حتما در مورد واژه "آب مجازی" در این سال‌ها زیاد شنیده‌اید، اصلا مگر آب هم می‌شود که مجازی و حقیقی داشته باشد!؟، آب مجازی برخلاف اسم خود همان آب واقعی است که در محصولات کشاورزی وجود دارد اما قابل مشاهده نیست و برای رشد یک محصول مانند هندوانه مقدار زیادی آب مصرف می‌شود تا این محصول به عمل بیاید اما در واقع آن مقدار آب مصرفی به چشم نمی‌آید و در تصمیم‌گیری‌های کلان نیز لحاظ نمی‌شود که به این آب، آب مجازی اطلاق می‌شود.

مدیریت آب مجازی به عنوان یک ابزار برای رویارویی با بحران کم‌آبی، پایداری و افزایش تولید، تعادل بخشی و ارتقا بهره‌وری آب اهمیت زیادی دارد به‌طوری که مورد توجه متولیان و برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران منابع آب قرار گرفته و در اسناد بالا دستی منابع آب از جمله برنامه ششم توسعه، راهبرهای توسعه بلند مدت منابع آب کشور مورد توجه قرار گرفته است.

در منابع آبی کشور منابع دیگری موسوم به منابع آبِ آبی، آبِ سبز و آبِ خاکستری نیز وجود دارد. در تعریف آب آبی می‌توان گفت این نوع آب، آبی است که به‌صورت زیرزمینی و سطحی وجود دارد، منابع آب سبز رطوبت خاک و منابع آب خاکستری شامل پساب‌ها و آب‌های شور و غیر متعارف است که همگی این انواع نیازمند مدیریت صحیح هستند.

آب مجازی از چهار جزء منابع آب داخلی است که نیازمند مدیریت و برنامه‌ریزی است. کنترل آب مجازی صرفاً با مدیریت و تولی‌گری دستگاه‌های مختلف از جمله جهاد کشاورزی و وزارت نیرو محقق می‌شود.

در حالی که مهم‌ترین محصول وارداتی کشور در بخش کشاورزی گندم است، هندوانه به مهم‌ترین محصول صادراتی ایران در بخش کشاورزی تبدیل شده حال آنکه برای تولید گندم آب بسیار کمتری نسبت به هندوانه نیاز است و این موضوع نشان می‌دهد کشور ما در حال حاضر هیچ استراتژی مناسبی برای تولید و صادرات محصولات کشاورزی ندارد.

در بحران کم آبی که کشور با آن روبرو است ۴۵۳ میلیارد متر مکعب آب در دوماه ابتدایی امسال صادر شده در حالی که مسئولان وزارت نیرو اعلام کرده‌اند ۳۰۰ شهر کشور دچار تنش آبی هستند و موجودی سدها نیز تقریباً به نصف پارسال رسیده و در همین شرایط ایران در حال صادرات هندوانه است و اینگونه آب مجازی را صادر می‌کند.

الگوی بهینه کشت براساس اقلیم‌ها طراحی می‌شود و براساس مصوبه هیئت وزیران ممنوعیت کشت برنج به جز در استان‌های گیلان و مازنداران در دیگر استان‌های کشور اعمال می‌شود و بر همین اساس وزارت جهاد کشاورزی نیز اقلام مورد نیاز برای کشت این محصول را به جز در دو استان یاد شده به کشاورزان ممنوع کرد.

کشور ما با تنش آبی مواجه است و در این شرایط در بسیاری از استان‌های کشور کاشت برنج ممنوع شده اما در برخی استان‌های کم آب بدون رعایت الگوی کشت صرفاً به‌دلیل سودآوری اقدام به کشت برنج و یا دیگر محصولات آب دوست مانند هندوانه می‌کنند.

اما هماهنگی بین دو وزارتخانه نیرو و جهاد کشاورزی در رفع این ناهماهنگی‌ها همچنان اتفاق نیفتاده است و مصوبات این دو وزارتخانه برای رعایت الگوی کشت در مرحله اجرا به‌دلیل مشکلات اجتماعی و عدم نظارت‌های اجرایی، عملیاتی نمی‌شود و این‌گونه می‌شود که کشت‌های آب دوست همچنان در استان‌های کم آب کشت می‌شود و تنش آبی هم روز به‌روز بیشتر می‌شود.

الگوی کشت می‌تواند معیار خوبی برای کشت محصولاتی باشد که هم از نظر آبی و هم از نظر فروش محصولات و نیز حفظ منافع ملی مردم توجیه پذیر باشد بنابراین می‌توان با اعمال سیاست‌های کنترلی و اجرایی مناسب‌تری از سوی این دو وزارتخانه بر اعمال سیاست‌های الگوی بهینه کشت بر اساس اقلیم‌ها و میزان حجم آب مصرفی نظارت بیشتری داشت.