گروه اقتصاد کلان بازارنیوز:سید مهدی میرحسینی، کارشناس مسائل اقتصادی در یادداشتی برای بازارنیوز نوشت: پس از آنکه در دو یادداشت قبلی، چهار مورد از سیاست‌های الگوی حکمرانی میرزا تقی خان امیرکبیر به شرح زیر بررسی شد.
۱. اصلاح نظامی مالی کشور و برقراری عدالت مالیاتی
۲. حمایت از تولید و اقتصاد ملی
۳. مبارزه با فساد مالی
۴. ایجاد دستگاه نظام‌مند خبررسانی و خفیه نویسی
در ادامه و در این یادداشت سایر سیاست‌های امیرکبیر در پیاده سازی شاخص‌های حکمرانی خوب ارایه می¬گردد.
۵. جلوگیری از فعالیت و کاستن نفوذ علمای متعصب و ضد دین
امیر به اصول و عقاید مذهبی علاقه‌مند و مقید بود و ظواهر مذهب تشیع را که مذهب رسمی مملکت بود، رعایت می‌کرد، احترام علمای دین را محفوظ می‌دانست، ولی از هرگونه تعصب مذهبی عاری بود. به گفته‌ی اعتضاد السلطنه، امیرکبیر زهد خشک را استهزا می‌کرد. برخورد امیر با دستگاه روحانیت از دو منظر بود: یکی مسئله‌ی دخل و تصرف عالمان دین در کار سیاست و دومی سنت پرستی و ظلمت هئیت روحانی. در واقع سیاست عمومی امیر در کاستن نفوذ علمای متعصب و ضد دین، متوجه ائمه جمعه و شیخ الاسلام‌هایی بود که در افکار قاطبه‌ی مردم نفوذ داشته و مروج کهنه پرستی بودند و سرای آنان مصون و جای تحصن بود و از این راه، اعمال قدرت می‌نمودند و در سیاست مداخله می‌کردند. امیر چنین حق و مسئولیتی را برای این دست از افکار به رسمیت نمی‌شناخت و نفوذ و رویه غلط آنان را مانع اصلاحات صحیح، پیشرفت و ترقی می‌دانست. امیر با توقیف و تبعید برخی از این افراد و جلوگیری از کنش‌های غیرمنطقی و ناصحیح، راه توسعه نفود آنان را سد کرده و به ترویج خرافات و افکار ضد دین که مانع پیشبرد اهداف حکمرانی بهینه بود، خاتمه داد.
۶. ایجاد و توسعه خدمات پزشکی همگانی

در زمان شیوع بیماری همه گیر و مهلک آبله، امیرکبیر قانون آبله کوبی را عمومی، همگانی و اجباری کرد. ضمانت اجرای قانون این بود که اولیای اطفالی که در این امر قصور می‌ورزیدند، مورد مواخذه و جریمه قرار می‌گرفتند. برای اجرای این قانون ابتدا به تربیت آبله کوب پرداخت و به تک تک بخش‌های ایران، ماموران آبله کوبی را می‌فرستاد و به آن‌ها امر می‌کرد که تمامی اطفال را در یک جا جمع آوری کرده و آبله شان را بکوبند تا خیال رعیت نسبت به سلامتی فرزندان خود آسوده گردد.

همچین در هنگام شیوع بیماری وبا، امیر ابتکار جالبی به خرج داد. بیماری آبله بومی بود، اما آفت وبا از عربستان و هندوستان به ایران می‌آمد و گروه گروه از مردم را می‌کشت و مردم متاسفانه به دلیل عدم آگاهی، آن را بلای آسمانی و حاصل ناشکری به درگاه حکومتی می‌پنداشتند. امیر جهت آگاهی عمومی مردم از این بیماری و جلوگیری از هر گونه سو استفاده‌ی دعانویسان و مروجین خرافه، دستور چاپ مقالاتی در مورد معرفی بیماری وبا در روزنامه وقایع اتفاقیه را داد. علاوه بر این، در تدبیری ارزنده، جزوه‌ی "قاعده معالجه وبا" که در مورد چگونگی این بیماری، عوامل سرایت و راه‌های درمان آن بود را چاپ کرده و در میان روحانیان و سرشناسان محله‌های شهر پخش کرد تا منتفذین، مردم بیشتری را از این بیماری آگاه کنند.

تاسیس مریضخانه‌ی دولتی از دیگر کار‌های سودمند وی محسوب می‌شود. امیر به ولایات مختلف، پزشکان مختلفی برای معاینه و درمان مردم می‌فرستاد و مقرری مناسب و قابل توجهی برای تشویق طبیبان به منظور رفتن به مناطق دور افتاده در نظر گفته بود.

امیرکبیر از ایرانیانی که طب و جراحی آموخته بودند، دعوت کرد که به کشور بیایند و در دارالفنون به تدریس طب و تربیت پزشکان ایرانی بپردازند. همچنین برای آشنایی مردم به امور درمانی، مقاله‌های بسیاری راجع به بیماری‌های مسری مختلف و ناخوشی‌های حاصل از آشامیدن آب‌های آلوده انتشار داد.

۷. اصلاح امور قضایی
از آنجا که نهاد‌های قضایی کشور در زمان وی توان پاسخ گویی به نیاز‌های جامعه آن روز را در برقراری عدالت و جلوگیری از اشاعه‌ی جرایم اجتماعی نداشتند، امیر اصلاحاتی در امر قضا انجام داد. او در امور قضایی "دیوانخانه" و "دارالشرع" را بر اصول تازه بنا نهاد و در ابتکاری منحصر به فرد، امور عرفی و شرعی را از هم جدا ساخت. همچنین اقلیت‌های دینی زرتشتی، مسیحی و یهودی را از اجحاف‌های شرعی رهانید و آیین شکنجه‌ی زندانیان و مظلومین را منسوخ گردانید. رسم بست نشینی را شکست، مصونیت‌های حقوقی شاهزادگان، درباریان و افراد خاص را از بین برد و تبعیت از حکومت قانون را بدون در نظر گرفتن جایگاه هر فرد، استوار گردانید.
تاریخ سیاسی و حاکمیتی دوران امیرکبیر نشان می¬دهد که شخصیت، اراده و علاقه‌ی زیاد امیر به مدرنیزاسیون و نوسازیِ ایران و همچنین حس وطن پرستی و دگرخواهی ایشان نسبت به مردم و کشور، موجب تحولات بنیادین در ایرانِ دوره یِ قاجار و گذار از تفکر سنتی به تفکرات شبه مدرن شده است و پر بی راه نیست که بتوان او را پدر اصلاحات نوین در ایران نامید. ویژگی رشوه ناپذیری و فساد ناپذیری امیرکبیر چنان زبان زد خاص و عام بود که دکتر پلاک اتریشی و واتسون انگلیسی در خاطرات خود اشاره می‌دارند: پول‌هایی که امیر حاضر به گرفتن آن نبود، خرج براندازی و کشتن او گردید. شرح احوال فسادناپذیرترین وزیر تاریخ پادشاهی ایران نشان داد که بی گزافه گویی، این مرد ید طولی در ساختن تاریخ داشت و اگر قربانی حسد و کینه‌ی تنگ چشمان و شهید راه هوی و هوس شاه عیاش و جوان قاجار نشده بود، تاریخ معاصر ایران غیر از اینکه هست نوشته می‌شد.

منابع و مآخذ

۱. آدمیت، فریدون، "امیرکبیر و ایران"، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ چهارم، ۱۳۵۴.
۲. اطهری، سیدحسین، " تحلیل گفتمانی اصلاحات امیرکبیر در متون منتخب روزنامه وقایع اتفاقیه"، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هشتم، شماره سوم، ۱۳۹۲.
۳. اقبال آشتیانی، عباس، "میرزا تقی خان امیرکبیر"، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۴۰.
۴. امامی خویی، محمدتقی، " کانون‌های تغذیه فکری امیرکبیر"، مجله مسکویه، سال دوم، شماره ۶، ۱۳۸۶،
۵. جوادی یگانه، محمدرضا و جوادی، ریحانه، " استدلال‌های مخالفان اصلاحات امیرکبیر از منظر انتخاب عقلانی"، نشریه جستار‌های تاریخی، سال چهارم، شماره اول، ۱۳۹۲.
۶. رضاقلی والا، علی، " جامعه شناسی نخبه کشی"، تهران: نشر نی، ۱۳۷۷.
۷. سعیدیان، غلامحسین، حجتی نسب، مرتضی، لطفیان، الهام، " بررسی پیدایی و رشد نظام نوین اداری در بستر اصلاحات عصر ناصری (از امیرکبیر تا پایان صدارت سپهسالار)، مجله مسکویه، سال دوم، شماره ۸، ۱۳۸۷،
۸. محمدی آیین، شهرزاد، " بررسی و تحلیل اصلاحات امیرکبیر از دیدگاه سیاحان و کارگزاران خارجی"، دوفصلنامه پارسه، سال ۱۷، شماره ۲۸، ۱۳۹۶.
۹. مرتضایی فرد، محمود، بیگدلی، علی، علی صوفی، علیرضا، " تحولات اصلاحات قضایی در دوره امیرکبیر و سپهسالار"، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال بیستم، شماره ۵۹، ۱۳۹۷،
۱۰. مصدق رشتی، علی اصغر و سیدین لشکریانی، فاطمه، " "، مجله مسکویه، سال دوم، شماره ۷، ۱۳۸۶.
۱۱. مکی، حسین، " میرزاتقی خان امیرکبیر"، تهران: انتشارات ایران، ۱۳۶۶.
۱۲. منصوربخت، قباد، " نخستین دریافت‌های ایرانیان از تمدن جدید و تاثیر نظری و عملی آن در الگوی نوسازی امیرکبیر"، نشریه تاریخ، شماره ۵/۵۹، ۱۳۸۷.
۱۳. هاشمی رفسنجانی، علی اکبر، " امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار"، تهران: انتشارات فراهانی، ۱۳۴۶.

 

پایان پیام//