گروه بین الملل بازارنیوز:سید مهدی میرحسینی؛بعد از آنکه در یادداشت اول تجربه­های جهانی تأمی مالی گروه­های تروریستی به این موضوع پرداخته شد که بهره­گیری از ظرفیت مؤسسات خیریه یکی از ابزارها و روش­های تأمین مالی القاعده بود. در این یادداشت به معرفی سایر روش­های مورد استفاده این گروه پرداخته می­شود.

2. ثروت شخصی بن دلان و سرمایه گذاری ها

یکی دیگر از شیوه های تامین مالی القاعده، ثروت شخصی بن لادن بود. چنانکه اسامه بن لادن با کمک 36 سرمایه­گذار دیگر یک شرکت چندملیتی که فعالیت های متنوعی در حوزه های کشاورزی انجام می داد را تاسیس کرد. این شرکت "تمار المبارک" نام داشت و شامل یک آزمایشگاه تحقیقاتی ژنتیکی گوسفند، یک کارخانه تولید لوازم آرایشی و بهداشتی، یک شرکت مبلمان، یک مزرعه بزرگ، یک دام پروری، یک کارخانه دوچرخه و یک شرکت وابسته صادرات و واردات بین المللی برای فروش محصولات بود. همچنین این شرکت یک معدن بزرگ در تانزانیا را خریداری کرد.

البته کارشناسان اقتصادی بر این باورند که معدن تنها یک پوشش برای فعالیت های مالی این سازمان محسوب می شد تا مبادلات مالی و جابجایی حساب ها را پوشش دهد و همچنین در شرایطی که نیروهای عملیاتی تحت تعقیب قرار می گرفتند مدتی به عنوان نیروهای معدن در آنجا مشغول به کار می شدند تا اوضاع مساعد شود. همچنین القاعده بین سال های 1992 تا 1996 بنگاه هایی را برای تجارت قانونی در سودان تاسیس نمود.

تولید بادام زمینی، پرورش زنبور عسل، تاسیس شرکت های لوازم آرایشی و بهداشتی، تولید مبلمان، لوله کشی ساختمان، تعمیر و فروش ماشین های دست دوم و حتی کارخانه های تولیدی از جمله این اقدامات درآمدزای مشروع بود. در عین حال ثروت شخصی بن دلان و سرمایه های سازمان القاعده در برخی از صنایع در کشورهایی غیر از پاکستان و افغانستان با کمک واسطه ها و حامیان غیر مستقیم این سازمان در صنایعی مانند خودروسازی، کارخانه های قطعه سازی برای اتومبیل، صنایع نساجی و دیگر صنایعی که امکان حضور اسلام گرایان در آن فراهم بود، سرمایه گذاری می شد.

3. تاسیس بانک

تاسیس بانک از دیگر اقداماتی بود که توسط بستگان به القاعده برای دستیابی به یک منبع مطمئن و سودآور در نظر گرفته شده بود. نمونه آن، تاسیس بانک بین المللی اعتباری و تجارت (BCCI) بود که از زیر بناهای مهم اقتصادی و مالی القاعده محسوب می شد.

این بانک توسط آقا حسن عابدی، بانک­دار پاکستانی، تاسیس گردید و در سال 1972 به عنوان یک بانک جهان سومی برای مشتریان جهان سوم و تحت حمایت حکومت پاکستان قرار گرفت. رشد این بانک به گونه ای بود که 400 شعبه در 73 کشور دایر نمود و حدود 14هزار کارمند در آن مشغول به کار شدند. چنانکه عمده ترین فعالیت های پول شویی از جمله جابجایی پول مواد مخدر، خرید و فروش سنگ های قیمتی، خرید تسلیحات سبک و سنگین و دیگر معاملات مالی این گروه از طریق شبکه بانکی با عاملیت شعبه های متعدد انجام می گرفت.

4. قاچاق و اسکورت مواد مخدر

یکی از دیگر منابع مالی القاعده، قاچاق و اسکورت مواد مخدر بود. با توجه به شرایط محیطی و اقلیمی گروه القاعده[1]، کشت مواد مخدر به یکی از اصلی ترین منابع درآمدی این گروه تبدیل شد؛ به طور مشخص، القاعده در پاره ای از موارد با سرمایه گذاری بر روی تولید مواد سنتی، فرآوری و توسعه لابراتوارها در مناطقی مانند افغانستان، تولید و فروش بخش عمده ای از مواد مخدر را به دست گرفت تا قاچاق مواد مخدر به یکی از منابع درآمد جدی و پر سود برای این گروه تبدیل شود؛ به طوری که در اثر فعالیت این گروه در شهر هلمند افغانستان، القاعده سالانه 250 تن خشخاش در این شهر تولید می کرد. از این گذشته، آن ها همین طور این امکان را دارند که با استفاده از توان نظامی خود، شرایط امنی برای ترانزیت مواد مخدر فراهم آورند و محموله خود را تا مرزهای بین المللی اسکورت نمایند.

5. تجارت الماس و جواهرات

تجارت الماس و جواهرات یکی دیگر از منابع درآمدی القاعده تعریف شده است. یکی از قانع کننده ترین شواهد در خصوص علاقه القاعده به تجارت جواهرات را می توان در محاکمه وحیدالحق محافظ شخصی به لادن دید.

چنانکه در طول محاکمه او، بارها از تجارت الماس نام برده شد. همین طور در لپ تاپی که از اون ضبط شد، مدارک بسیار زیادی در خصوص معامله جواهرات از جمله الماس وجود داشت. در این اسناد مشخص شد که القاعده در لیبریا با افرادی در خصوص تجارت الماس و جواهرات در ارتباط بوده است.

همین طور اسنادی وجود داشتند که نشان می دادند القاعده در تانزانیا شرکتی را به نام طاهر تاسیس نموده بود که به تجارت الماس مشغول بود. گزارش های دیگری نیز وجود داشتند که نشان می دادند این گروه در غرب آفریقا و سودان نیز، درگیر قاچاق الماس بوده است.

همچنین در گزارش های به دست آمده از اعضای القاعده، اطلاعاتی از فعالیت برخی از اعضای موثر این گروه مانند وادی الحاج و ابوبادیه البنشیری به دست آمد که در خود کشور افغانستان در زمینه قاچاق طلای معادن این کشور و سنگ ها و فلزات گران بها بوده اند.

6. گروگان گیری

از اواسط دهه 1990، گروگان گیری و آدم ربایی به یکی از شیوه های کسب درآمد تروریست ها تبدیل شد که گروه های تروریستی به دلیل داشتن ابزار و انگیزه های لازم، از آن به خوبی استفاده نمودند و به عنوان یک فعالیت سودآور بهره گرفتند. به همین دلیل استدلال شده است که یکی از اصلی ترین شیوه های کسب درآمد این گروه، گروگان گیری مبلغان مسیحی، تجار و گردشگران خارجی بوده است.

در یک نمونه، یکی از شاخه های وابسته به القاعده در جنوب فیلیپین متعلق به ابوسیاف در ازای آزادی گروگان های اروپایی و مالزیایی، 25 میلیون دلار درخواست کرده بود. همین طور گزارش هایی وجود داشته است که نشان می داد وابستگان به القاعده در پاره ای از موارد برای آزادی گروگان های اروپایی، رقم هایی از 10 هزار دلار تا 100 هزار دلار درخواست کرده بودند.

7. کمک های دولتی

در حالی که تامین منابع مالی تروریست ها از سوی دولت ها در طول جنگ سرد امری رایج بود، اما پس از جنگ سرد، روندی رو به کاهش یافت. برای سازمان های تروریستی این منابع عموماً به دو دلیل واجد اهمیت بودند. اولاً مقادیر این مبالغ، عموماً قابل توجه بودند.

ثانیاً امکان دسترسی این گروه ها به این منابع مالی عموماً و کمابیش آسان بود. اسنادی که از ویکی لیکس به دست آمد نشان داد که چند کشور در جهان هنوز به عنوان حامیان دولتی گروه های تروریستی اسلام گرا مانند القاعده، لشکر طیبه و داعش نقش برجسته ای دارند.

در این اسناد اشاره شده بود که پول نفت این دولت ها عمدتا از طریق واسطه ها و موسسات خیریه و اشخاص حقیقی به دست گروه های تروریستی رسیده است. در این اسناد از برخی از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به عنوان حامیان دولتی گروه های تروریستی نام برده شده است.

منابع:

1. جمعی از نویسندگان، "قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم: با آخرین اصلاحات و الحاقات براساس قانون اصلاح قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم مصوب 31/04/1397)، مصوبه مجلس و تائیدیه شورای نگهبان، 1397.
2. حاتمی، عباس و رضایی، فاطمه، "تحلیل تطبیقی شیوه های تأمین منابع مالی القاعده و داعش: رهیافتی در اقتصاد سیاسی تروریسم"، مجله مطالعات اقتصاد سیاسی بین الملل، دوره دوم، شماره 2، 1398 .
3. شاملو، باقر و محمدی سید احمد، " مسئولیت بین المللی دولت ها در قبال تروریسم و تامین مالی آن"، سازمان های بین المللی، سال 4، شماره 1، 1399.
4. شمس ناتری، محمد ابراهیم و اسلامی، داود، " ماهیت کیفری تامین مالی تروریسم"، مجله مطالعات حقوق کیفری و جرم شناسی، دوره 2، شماره 4 و5، 1394.
5. طیبی فرد، امیرحسین،" مبارزه با تامین مالی تروریسم در اسناد بین­المللی"، مجله حقوقی نشریه دفتر خدمات حقوقی بین المللی جمهوری اسلامی ایران، شماره سی و دوم، 1384.
6. Ali,A. (2010), “Economic cost of terrorism: A case study of Pakistan. Strategic Studies”, 30(1 and 2).
7. Enders, W., & Sandler, T, (2011),” The political economy of terrorism”, Cambridge University Press.
8. Farah, D. (2007)." Al Qaeda and the gemstone trade". Countering the Financing of Terrorism, 193
9. Global Witness,(2003),"For a Few Dollars More: How Al Qaeda Moved Into the Diamond Trade", Available on-line at:

http://www.globalpolicy.org/security/issues/diamond/2003/Liberia-GW.pdf

10. Gomes, A. D. T., & Mikhael, M. M, (2018), "Terror or Terrorism? Al-Qaeda and the Islamic State in Comparative Perspective",Brazilian Political Science Review, 12(1).
11. Gunaratna, R, (2002),” Inside Al Qaeda: global network of terror”, Columbia University Press.
12. Gunning, J, (2007), "Terrorism, charities and Diasporas: contrasting the fundraising practices of Hamas and al Qaeda among Muslims in Europe", In Countering the financing of terrorism (pp. 109-141).
13. MIR ,ASFANDYAR, (2020), "AFGHANISTAN’S TERRORISM CHALLENGE THE POLITICAL TRAJECTORIES OF AL-QAEDA, THE AFGHAN TALIBAN, AND THE ISLAMIC STATE", Policy Paper, Middle East Institute
14. UN Security Council Resolution 1333, United Nations Digital Library, 19 December 2000.

[1] به یادداشت قبلی در خصوص معرفی القاعده رجوع شود.