اوایل اسفند سال ۹۸ بود که همه چیز ناگهان تغییر کرد؛ کرونا آمد و خیلی بیشتر از آنچه فکرش را می‌کردیم ماند و هنوز هم هست! بحرانی که خیلی از مشاغل را تحت تاثیر قرار داد و در این بین کارگران مثل همیشه بیشترین آسیب را دیدند. درست در شرایطی که مطابق داده‌های رسمی مرکز آمار ایران، هزینه زندگی کارگران بیش از ۶۴درصد در سال ۹۸ نسبت به سال قبل از آن افزایش یافته بود، وارد سال ۹۹ شدیم و دیگر بحرانِ شیوعِ کرونا هم جدی‌تر شده بود.

مشکلات کارگران که تا پیش از آمدنِ کرونا هم بسیار بود حالا دیگر به شکل فاجعه‌باری افزایش یافته بود؛ از کار کردن در شرایط سخت کرونایی گرفته تا تعطیلیِ بخشی از مشاغل و کارگاه‌ها و رکود کسب و کارها که بیشترین آسیب را به کارگرانِ بی‌ثبات کار زد. کارگرانی که سوابق بیمه نداشتند و حالا دستشان هم به جایی بند نبود، کارگران قرارداد موقتی که به راحتی اخراج می‌شدند و کسی هم نمی‌توانست از حقوقشان دفاع کند و کارگران روزمزدی که نه بیمه داشتند و نه پس‌اندازی برای ادامه‌ی زندگی، همان‌ها که تمام امیدشان به کار و دستمزد روزانه‌اشان بود که دیگر به لطف کرونا، آن را هم نداشتند!

آمار رسمی در مورد ضربه‌ی کرونا بر مشاغل چه می‌گوید؟

اگرچه هنوز گزارشی کلی از خسارتِ دقیق کرونا بر وضعیت اشتغال و به طور کلی اقتصاد ایران منتشر نشده است اما برخی از گزارش‌ها و پیش‌بینی‌های مراکز رسمی نشان از ابعاد وسیع خسارتِ این بحران دارد. اوایل سال گذشته، مرکز پژوهش‌های مجلس از احتمال بیکار شدن حدود سه تا شش میلیون نفر بر اثر بحران کرونا خبر داده بود. به علاوه طبق گزارش همین مرکز در تابستان ۱۳۹۹ نسبت به تابستان ۱۳۹۸، تعداد یک میلیون و دویست و نه هزار نفر از جمعیت شاغلان کشور کاهش یافته که حدود ۸۱۷ هزار نفر آن مربوط به بخش خدمات بوده است و عمده این کاهش اشتغال در مشاغل خدماتی، متأثر از شیوع ویروس کرونا در کشور است. مرکز آمار ایران نیز گزارش داده است که در پاییز سال ۹۹ یک میلیون و ۳۳ هزار نفر کمتر از پاییز سال ۹۸شاغل بوده‌اند.

میزانِ حدودی خسارت ناشی از کرونا را البته از کلام برخی از مسئولین نیز می‌توان دریافت؛ طبق گفته‌ی عیسی منصوری، معاون اشتغال وزارت کار، در جریان بحران کرونا تا مهرماه سال ۹۹ شش میلیون نفر از نظر شغلی آسیب دیده‌اند و یک و نیم میلیون نفر نیز از کار بیکار شدند.

بیمه‌ی بیکاری به چه کارگرانی تعلق گرفت؟

در همان اوایل شیوع کرونا و آغاز موجِ اخراج کارگران، دولت برای حمایت از کارگرانی که فعالیت آن‌ها تحت تاثیر ویروس کرونا قرار گرفته بود، سامانه‌ای در وزارت کار و رفاه اجتماعی ترتیب داده شد تا کارگرانِ اخراج شده بدون حضور در مراکز تامین اجتماعی ثبت‌نام کرده و بتوانند از مزایای بیمه بیکاری استفاده کنند. «راهکار خاصی» که مزیتش نسبت به دوران قبل از کرونا تنها بهره‌مندیِ آن دسته از کارگرانی بود که کمتر از یک سال سابقه‌ی بیمه داشتند و البته تنها برای دو ماه به آن‌ها بیمه بیکاری تعلق گرفت!

همین حمایتِ محدود را هم بسیاری از بی‌ثبات‌کاران تجربه نکردند. کارگرانی که سابقه‌ی بیمه نداشتند و در نتیجه حمایتی هم پشتشان نبود؛ دستفروشان، گارسون‌ها، کارگران ساختمانی، کارگران خانگی، کارگران کارگاه‌های کوچک و خیلی از کارگرانی که در همان ابتدای کار شغلشان را از دست دادند و درست زمانی که نیاز به بیمه بیکاری داشتند، از دریافت آن محروم شدند.

دولت نتوانست آنطور که باید از کارگران حمایت کند

عیدعلی کریمی (دبیر اجرایی خانه‌ی کارگر قزوین) در خصوص تاثیر بحران شیوع کرونا بر کارگرانِ قزوین به ایلنا گفت: چندین هزار نفر از کارگران لطمه کاری خوردند و دولت هم نتوانست حمایتِ چندانی از کارگران کند. در همان زمان به برخی از کارگران مبلغ ناچیزی به عنوان بیمه بیکاری تعلق گرفت که البته همان هم دو ماه بیشتر طول نکشید و سریع قطع شد.

دبیر اجرایی خانه‌ی کارگر قزوین گفت: در مجموع چیزی حدود ۱۵هزار نفر از کارگران استان قزوین کار خود را از دست دادند. البته برخی از آن‌ها با بهتر شدنِ فضا به کار خود برگشتند اما برخی دیگر همچنان در معرض خطر هستند. خانواده‌های بسیاری به دلیل این وضعیت و مشکلی که کرونا به وجود آورد دچار اختلاف خانوادگی شده و متلاشی شدند.

کریمی اظهار کرد: درست است که شرایط به دلیل شیوع کرونا بحرانی بود اما انتظار ما این بود که دولت چتر حمایتی خود را از کارگران برندارد که در عمل این اتفاق نیفتاد. دولت حتی نتوانست حداقلی را برای کارگران در این شرایط بحرانی فراهم کند و کارگران در مجموع با مشکلات بسیاری مواجه شدند.

بسته‌های حمایتی دولت/ اصلاح قوانین به نفع کارگران

در کنار همه‌ی مشکلاتِ ثابتی که کارگران سالهای سال با آن دست و پنجه نرم می‌کردند، کرونا هم مزید بر علت شد و امروز بیش هر زمان دیگری کارگران، آسیب‌پذیر‎تر شده و نیاز به حمایت‌های جدی از جانب سیاستگذاران احساس می‌شود. علی بابایی کارنامی (رئیس فراکسیون کارگری مجلس یازدهم) در خصوص برنامه و اقدامات مجلس برای کارگرانِ آسیب دیده از بحرانِ کرونا گفت: مجلس تحت هر شرایطی پشتیبان مردم و کارگران است. ما تمام تلاش خود را برای افزایش پایه حقوق در سال ۹۹ داشتیم؛ تعامل خوبی انجام شد و وزارت کار هم همکاری کرد و در نهایت اتفاق خوبی افتاد. در بحث همسان‌سازی حقوق بازنشستگان نیز اتفاقات خوبی افتاده است.

وی افزود: در سال جدید حتما از دولت می‌خواهیم بسته‌های حمایتی در نظر بگیرد. ما منتظر هستیم ببینیم دولت چه لایحه‌ای برای مجلس می‌فرستد و اگر دولت لایحه‌ای در خصوص حمایت از اقشار آسیب دیده از کرونا به مجلس نفرستاد، مجلس از اهرم‌های نظارتی خود استفاده خواهد کرد. از طرفی مجلس نیز طرح‌هایی در این زمینه دارد و تا جایی که بتواند حتما اصلاحاتی در قوانین به نفع تولید و کارگران انجام خواهد داد.

رئیس فراکسیون کارگری مجلس یازدهم در پاسخ به این سوال که آیا مجلس برای کمک به صندوق بیمه بیکاری تامین اجتماعی برنامه‌ای دارد یا خیر، گفت: ما این کمک را انجام دادیم. درواقع بخشی از نود هزار میلیارد تومانی که کمک کردیم برای ترمیم و قوتِ تامین اجتماعی بود. برای اولین بار بعد از انقلاب، چنین اتفاقِ بی‌بدیلی افتاد و مجلس تا این اندازه از تامین اجتماعی حمایت کرد، به طوری که سازمان تامین اجتماعی هم به بی‌سابقه بودنِ این اتفاق اذعان داشت. انشاالله باز هم حمایت می‌کنیم تا اتفاقات بهتری بیفتد.

بحرانِ کرونا نشان داد که وضعیتِ کارگران در ایران از آنچه به نظر می‌رسد هم فجیع‌تر است! اندک حمایتِ دولت و مجلس از کارگران به هیچ وجه کارساز نیست. بسته‌های حمایتی و بیمه‌های بیکاریِ دو سه ماهه و وام‌های مقطعی، خیلی به دردِ کارگرانی که مشکلاتشان ریشه‌ای‌تر از این حرفهاست نمی‌خورد. باید به حالِ آن‌ها فکری اساسی کرد.