گروه بین الملل بازارنیوز:سید مهدی میرحسینی؛عدم برقراری صلح و امنیت ناشی از کنش های تروریستی، همواره دغدغه اصلی کشورها و ملل مختلف بوده است و یکی از مهم ترین راه های مقابله با جریان های تروریستی ضد امنیت و شورش آفرین در جهان، شناسایی مسیرهای تامین مالی این گروه ها و مقابله موثر با آن ها است. در ادامه مجموعه مقالات تجربه های جهانی تامین مالی گروه های تروریستی، در این سلسله مقالات به سراغ گروه تروریستی داعش می رویم و سعی بر آن است که پس از شناخت تاریخچه ی این جریان و آشنایی با زیست سازمان داعش، به بررسی شیوه های تامین مالی این گروه پرداخته شده و واکنش ها و عملکردهای دولت های محلی و نهادهای بین المللی برای مقابله با این جریان های تامین مالی، تبیین گردد.

آنچه که باید از داعش بدانیم

دولت اسلامی که پیشتر دولت اسلامی عراق و شام (ISIS[1]) نامیده می شد و با نام اختصاری داعش شناخته می شود، یک گروه تروریستی فعال در عراق و سوریه است که خود را کشوری مستقل دانسته و بخش هایی از شمال سوریه و عراق را در تصرف خود داشت. ظهور گروه موسوم به داعش را می توان مریوط به سال 2003 همزمان با سقوط رژیم صدام در عراق دانست. موسس این گروه "احمد فاضل الخلایه" با نام مستعار "ابومصعب الزرقاوی" اردنی بود که با قصد ساقط کردن دولت اردن در سال 2000 به بن لادن پیوست و جماعت التوحید و جهاد را تشکیل داد. او پس از اشغال عراق توسط آمریکا در 2003 به عراق رفت و شاخه القاعده در عراق توسط وی پایه گذاری شد. در جنگ عراق، زرقاوی با بمب گذاری انتحاری به اهداف شیعی و سنی حمله می کرد تا اختلافات بین مذاهب را افزایش دهد. با این اقدامات خیلی از جنگویان خارجی به او پیوستند. القاعده عراق به رهبری زرقاوی خیلی از شبکه های غیر رسمی جهادگران خارجی و نسل آینده را تحت کنترل خود قرار داد. زرقاوی در اواخر سال 2006 با تعدادی از گروه های شورشی دیگر، مجلس شورای مجاهدین را تاسیس کرد. پس از مرگ زرقاوی در 15 اکتبر 2006، ابوعمر البغدادی در 10 نوامبر 2006 جایگزین شد. ابوعمر در سال 2010 کشته شد و ابوبکر البغدادی رهبر جریان شد. 27 اکتبر 2019  ابوبکر البغدادی در محل اختفای خود پس از محاصره نیروهای آمریکایی، جلیقه انتحاری خود را منفجر کرده و کشته شد. در ۹ آبان ۱۳۹۸ کانال رسمی گروه داعش، مرگ البغدادی را تأیید کرد. داعش در یک بیانیه صوتی ۷ دقیقه‌ای ابو ابراهیم الهاشمی القریشی را به‌عنوان خلیفه جدیدشان معرفی کردند.

جدول (1): مهم­ترین ویژگی­های گروه تروریستی داعش

مرکز داعش در شهر رقه سوریه با هدف ایجاد یک نظام سیاسی کل نگر شامل: مذهب، آموزش و پرورش، قضاوت، امنیت، کمک های انسان دوستانه و برنامه های زیر ساختی تاسیس شد. حدود شش میلیون نفر در عراق و سوریه تحت حکومت داعش زندگی می کردند. کنترل سرزمین داعش با همکاری متحدانش مانند قبائل سنی، اعضای ارتش و نیروهای امنیتی صدام و مزدوران انجام می شد. داعش می کوشد مشروعیت خود را از مذهب داشته باشد. خلیفه خود خوانده به ایدئولوژی مذهبی متوسل می شود و عقیده سلفی تکفیری[2] را گسترش می دهد. شکل (1) نقشه جغرافیایی داعش در بازه زمانی ژانویه 2015 تا اکتبر 2016 را نشان می­دهد.

شکل (1): آخرین نقشه قابل استناد قلمروهای تحت تملک داعش

شیوه های تامین منابع مالی داعش

1. فروش نفت

این گروه تروریستی توانست در زمان توسعه قلمرو خود بر بسیاری از میادین، پالایشگاه ها و تاسیسات نفتی در شرق سوریه تسلط پیدا کند و با کنترل تاسیسات نفتی عراق و سوریه تبدیل به فروشنده نفت در منطقه شود. به طوری که در یک بازه زمانی مشخص بر 7 چاه نفت و 2 پالایشگاه در شمال عراق  و 6 چاه نفت از 10 چاه نفت سوریه تسلط داشت. تولید روزانه 125 هزار بشکه نفت دنیا در اختیار تروریست های داعش بود. داعش روزانه حدود 200 تانکر نفت ارزان به ترکیه می برد و به واسطه ها می فروخت. این گروه روزی 3 تا 5 میلیون دلار درآمد نفتی به دست می آورد. داعش هر بشکه نفت را به قیمت 20-35 دلار می فروخت، یعنی هر کامیون به مبلغ 3000 تا 5000 دلار به فروش می رسید که فرصت مناسبی برای تامین درآمدهایش بود. آنها از روشی مخصوص برای استخراج حداکثری نفت خام استفاده می کنند؛ چون تجهیزات و تجربه لازم برای استخراج ندارد، به طور متوسط روزانه 50 هزار بشکه استخراج می کردند.

منابع

1. توکلی، سعید،" القاعده، داعش؛ افتراقات و تشابهات"، فصلنامه آفاق امنیت، سال هفتم، شماره23، 1393.
2. حاتمی، عباس و رضایی، فاطمه، "تحلیل تطبیقی شیوه های تأمین منابع مالی القاعده و داعش: رهیافتی در اقتصاد سیاسی تروریسم"، مجله مطالعات اقتصاد سیاسی بین الملل، دوره دوم، شماره 2، 1398 .
3. قوامی، میرحسن، دانشور دیلمی، محمدرضا، قضاتی، امیررضا، " روش ها و منابع تامین مالی جریان تروریستی داعش و راهکارهای مقابله با آن ها"، فصلنامه اقتصاد دفاع، دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی-گروه منابع و اقتصاد دفاع، سال دوم، شماره پنجم، پاییز 1396.
4. نساج، حمید، نظری، مینا، پوررنجبر، مهدیه، " شناسایی و تامین مالی داعش"، نشریه حبل المتین، سال چهارم، شماره یازدهم، 1394.
5. Abu al-Khair, W. (2014), “ISIL abusing zakat in Syria’s al-Raqa: residents”, Al-Shorfa, http://al-shorfa. com/en_GB/articles/meii/ features/2014/06/24/feature-01, accessed.
6. Gambhir ,Harleen, (2015),” ISIS Global Intellig ence Summary”,The Institute for the Study of War (ISW),March 1 - May 7
7. Caris ,Charles and Reynolds, Samuel (2014),“ISIS Governance in Syria”, Middle East Security Report No.22, Institute for the Study of War.
8. Chulov, Martin(2014),”How an arrest in Iraq revealed Isis’s $2bn jihadist network”, The Guardian, 16 June , online.
9. Clarke, C. P. (2018),” An Overview of Current Trends in Terrorism and Illicit Finance: Lessons from the Islamic State in Iraq and Syria and Other Emerging Threats”, Santa Monica: Rand Corporation.
10. Enders, W., & Sandler, T. (2011),” The political economy of terrorism” ,Cambridge University Press.
11. FATF (2015), “Financing of the terrorist organisation Islamic State in Iraq and the Levant (ISIL)”, FATF, www.fatf-gafi.org/topics/methodsandtrends/ documents/financing-of-terrorist-organisation-isil.html.
12. Fick, Maggie (2014), “Special Report: Islamic State uses grain to tighten grip in Iraq”. at: https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-wheat/special-reportislamic-state-uses-grain-to-tighten-grip-in-iraq-idUSKCN0HP12J2014093
13. Kohn, D. (2014), “ISIS’s Looting Campaign”, The New Yorker, 14. Available At https://www.newyorker.com/tech/annals-of-technology/isis-looting-campaigniraq-syria.

• Solomon, Erika and et.al (2015), “Inside ISIS: The journey of a barrel of oil”, at: https://ig.ft.com/sites/2015/isis-oil/
• Spencer, R. (2014),” Militant Islamist group in Syria orders Christians to pay protection tax”, The Telegraph, 27(2).

[1] - Islamic State of Iraq and Syria

[2]  تکفیر بدین معناست که تمام نگرش ها و اعتقادات سایر مذاهب اسلامی را قبول ندارند و به شدت بر برداشت خود از اسلام تعصب دارند و آن را حق مطلق می دانند. از سوی دیگر، برای خود این حق را قائل اند که حتی مسلمانان دیگری را که آنان را قبول ندارند، به وحشی ترین وضع از بین ببرند. شرط پیوستن به این گروه بدین گونه است که داوطلب باید دوباره شهادتین را بر زبان جاری سازند، هر چند از مذاهب مختلف مسلمانان باشند.