بررسی‌های کارشناسی و آماری حاکی از این است که شیوع کرونا در طول سال گذشته به محرکی قوی برای کاهش درآمد حقیقی خانوار‌های ایرانی و افت سطح رفاه آن‌ها تبدیل شده و از طریق دامن زدن به بیکاری نان‌آوران خانوار، زمینه‌ساز سقوط خانوار‌ها به زیرخط فقر بوده است. آمار‌های رسمی از وضعیت نیروی کار در طول سال ۱۳۹۹ حاکی از این است که در سایه شیوع کرونا، تعداد شاغلان در سال گذشته با افت محسوسی نسبت به سال قبل مواجه شده و با وجود افزایش هزینه‌ها و کاهش ارزش حقیقی درآمد‌ها در این دوره، خیل عظیمی از شاغلان به جرگه بیکاران پیوسته‌اند. در این میان، مشاغل خدماتی و غیررسمی که عمدتا فاقد پوشش بیمه‌ای نیز بوده‌اند بیشترین بخش از ریزش اشتغال را تجربه کرده‌اند و دهه‌هفتادی‌های جوان، طلایه داران خروج از بازار کار کرونا زده بوده‌اند.

پاتک کرونا به مشاغل جدید
بررسی روند کلی تحولات نیروی کار در اقتصاد ایران از پاییز ۱۳۹۳ تا پاییز ۱۳۹۸ حاکی از این است که در این دوره زمانی ۶ ساله حدود ۳ میلیون شغل جدید در اقتصاد ایران ایجاد شده است که به عقیده کارشناسان وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، این مشاغل عمدتا از نوع مشاغل در بخش غیررسمی، خوداشتغالی بوده‌اند که غالبا در بخش خدمات و بسیار وابسته به حضور و تقاضای خانوار‌ها بوده‌اند؛ ازاین‌رو، انتظار می‌رفت در سایه تنش‌های اقتصادی و افت ملموس قدرت خرید خانوارها، این مشاغل حتی بدون شیوع کرونا نیز نابود و کساد شوند؛ اما در این میان شوک کرونا به‌عنوان یک مانع بسیار قوی در برابر این مشاغل ظاهر شد و زمینه ظهور و بروز هرچه سریع‌تر اثرات رکود و تنش اقتصادی برای آن‌ها را فراهم آورد؛ به‌نحوی که براساس آمار‌ها توانست در فصل بهار ۱۳۹۹ حدود ۱.۵ میلیون شاغل را از بازار کار ایران خارج کند. نگاهی به مشاغل از دست رفته نشان می‌دهد که این‌ها تا حدود زیادی همان مشاغلی بوده‌اند که در فاصله سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ ایجاد شده بودند که به واسطه وابستگی بسیار شدید آن‌ها به تقاضای خانوار و حضور در اجتماعات، با شیوع کرونا یکباره در بهار از دست رفتند.


دهه هفتادی‌های ناامید
بررسی‌های انجام شده در قالب گزارش پایش فقر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان می‌دهد صاحبان مشاغلی که در دوره کرونا از بین رفته، عمدتا جوانان متولد دهه ۱۳۷۰ بوده‌اند که به‌دنبال ناامیدی از یافتن شغل در بخش رسمی اقتصاد ایران، نسبت به ایجاد مشاغل خویش‌فرمایی و کارکن مستقل اقدام کرده بودند. البته ناامیدی دهه‌هفتادی‌ها به همین‌جا ختم نشده و طبق آمار، بسیاری از آن‌ها پس از ناامید شدن از کاهش تبعات کرونا و ناتوانی از بازگشت به مشاغل قبلی خود به کلی قید فعالیت اقتصادی را زده‌اند و کاهش شدید نرخ مشارکت در بهار سال گذشته نیز ناشی از قهر همین گروه از بازار کار بوده است. داده‌های آماری حاکی از این است که شغل‌های جدید در دوره زمانی ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ عمدتا در بخش خدمات و توسط بخش غیرشرکتی ایجاد شده که در عنوان شغلی کارکن مستقل طبقه‌بندی می‌شوند و کمتر شامل مشاغل دولتی، شرکتی یا کارخانه‌ای بوده است. از منظر اقتصادی، این مشاغل، جزو مشاغل ناپایدار یا پاره وقت هستند که عموما تحت پوشش بیمه نیز قرار ندارند؛ از این‌رو بیشترین آسیب‌پذیری را در دوران کرونا تجربه کرده‌اند به‌گونه‌ای که همزمان با شیوع پیک‌های کرونا در فصل‌های بهار و پاییز سال گذشته و تعطیلی بسیاری از مشاغل در این دوره‌ها، بخش قابل توجهی از همین مشاغل جدید و آسیب‌پذیر از بازار حذف شده‌اند.


سپر بیمه‌ای مشاغل رسمی مقابل کرونا
در دوره‌ای که شیوع ویروس کرونا و اعمال محدودیت‌های اجتماعی برای قطع زنجیره همه‌گیری بیماری کووید-‌۱۹ باعث ریزش حدود ۱.۵ میلیون شاغل در اقتصاد ایران شده، بررسی روند متغیر جریان شاغلان در بازار کار نشان می‌دهد که در این دوره، شاغلان دارای پوشش بیمه‌ای یا به‌عبارتی شاغلان رسمی و شناسنامه‌دار کمترین تأثیر را از نظر پایداری شغل از ویروس کرونا متحمل شده‌اند درحالی‌که در همین بازه زمانی، مشاغل فاقد پوشش بیمه‌ای یا همان مشاغل غیررسمی با بدترین ریزش نسبت به سال‌های قبل مواجه بوده‌اند. اعداد و ارقام مربوط به جریان نیروی کار در بازار ایران حاکی از این است که با وجود تبعات جدی کرونا برای اغلب مشاغل، تغییرات در بخش رسمی اقتصادی یعنی جامعه تحت پوشش بیمه مطابق با روند سال‌های گذشته بوده؛ اما برای شاغلین بخش غیررسمی شرایط به‌طور معناداری متفاوت شده است. براساس آمار‌های رسمی، از هر ۱۰۰ شاغل رسمی و داری پوشش بیمه در بهار ۱۳۹۸ همچنان بیش از ۸۹ نفر در بهار ۱۳۹۹ نیز شاغل بوده‌اند که نسبت به تمام سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ بالاتر بوده است. طبق آمار‌های رسمی نسبت تداوم اشتغال شاغلان دارای پوشش بیمه‌ای از سال۱۳۹۳ تا ۱۳۹۹ حدود ۸۴ تا ۸۹ درصد بوده که بالاترین رقم آن به سال ۱۳۹۹ اختصاص دارد؛ به‌عبارت دیگر، در اوج شیوع کرونا و اجرای محدودیت برای کسب‌وکارها، شاغلان رسمی شرایط بهتری برای ادامه اشتغال خود و حفظ پوشش بیمه‌ای داشته‌اند؛ درحالی‌که براساس آمار‌های رسمی، از مجموع ۱۰۰ شاغل غیررسمی و فاقد پوشش بیمه‌ای در بهار ۱۳۹۸ فقط ۷۶ نفر همچنان در بهار ۱۳۹۹ نیز شاغل بوده‌اند و این نسبت به جز در رکود سال ۱۳۹۳، پایین‌ترین رقم محسوب می‌شود؛ به‌گونه‌ای که ۴ درصد پایین‌تر از سال ۹۸ و ۳ درصد پایین‌تر از سال ۹۷ است. طبق روند نمودار جریان نیروی کار، در دوره کرونا با وجود ثبات نسبی شاغلان بیمه شده، درصد شاغلان بیمه نشده افت کرده و ریزش اشتغال در این دوره عمدتا ناشی از خروج همین شاغلان از بازار بوده است. همچنین بررسی روند تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت شاغل تحت پوشش بیمه و جمعیت فاقد بیمه حاکی از این است که در بهار ۱۳۹۹ و درحالی‌که فقط ۸ درصد از شاغلان رسمی و دارای بیمه غیرفعال شده‌اند، این نسبت برای جمعیت شاغلان غیررسمی فاقد بیمه به ۱۹ درصد رسیده که ۳ درصد بیش از سال قبل است. از سوی دیگر، بررسی جریان شاغل به بیکار نیز تفاوت میان ۲گروه بیمه شده و بیمه نشده در مواجهه شوک کرونا را تأیید می‌کند و حاکی از این است که در این دوره و در شرایطی که ضریب پیوستن شاغلان غیررسمی و فاقد بیمه به جرگه بیکاران افزایش پیدا کرده، این ضریب برای شاغلان رسمی و دارای پوشش بیمه‌ای با کاهش نیز مواجه شده است.


فشار کرونا بر دهک‌های ضعیف
کرونا فقط در بهار سال گذشته حدود ۱.۵ میلیون شغل را در اقتصاد ایران نابود کرده که البته بخشی کمی از آن‌ها در فصل تابستان احیا شده‌اند. در این شرایط همراهی کرونا و کاهش قدرت خرید جامعه در دوره تنش اقتصادی، بیش از هرچیز مشاغل غیررسمی و فاقد پوشش بیمه‌ای آسیب‌دیده‌اند و متأسفانه بررسی ترکیب شاغلان رسمی و غیررسمی کشور به تفکیک دهک‌های درآمدی حاکی از این است که خانوار‌های مستقر در دهک‌های پایین درآمدی، سهم بیشتری از مشاغل غیررسمی دارند و از کرونا آسیب بیشتری را متحمل شده‌اند. بر همین اساس به‌نظر می‌رسد در سال گذشته، خانوار‌های کم‌درآمد در دهک‌های پایین درآمدی که تنها منبع درآمد آن‌ها حاصل از شغل بوده است، با مشکل از دست دادن شغل مواجه بوده و وضعیت آن‌ها به لحاظ شاخص‌های فقر بدتر نیز شده است.

/همشهری آنلاین