات داخلی به سه زیر مجموعه شامل خالص مطالبات از دولت، خالص مطالبات از مؤسسات و شرکت‌های دولتی و همچنین مطالبات از بخش غیردولتی تقسیم شده است. بررسی این بخش از گزارش نشان می‌دهد، خالص دارایی‌های خارجی در آذرماه سال جاری، به رقم ۵۲۸۸.۲ هزار میلیارد ریال رسیده است که نسبت به اسفند ماه ۱۳۹۸، ۱۴.۲ درصد رشد دارد و همچنین خالص دارایی‌های داخلی با رشد ۲۹.۵ نسبت به اسفند ۱۳۹۸، به رقم ۲۶،۰۱۲ هزار میلیارد ریال در پایان آذرماه ۱۳۹۹ رسیده است.

بعد از بررسی وضعیت کلی نقدینگی برحسب عوامل مؤثر بر عرضه آن، به ­منظور پاسخ به سوال مطرح شده در ابتدای گزارش سهم هر یک از بخش­های سه گانه، دولت، مؤسسات و شرکت­های دولتی و بخش غیر دولتی از میزان عرضه نقدینگی بررسی می­­ شود که جزئیات مربوط به این موضوع در جدول (۲) آمده است.

 

همان­گونه که ملاحظه می­ شود، برای پایان آذرماه ۱۳۹۹، خالص دارایی­ های داخلی با ارزش ۲۶۰۱ هزار میلیادر تومان سهم ۸۳.۱ درصد از کل نقدینگی را به خود اختصاص داده است و سهم خالص دارایی ­های خارجی نیز برابر ۱۶.۹ درصد بوده است. در بخش مربوط به خالص دارایی­ های داخلی نیز بیشترین سهم را مطالبات داخلی با ۸۴.۲۹ درصد به خود اختصاص داده است، ۱۵.۷۱ درصد باقیمانده هم سهم خالص سایر اقلام است؛ بنابراین بیشترین سهم از عرضه نقدینگی را مطالبات داخلی با سهم بیش از ۷۰ درصد به خود اختصاص داده است.

بررسی جزئی‌­تر نشان می ­دهد که مطالبات از بخش غیر دولتی با سهم ۸۴ درصدی از مطالبات داخلی بیشترین نقش و سهم را از نقدینگی سنجش شده برای پایان آذرماه ۱۳۹۹، با سهم ۵۹ درصدی داشته است. بعد از آن به ترتیب مطالبات از دولت با سهم ۱۴.۰۸ درصدی از مطالبات داخلی و سهم ۱۰ درصدی از مجموع نقدینگی سنجش شده برای پایان آذرماه ۱۳۹۹ است. مطالبات از مؤسسات و شرکت­‌های دولتی نیز با سهم ۱.۹ درصدی از مطالبات داخلی توانسته است سهم ۱.۳ درصدی از کل نقدینگی را داشته باشد.

مطالبات از بخش غیر دولتی با سهم ۷۰ درصدی، بیشترین سهم و نقش را در عرضه نقدینگی در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۳۹۹ به خود اختصاص داده است.

با توجه به وضعیت تجهیز و تخصیص منابع بانکی، بیشتر حجم نقدینگی در بخش تجهیز منابع بانکی به بخش غیر دولتی اختصاص یافته است. در بخش تخصیص منابع بانکی نیز تسهیلات اعطایی به بخش غیر دولتی بیشترین سهم از نقدینگی را به خود اختصاص داده است. در واقع بیشتر نقدینگی در اختیار بخش غیر دولتی است. با این حال اطلاعاتی در خصوص جزئیات توزیع نقدینگی در میان بخش غیر دولتی در دسترس نیست.