گروه اقتصاد کلان بازارنیوز: سید مهدی میرحسینی- کارشناس مسائل اقتصادی، در یادداشتی اختصاصی برای بازارنیوز نوشت: آخرین بررسی رسمی وضعیت شاخص های حکمرانی خوب در ایران در بازه زمانی 2018 تا 2020 برمبنای گزارش پژوهشکده امور اقتصادی نشان می­ دهد، ایران همچون سنوات گذشته (بازه ی 25 ساله اخیر)، از جایگاه چندان مناسبی در انواع شاخص­‌های حکمرانی خوب برخوردار نیست. البته وضعیت کشور در چهار شاخص پاسخگویی و حق اظهارنظر، ثبات سیاسی و نبود خشونت/تروریسم، کیفیت تنظیم کنندگی و حاکمیت قانون تاحدود کمی بهبود یافته اما در دو شاخص اصلی اثربخشی دولت و مهار فساد، متاسفانه آثاری از بهبود ملاحظه نمی­‌گردد.

شرایط حکمرانی دولت­‌های روی کار آمده­ی پس از انقلاب اسلامی هیچگاه در وضعیت مطلوب، قابل دفاع و درخور شآن مردم و نظام جمهوری اسلامی ایران نبوده است و استمرار این وضعیت طی سالیان متمادی، منجر به ایجاد شکاف بین مردم و حاکمیت شده است. با توجه به هجمه­‌ بی­‌مهابای دول متخاصمی که برنامه ویژه‌­ای برای نابودی ساختارهای مردم نهاد این نظام داشته و دارند، این شکاف پیامدهای بعضاً جبران ناپذیری را به ما تحمیل کرده و خواهد کرد. 

نگرشی که می­تواند درصدد رفع این شکاف در دولت جدید مورد بهره­برداری مفید قرار گیرد، مطالعه عمیق و هدفمند تاریخ حکمرانی ایران در دوران گذشته است. آنچه که خلاء این نگاه پژوهانه را بیش از پیش نمایان می‌­سازد این است که به نظر می­‌رسد مطالعه و تبیین دوران حکمرانی و زیست سیاسی حاکمان و دولتمردان تاثیرگذاری همچون کوروش، خواجه نظام الملک و امیرکبیر و تطبیق آن با حاکمیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی امروز، می‌­تواند مَنِشی جهان شمول و قابل تسری به اعصار دیگر داشته باشد و دریچه جدیدی برای دستیابی به الگوی ایرانی-اسلامی شایسته­ ساختار دولت-ملت به روی دولت جدید بگشاید.

لذا در اولین نوشتار از این سلسله بررسی های تاریخی، به تبیین شاخصه های دوران کوروش با در نظرگرفتن وضعیت حاکمیت امروز و چالش های پیش رو پرداخته می شود:

شاخصه اول: مشورت ِ مبتنی بر نگاه خرد و کلان

بر طبق اسناد تاریخی در کوروش نامه گزنفون، یکی از ویژگی های بارز کوروش در کشورداری، رویکرد مشورت گونه او در مواجه با مسائل و مشکلات پیش رو بوده است. کوروش از هیچ­گونه مشورتی با هیچ فردی در هیچ جایگاهی دریغ نمی‌­کرده و نظام مشورتی او بر پایه دیدگاه‌های خرد و کلان در کشورداری بوده است. بدین صورت که کوروش در ابتدای هر کاری، پس از راز و نیاز و مشورت با خدای خود، با وزیران و حاکمان خود در ممالک تحت کنترل، مشورت می‌کرد. همچنین او با سربازان سپاه خود نیز مشورت می­‌کرده و نظرات آنان را در موارد مختلف جویا می‌ ­شد تبادل نظر و مشورت با مردم کشورش نیز از ویژگی بارز کوروش در این شاخصه هست. او این کار را به دو طریق انجام می‌داده:

-صحبت با نمایندگان و حاکمان خود در سرزمین‌های تحت فرمانروایی و جویا شدن از مشکلات و نظرات مردم در مورد کشورداری. کوروش از آنان می‌­خواست که پیشنهادات و انتقادات مردم را به طور کامل و بدون رعایت هرگونه مصلحت اندیشی به وی منتقل سازند.

-در سفرهایی که به ممالک تحت سلطه خود داشت به طور مستقیم با مردم کوچه و بازار به سخن می نشسته تا بتواند از صحت و سقم اطلاعات دریافتی از حاکمان مطلع شود و در صورت عدم تقارن میان آنچه که مردم می­‌گویند و آنچه که حاکمان منتقل کرده بودند، بلافاصله مسئول مربوطه پس از بازخواست و ارائه مدارک بابت چنین شکافی، از سمت خود برکنار می­شده است.

نگاه مشورت خواه متقابل در جوامع امروزی، تضمین­‌کننده ی مسیر توسعه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی حکومت ها و ضامن سلامت بده و بستان‌های گفتاری و عملی حاکمیت و مردم خواهد بود.

شاخصه دوم : رساندن جامعه به اوج شایستگی

کوروش تعریف نوینی از  موفقیت در رهبری و مدیریت حاکمیتی ارائه می‌دهد. او رمز موفقیت مستمر در مدیریت حاکمیتی را رساندن جامعه به اوج شایستگی می­‌داند. کوروش باورمند است­ که اگر بتوان زمینه همکاری بهینه افراد برای رسیدن به اهداف مشترک را فراهم کرد و  بدگمانی‌های میان آن‌ها را کاهش داد، تمایزات و تفاوت های ذاتی افراد، بیش‌تر نیروزا خواهد بود تا تنش‌زا. در این صورت است که جامعه با یک نیروی هم‌افزای جمعی مواجه شده که به سوی تعادل پایدار حرکت می­‌کند و سرانجام در قله ی شایستگی حقیقی خود قرار می­‌گیرد.

آنچه که حاکمیت را به عنوان خیرخواه مردم برای رساندن جامعه به اوج شایستگی وسوسه می­‌کند، آگاهی نسبت به این مهم است که یک حاکمیت مشروع و موفق در بستری از کمال شایستگی اقشار جامعه شکل می­‌گیرد. به عبارتی دیگر، هنگامی که جامعه ای به قللی از شایستگی در طیف­‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دست ­یابد، جهان منشاء آن را در حاکمیتی خیرخواه، مشروع و موفق می‌­داند. این همان نیاز دول امروزی به صحیح دانستن است.

شاخصه سوم: توان افزایی در پارادایم دولت-ملت

به باور کوروش، توان‌افزایی متقابل مردم و حاکمیت نسبت به هم امری مهم در برقراری ثبات، استمرار حکمرانی خوب و داشتن جامعه ای متعادل است. توان افزایی متقابل یعنی با تقویت خودباوری جمعی، افزایش مشارکت های فکری و سهیم شدن در تصمیماتِ عملگرایانه، مردم و حاکمیت با نرخی متوازن رشد نمایند.

با مطالعه مستندات تاریخی در باب مدیریت و کشورداری کوروش، توان افزایی متقابل را می‌توان در جای‌جای گفتار و کردار او یافت. او این توان افزایی را از فرماندهان، استانداران، معاونان و مشاوران خود آغاز می­‌کند و به آن‌ها می‌گوید که شما بیندیشید، من هم نظرم را می‌گویم و در انتها تصمیم نهایی را با یک خِرَد جمعی می‌­گیریم. این رفتار او، هم خودباوری را در زیر دستانش تقویت می­‌کرد و هم آن ها را در امری فکری مشارکت داده و نهایت در تصمیمات منجر به عمل سهیم می­کرد.

و یا در جایی دیگر رابطه دو سویه‌ خود و مردمش را این گونه تعیین می‌کند:

شما باید چشم از من برندارید تا ببینید آیا به آنچه می‌گویم عمل می‌کنم یا نه. من نیز شما را زیر نظر دارم تا هر کدام را که شایسته‌ بزرگداشت بودید، گرامی بدارم. این کشور سهم همه ساکنانش است و شما باید در اخذ تصمیمات مهم وظیفه خود را ادا کرده و نسبت به حکومت خود حساس باشید.

به نظر می‌رسد توان افزایی متقابل، از ضروریات دولت جدید خواهد بود. یعنی حاکمیت و مردم می‌­بایست در وجدان عمومی، خود را متعهد بدانند که چشم از رفتار هم برنداشته و نسبت به هم حساس باشند که این مسئله یکی از ملزومات موفقیت پایدار و دو جانبه ی حاکمیت و مردم خواهد بود.

آنچه در ادبیات سیاسی امروز پس از استقرار دولت جدید لازم به نظر می­‌رسد، نگاه مشورت خواهانه در جهت شناخت خواست و اراده آحاد مردم و تلاش برای برآورده‌شدن آن و تقویت مولفه اثربخشی دولت است. دولت جدید باید بداند که مردم چه می‌­گویند، چه می‌­خواهند، چه می‌­پسندند و از چه بیزارند. در مقابل، مردم نیز باید بدانند حاکمیت آن ها چه تصمیماتی را برای بهبود شرایط اتخاذ کرده است.

همچنین دولت جدید برای دستیابی به توسعه ی فراگیر، رشد متوازن، حاکمیتی مشروع و موفقیتی پایدار نیاز دارد که در کنار توجه به مبانی فقهی شکل­گیری تمدن اسلامی، به تجربه­ های تاریخی اثر بخش، نگاه ویژه داشته باشد و این مهم مستلزم پژوهش هایی کاربردی و بازنگری همه جانبه نسبت به رفتارهای متقابل دولت-ملت برمبنای پژوهش‌های انجام گرفته است.

پایان پیام//