اغلب مناطق جهان با تنش و بحران آبی مواجه بوده و این مشکل به دلیـل کمبـود آب در اثـر رشد جمعیت و کاهش کیفیت آن در اثر افزایش آلودگی ناشی از دخالتهای نسنجیده انـسانی بـه وجـود آمـده اسـت.
گروه کشت و صنعت بازارنیوز: زینب ترابی گودرزی، کارشناس اقتصادی در یادداشتی برای بازارنیوز نوشت: منابع طبیعی به عنوان بستر و عامل تولید، مقبولیـت عـام و خدشـه ناپـذیر در کلیـه جوامع پیشرفته و در حال توسعه پیدا کرده است ولی نحوه استفاده مناسب و اعمال مدیریت صحیح بـر ایـن منابع، در همه جای جهان یکسان نیست و در برخی از کشورها خواه به دلایل طبیعی و خواه بـه دلایـل انـسانی، ایـن منابع حیاتی سیر قهقرایی یافته و در شرایط بحرانی قرار گرفتهاند. به عنوان مثال کشور نیجریـه ۷۳ درصـد از منـابع طبیعی خود را استفاده میکند، ولی در ایالات متحده آمریکا فقط ۳ درصد از منابع طبیعـی خـود را مـورد بهره بـرداری قرار میدهند، از سویی اغلب مناطق جهان با تنش و بحران آبی مواجه بوده و این مشکل به دلیـل کمبـود آب در اثـر رشد جمعیت و کاهش کیفیت آن در اثر افزایش آلودگی ناشی از دخالتهای نسنجیده انـسانی بـه وجـود آمـده اسـت.
ایران نیز در سالهای اخیر با چالشهای قابل توجهی در زمینه محیط زیست مواجه شده است. مهمترین این چالشها را می توان کاهش بارندگیها نسبت به میانگین بلندمدت و قرار گیری در دورههای خشکسالی چند ساله دانست. این موضوع سبب شده است که نزدیک به ۵۰ درصد جمعیت کشور در معرض تنش ها و بحرانهای ناشی از بحران آب قرار گیرند. این موضوع هم از جنبه تغییر اقلیم و محیط زیست و هم از جنبه اشتغال و امنیت غذایی جامعه کشور را تهدید می کند.
به گونهای که موضوع خشکسالی و کاهش منابع آب را می توان بزرگترین چالش زیست محیطی ایران در سالهای آتی دانست، با این حال موارد دیگری نیز همچون آلودگی هوا، ریزگردها، جنگلزدایی، تولید زباله و پسماند دیگر مواردی هستند که می تواند امنیت محیط زیست را به طور جدی تهدید کنند. در واقع با وجود وفور منابع طبیعی و نعمات محیط زیستی در کشور [۱]شاهد عدم بهره برداری غیر صحیح و غیر اصولی بوده به گونهای که اکنون و توسط کارشناسان به عنوان یک چالش اساسی از آن یاد میشود.
برای جلوگیری از تشدید بحرانهای مذکور در حوزه خاک و آب، لازم است ملاحظات زیر در استفاده از منابع طبیعی (زمین و آب) برای حفاظت از محیط زیست و دستیابی به توسعه پایدار از این مجرا لحاظ گردد.
اولویت بندی بهرهبردازی از منابع زمین
اصل نیاز به مواد غذایی باعث شده که اراضی درجه یک کشاورزی به عنوان یکی از منابع طبیعـی که در بلنـدمدت بالاترین ارزش را برای جامعه حائز است، حفظ شود. چنانچه تقاضای کنونی به مـواد غـذایی، حفاظـت از چنین اراضی را الزام آور ننماید. مجددا یک فرض اساسی باقی خواهد ماند. زیرا نمیتوان وضعیت آینده عرضـه مـواد غذایی و رشد جمعیت را پیش بینی کرد.
اولین نکته قابل توجه این اسـت کـه سـاخت و سـازها را بـه اراضـی غیـر حاصلخیز محدود کرده و اراضی حاصلخیز را برای کشت مواد غذایی در آینده نگه داریم. برنامه ریزان زمین به این امر آگاهی دارند که قرنها طول میکشد که اکثر خاک ها، خصوصیات خاک حاصلخیز را پیدا کنند. بنـابراین خـاک مرغوب را به عنوان یکی از منابع کمیاب که باید حداکثر مراقبت را در حفاظت از آن به کار برد طبقه بنـدی مـی کننـد، حتی در کوچکترین زمینها نیز اقداماتی را جهت حفاظت از خاک پیشنهاد میکنند و در زمینهای وسیعتر اقـداماتی را برای محدود کردن میزان فرسایش خاک که اغلب بر اثر اجرای طرحهای توسعه روی میدهد پیش بینـی مـی کننـد.
اولویت بندی بهره برداری از منابع آب
منابع آب که در هر کجا هستند باید به عنوان یک منبع کمیاب و حیاتی برای زندگی انسان حفاظت کرد. برنامهریزی زمین باید منابع آبهای زیرزمینی و سطحی محل را بررسی نماید تا اطمینان حاصل کند که هر مادهای که در زمین تولید و یا مواد شیمیایی که به کـار برده میشود یا در محل انبار میشود، آبهای زیرزمینی و سطحی را آلوده نمیکننـد. منـابع طبیعـی را بایـد به گونهای استفاده کرد که برای نسل کنونی و نسلهای آینده بخوبی محافظت شود.
در کنار توجه به دو اصل اساسی بیان شده برای بهره برداری مناسب و صحیح از زمین و آب، لازم است برای دستیابی به توسعه پایدار از مجرای حفاظت از محیط زیست اقدامات زیر مورد توجه سیاستگذاران و مسئولین قرار گیرد.
- تربیت انسانها از دوران کودکی برای یاری دادن به یکدیگر جهت حفظ محیط زیست.
- تشویق و ترغیب بهره برداری به شیوه مناسب به طوری که باعث تحریک احساسات بهره برداران در حمایت و حفاظت از آب و خاک و پو شش گیاهی شود.
- ارتقاء و همکاری موثر و برنامه ریزی و مدیریت متعادل، کافی و استفاده پایدار از منابع زیست محیطی.
- بهبود حفظ کیفیت آب برای استفادههای مختلف کشاورزی، شهری، صنعتی و تفریحی.
- کنترل روند فعلی از بین رفتن اراضی، پیشگیری از تخریب و بهبود و اصلاح منابع خاکی در جاهـای ممکـن بـه منظور استفاده پایدار از منابع.
- اطمینان از تداوم پایداری و حاصلخیزی منابع خاک، تولید آب و حفظ کیفیت آن و تقویت پوشش گیاهی منـاطق مختلف کشور.
- نگرش جامع و سیستمی به توسعه منابع آب و فراتر از محدوده فیزیکی و محیط زیست طبیعی در قالب استراتژی ملی توسعۀ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی؛
[1]تنوع انواع گوناگون خاک در ایران که هر کدام از آنها برای ایجـاد یـک محـیط طبیعی و یا گیاهان غالب ویژه، مفید به نظر میرسند و وجود آب وهواهای گوناگون در این سـرزمین وسـیع و نیـز واقع شدن در مجاورت دریای خزر در شمال و همچنین کرانههای خلیج فارس و دریای عمان در جنـوب، پـستی و بلندیها و توپوگرافی ویژه ایران وضعی را به وجود آورده است که بتوان به انواع مختلف گیاهان و جانوران گرمسیری، معتدل و سردسیری در ایران اشاره نمود در کرانههای خزر آب و هوای معتدل از نوع مدیترانهای توام بـا بارنـدگی فراوان و محبوس شدن در بین دریا و دامنههای شمالی البرز، جلگههای رسوبی بـسیار حاصـلخیز و مـستعد را بنـا نهاده است. جنگل ها، مراتع، خاک مرغوب و فراوانی آب برای باغـداری و زراعـت همـه نـشانه هـایی از ویژگی هـا و توانهای طبیعی این سرزمین زر خیز است که تنها ۴ درصد از خاک کشورمان را شامل میگردد.