دبیر کل سابق مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) درباره علت این افزایش قیمت می‌گوید: «علت اصلی این افزایش قیمت، کاهش عرضه، اختلال در خطوط لوله از یک طرف و افزایش تقاضا به علت پیش‌بینی سرما در زمستان امسال اروپا و ژاپن است. در این خصوص روسیه عرضه گاز را از منبع موسوم به یامال yamal که یکی از مهم‌ترین خطوط لوله روسیه به اروپا را تغذیه می‌کند به ۷۷ درصد کاهش داده است. گازپروم شرکت گاز روسیه علت این کاهش را مسائل فنی ذکر کرده است. با اینکه خط لوله نورد استریم ۲ افتتاح شده و گاز در آن تزریق شده است ولی همچنان کفاف کمبود‌ها را نمی‌دهد.»
محمدحسین عادلی در گفت‌و‌گو با «ایران» ادامه می‌دهد: «به علت افزایش تقاضا و نگرانی از ناترازی گاز در زمستان، قیمت گاز در اروپا برای تحویل در ماه نوامبر تا ۵۰ دلار برای هر بی‌تی یو گاز افزایش یافته است. این بالاترین رقم قیمت گاز در طول تاریخ محسوب می‌شود. این افزایش در ژاپن هم از حدود ۴۲ دلار برای هر بی‌تی یو بالاتر رفته است.»

عوامل کوتاه مدت و بلند مدت افزایش قیمت گاز
عادلی عوامل کوتاه مدت و مقطعی افزایش قیمت را بالا رفتن تقاضا برای انرژی و نیروگاه‌های گازی و نیز سرمای زمستان برمی‌شمارد و درباره عوامل بلندمدت نیز می‌گوید: «یکی از دلایل بلندمدت آن را می‌توان کمبود سرمایه‌گذاری در سال‌های اخیر به شمار آورد. واقعیت آن است که برای کاهش آلاینده‌ها و رعایت مسائل زیست محیطی در چند سال گذشته توجه به انرژی‌های تجدیدپذیر بیشتر بوده است و سرمایه گذاری‌ها به سمت آن نوع انرژی‌ها سوق پیدا کرده است. لذا از سرمایه‌گذاری لازم برای گاز غفلت شده است. به همین دلیل اکنون که دنیا در یک فشار تقاضا قرار می‌گیرد و منابع عرضه محدود است، به سادگی و به فوریت قیمت‌ها بشدت بالا می‌رود. قیمت هنری هاب در امریکا که تا مرز ۱,۵ دلار پایین آمده بود، اکنون از ۶ دلار عبور کرده است و قیمت در اروپا که سال گذشته حدود ۵ دلار بود حالا برای تحویل ال ان جی در ماه نوامبر به ۵۰ دلار رسیده است.»
با این مفروضات، به‌نظر می‌رسد که گاز در سال‌های آتی یک سوخت کلیدی در سراسر جهان باشد. اما در این بازار جذاب، ایران به‌عنوان دومین دارنده ذخایر گازی جهان و سومین تولیدکننده بزرگ، چه فرصتی را می‌تواند برای خود رقم بزند؟

سهم ایران از تجارت جهانی گاز، کمتر از یک درصد
بررسی داده‌های گازی سال ۲۰۲۰ میلادی نشان می‌دهد که روسیه با صادرات ۱۹۷,۲ میلیارد مترمکعب گاز از مسیر خطوط لوله و ۴۰.۴ میلیارد مترمکعب ال ان جی (گاز طبیعی مایع LNG)، صدرنشین جدول صادرکننده گاز در جهان بوده است. در این سال، ایالات متحده نیز دومین صادرکننده بزرگ گاز طبیعی در سطح جهانی بود که ۷۶.۱ میلیارد مترمکعب گاز از طریق خطوط لوله و ۶۱.۴ میلیارد مترمکعب ال ان جی صادر کرده است. پس از آن قطر با ۲۱.۸ میلیارد مترمکعب (خط لوله) و ۶۱.۴ میلیارد مترمکعب ال ان جی در جایگاه سوم قرار دارد.
اما ایران، به‌عنوان یکی از سه تولیدکننده بزرگ گاز در جهان که ظرفیت تولید بیشتر نیز دارد، در سال ۲۰۲۰ تنها حدود ۵۹۰ میلیارد فوت مکعب (معادل ۱۶,۷ میلیارد مترمکعب) صادر و ۷ میلیارد فوت مکعب (معادل ۱۹۸ میلیون مترمکعب) گاز طبیعی را از طریق خطوط لوله وارد کرد که به نوعی سوآپ بوده است. ایران گاز طبیعی را از طریق خط لوله به ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و عراق صادر می‌کند و گاز وارداتی را از آذربایجان دریافت می‌کند. با آنکه صادرات گاز ایران در سال‌های اخیر از واردات پیشی گرفته است اما هنوز نام ایران حتی جز ۱۰ کشور نخست صادرکننده گاز قرار ندارد و سهم آن از تجارت جهانی گاز کمتر از یک درصد برآورد می‌شود.
دبیر کل سابق مجمع کشورهای صادرکننده گاز در مورد علل پایین بودن سهم ایران می‌گوید: «در سال‌های گذشته به دلایل مختلف از جمله تحریم‌ها ایران نتوانسته است تأسیسات و ساز و کار لازم را برای توسعه میادین گاز برای صادرات فراهم کند. تولید گاز در داخل برای مصارف داخلی بوده و اولویت داشته است. امروز بیش از ۹۵ درصد خانوارهای کشور به شبکه گاز متصل هستند. تولید گاز در کشور بسیار بالاست و از یک میلیارد مترمکعب در روز عبور کرده است؛ ولی یارانه بسیار بالا باعث مصرف مسرفانه گاز می‌شود و گازی برای صادرات نمی‌ماند.»
او ادامه می‌دهد: «در گذشته سه طرح برای ال ان جی وجود داشت که متأسفانه هیچکدام از آنها به سرانجام نرسید. طرح ایران ال ان جی، پرشین ال ان جی و پارس ال ان جی. جمع ظرفیت آنها به بیش از ۲۰ میلیون تن در سال می‌رسید. قرار بود ایران ال ان جی به دو برابر ظرفیت ارتقا پیدا کند. در واقع اگر این سه طرح به اجرا درمی‌آمد؛ ایران اکنون می‌توانست صادرکننده ۲۵ میلیون تن ال ان جی در دنیا باشد. این مقدار صادرات با قیمت‌های امروز می‌توانست بیش از صادرات نفت در زمان عادی برای ایران عواید درآمدی داشته باشد. از درآمد ال ان جی می‌توانستیم جهش بزرگی در تولید و رشد تولید ناخالص داخلی داشته باشیم.»
عادلی در خصوص سه چالش بسیار سخت صادرات نفت و گاز که تاکنون موجب عقب افتادن ایران از سایر صادرکنندگان شده است؛ چنین می‌گوید: «چالش اول، یارانه بسیار زیاد انرژی در کشور است که مصرف نفت و گاز ما را از حد استاندارد جهانی بسیار بالاتر برده است و دیگر مجالی برای صادرات نمی‌گذارد. دوم تحریم اقتصادی و فشار حداکثری است که باعث شده سرمایه‌گذاری در توسعه میادین ما تأخیر به وجود بیاید و کلاً برخی بخش‌های نفت و گاز اصلاً توسعه پیدا نکند؛ مثال آن همین ال ان جی است. متأسفانه ایران نتوانست در زمان خود به توسعه ال ان جی بپردازد. تحریم همچنین باعث شده است که طرح خط لوله گاز ایران به کشورهای همسایه عقیم بماند. نمونه آن خط لوله گاز به هند، پاکستان و نیز خط لوله گاز به اروپاست و سوم سیاست گذاری‌های صادرات نفت و گاز و بی‌تصمیمی آن بوده است. بنابراین این سه عامل در محدود کردن استفاده کشور از این نعمت خدادادی در جهت توسعه، رفاه مردم و قدرتمند شدن کشور نقش بسزایی داشته است.»

صادرات گاز صحنه‌های سیاسی را عوض می‌کند
اما سؤال اینجاست که اگر ایران بازیگر مهم بازار گاز شود، شرایط چگونه تغییر می‌کند و چه نفعی نصیب ایران می‌شود؟
سیدمهدی حسینی، کارشناس ارشد انرژی در این باره به «ایران» می‌گوید: «ما بزرگترین و تشنه‌ترین بازار گاز جهان را در همسایگی خودمان شامل کویت، امارات، عمان، عراق، پاکستان، ترکیه و با کمی فاصله هند را داریم که هم می‌توانیم هزینه توسعه میادین گازی‌مان را از محل تجارت درازمدت با آنها تأمین کنیم و هم میلیاردها دلار درآمد بسازیم و هم با اتصال خطوط لوله به تقریباً همه همسایگان و تأمین گاز آنها در جایگاه قدرت سیاسی قرار بگیریم که روسیه امروز بدون اعمال زور نظامی با اروپا دارد.»
او ادامه می‌دهد: «تصور کنید که شیر گاز کشورهای ساحلی خلیج فارس دست ما بود ؛آیا در این صورت صحنه سیاسی عوض نمی شد؟»

ایران امسال روی بازار نفت تمرکز کند
رکوردزنی قیمت گاز در اروپا، قیمت این سوخت پاک را به معادل ۲۰۵ دلار برای هر بشکه نفت رسانده است و این مسأله روی بازار نفت نیز تأثیر گذاشته است. به طوری که اکنون قیمت نفت خام به حدود ۸۴ دلار در بشکه رسیده و احتمالاً در زمستان ۹۰ دلار در بشکه را نیز رد خواهد کرد؛ چراکه بخشی از تقاضای گاز با سوخت جایگزین یعنی نفت در حال تأمین است.
مرتضی بهروزی فر، عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در این زمینه به «ایران» می‌گوید: «اگر حتی ایران توان صادرات گاز را داشته باشد، مذاکره‌ای شروع شود و مشکل خاصی نباشد، در بهترین حالت ۳ سال دیگر می‌تواند به بازار جدیدی صادرات گاز داشته باشد.
اما اکنون تقاضا برای نفت نیز افزایش یافته و ایران می‌تواند روی بازارهای غیررسمی خود تمرکز کند و صادرات نفت بیشتری برای فصول سرد سال داشته باشد. اکنون مصرف انرژی بویژه گاز در جهان بالاست و این مسأله می‌تواند روی سطح تعاملات سیاسی با دنیا نیز اثرگذار باشد، اما باید برای ایجاد ظرفیت صادراتی، آغاز مذاکرات جدی‌تر در این بازار جذاب، چاره اندیشی کرد.»

ایران/