به گزارش بازارنیوز، هجدهمین سالروز حادثه زلزله فاجعه بار پنجم دیماه ۱۳۸۲ بم مناسبتی بود تا همایشی ملی با عنوان پیامدهای اجتماعی زلزله با هماهنگی چند نهاد متولی کشوری و استانی در این شهرستان تدارک دیده شود.
این همایش مهم از روز پنجم دی با محورهای مختلفی از جمله ارتباط زلزله با مقولههای گوناگونی مانند محیط زیست، آسیبهای جسمی و روانی، آسیبهای اجتماعی و اقتصادی، مقررات ملی ساختمان، بحران هویت، حاشیه نشینی، مقاوم سازی و نیز تاب آوری اجتماعی در محل منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید بم شروع شد و شامگاه دوشنبه (ششم دی) نیز ادامه یافت.
فرونشست در کرمان و هشدار امنیت غذایی ایران/آنچه در زیرزمین نمیبینیم
از جمله مسائل مهمی که در این همایش بیان شد نقش زلزله و فرونشست بود که گفته میشود ارتباط مستقیمی باهم دارند. از آنجا که استان کرمان اولین رتبه فرونشست کشور را دارد، نخستین مورد برداشت فرونشست نیز در این استان (رفسنجان) مشاهده شده و همزمان با توجه به موقعیت راهبردی آن بخش مهمی از محصولات کشاورزی کشور را تولید میکند و نیز شریانهای مهم و حیاتی ارتباطی کشور در آن قرار گرفته، هشدارهای کارشناسان درباره ضرورت توجه به فرونشست زمین در این استان تا امنیت غذایی کشور هم آسیب نبیند مطرح میشود.
علی بیت الهی رییس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی در این همایش به برخی از این موضوعات از جمله فرونشست در کرمان اشاره کرد و خواهان افزایش توجهها و اقدامات در این زمینه شد؛ خبرنگار ایرنا مستقر در بم با توجه به اهمیت موضوع به سراغ وی رفت و در حاشیه همایش، با وی در این باره مصاحبه کرد که از نگاه مخاطبان میگذرد.
گسلهای اصلی کشور در استان کرمان
وی با تشریح همه ابعاد مهم فرونشست و تاثیرات آن تاکید کرد: فرونشست زمین ارتباط مستقیمی با زلزله دارد و متاسفانه گسلهای اصلی کشور عمدتا در استان کرمان قرار دارند.
بیتالهی توضیح داد: بحث فرونشست زمین در کشور پدیده ویژه و مهمی است به طوری که در کل دنیا رکورددار نرخ فرونشست هستیم و تمامی دشتهای سطح کشور به جز استان گیلان با این پدیده دست به گریبانند.
وی افزود: به علت افت سطح ایستایی و مصرف بی رویه آب، فرونشست زمین که اثراتش را در سطح زمین میگذارد رخ میدهد.
فرونشست و آنچه مردم نمیبینند
بیت الهی اظهارداشت: مهمترین اثر فرونشست از بین رفتن دشتها و آبرفتهای ماست که خواص آبدیدگی خود را از دست میدهند؛ همچنین در سطح زمین شکافها و شکستگیهایی اتفاق میافتد که مردم عموما آنها را میبینند، اما چیزی که در زیرزمین رخ میدهد از بین رفتن لایه آبرفتی زمین است.
رییس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی ادامه داد: شکافهای متعدد در ساختمانها و در سطح زمین، فروریزش دکلها و شریانهای حیاتی و اثراتی که میتواند در سطح زمین بگذارد، همچنین آسیبها و حوادث بحران زایی که مشاهده میشود و کشاورزی ما را نیز تحت تاثیر خود قرار میدهد از دیگر پیامدهای این پدیده است.
وی با بیان اینکه با توجه به اقلیم خاص کشور بیش از ۶۰ درصد این سرزمین بشدت خشک است اظهارداشت: همچنین مصرف بی رویه آب در تمامی حوزههای آبخیز کشور و مهمتر اینکه در کلانشهرها که بیشترین کسری مخزن هم از آنجاست باعث شده اغلب دشتهای ما ممنوعه یا بحرانی و با نرخ فرونشست مواجه باشند به طوری از اواسط دهه ۵۰ تاکنون ۱۳۵ میلیون مترمکعب آب زیرزمینی ما کسر شده است.
شوری آب و اثر شگرف بر کشاورزی
بیت الهی تاکید کرد: جانمایی مراکز صنعتی آببَر در مناطق خشک و موارد اینچنینی باعث شده این پدیده تشدید شود؛ همچنین شوری آب از متوسط ۲ هزار میکرومثبت سانتیمتر به چهار هزار و ۵۰۰ میکرومثبت سانتیمتر افزایش پیدا کرده که اثر شگرفی بر کشاورزی میگذارد.
به گفته وی برای هر هکتار ۱۵ تن فرسایش خاک داریم و چاههای غیرمجاز، مصرف بی رویه، روشهای آبیاری غیرصحیح و فشار روز افزون بر سرزمین خشکی مانند استان کرمان که تامین آب شرب آن ۱۰۰ درصد وابسته به آبهای زیرزمینی است باعث شده این مساله در صدر مسائل کشور قرار گیرد.
کرمان جزو پرریسکترین استانهای کشور
بیت الهی با بیان اینکه کرمان جزو ریسکپذیرترین استانهای کشور در این زمینه قرار دارد، بیان کرد: طبق برآوردها حدود ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار واحد مسکونی فاقد اسکلت در زونهای فرونشستی قرار دارد و کرمان همراه با اصفهان، خراسان رضوی و تهران جزو پرریسکترین هستند.
وی تاکید کرد: استان کرمان جزو پنج شهر اول ایران قرار دارد که حریم گسلهای آن ابلاغ شده و جزو شهرهای نادری است که مرکز تحقیقات دفتر منطقهای دراین استان باز کرده؛ همچنین در این زمینه تفاهم نامهای با استاندار بسته شده که امیدواریم با همکاری نهادهای استانی نتیجهبخشتر باشد.
به گفته بیت الهی ۱۷ درصد باغهای کشور در استان کرمان قرار دارد که وضعیت بارندگی از خیلی کم تا متوسط و وضعیت مرفولوژی (ریخت شناسی) از ارتفاع ۳۰۰ متر تا چهار هزار متر در این استان در نوسان است.
این مسئول وزارت راه و شهرسازی در ادامه تاکید کرد: خطوط ریلی و زیرساختهای متعددی در این استان قرار دارد، همچنین وجود محصولات کشاورزی این استان را جزو استانهای اول تا سوم کشور قرار داده و نبض حیاتی کشور است به طوری که اگر تمهیداتی برای فرونشست اندیشیده نشود امنیت غذایی کشور به خطر میافتد.
به گفته وی حدود ۱۷۸ شهر و روستای استان کرمان مساله آب دارند که تامین آن بسیار سخت و این مشکل بسیار جدی است.
اولین مورد برداشت فرونشست در رفسنجان
رییس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی اظهارداشت: افت سطح ایستایی در دشتهای مختلف کرمان به طور متوسط طی ۴۰ سال اخیر حدود ۳۵ متر است که تصویر آن در فرونشستهای زمین که از دشت زرند تا کرمان گسترش یافته منعکس شده است.
وی گفت: در رفسنجان کسری آب و فرونشستهای ناشی از آن مشاهده میشود که اولین مورد برداشت فرونشست است.
بیت الهی عنوان کرد: با توجه به اینکه درصد چاههای غیرمجاز همچنین دبی استحصالی از این چاهها در استان کرمان زیاد است طبق برآورد جهانی در یک سرزمین نرمال از هر هکتار پسته ۱۲ تن پسته برداشت میشود که در استان کرمان این میزان حدود یک تن است.
استاندارد پایین کرمان در کیفیت ساختمانها
وی خاطرنشان کرد:استان کرمان از نظر کیفیت مصالح ساختمانها نیز نسبت به متوسط کشوری وضع خوبی ندارد؛ یعنی درصد ساختمانهای اسکلت دار به فاقد اسکلت پایینتر از حد استاندارد است، زیرا استاندارد کشوری ما ۱.۳۵ صدم است در استان کرمان ۹۴ صدم است.
رییس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی ادامه داد: طبق آمار سال ۹۵ استان کرمان از نظر تراکم نفر و خانوارهای فقیر جزو استانهای دوم و سوم کشوری است همچنین درصد خانوارهای غیربرخوردار از فضای کافی استان کرمان، وضعیت نامطلوبی دارد و مساحت بافتهای فرسوده بویژه در شهر کرمان و شهرهای دیگر استان کرمان زیاد است.
کرمان اولین رتبه فرونشستی کشور
بیت الهی افزود: فرونشست زمین از یک طرف رخ میدهد و ساختمانها دچار ترک خوردگی میشوند؛ از طرف دیگر وضعیت لرزه خیزی کشور قرار دارد که استان کرمان نسبت به تعداد شهرهای واقع بر پهنای فرونشستی رتبه سوم کشوری را دارد.
وی گفت: استان کرمان از نظر تعداد واحدهای مسکونی فاقد اسکلت چهارمین استان روی زونهای واقع در پهنه فرونشست است همچنین از نظر وسعت پهنههای فرونشست نیز این استان اولین رتبه فرونشستی کشور را دارد.
به گفته این مسئول، برای حل این موضوع باید در سه حوزه کنترل فرونشست همچنین کنترل آثار فرونشست و کاهش آسیب پذیری آن به صورت همزمان تیمهای تخصصی استان را مدیریت کنند تا در این سه حوزه کار ارزشمندی انجام گیرد شاید این استان الگویی در مقابله با فرونشست زمین شود.
بیت الهی ادامه داد: اگر بتوانیم ضوابط و مقررات اجرایی برای جلوگیری از فرونشست و کاهش اثرات آن داشته باشیم کار ارزشمندی انجام داده ایم؛ همچنین مرکز تحقیقات وزارت راه با نهادهای زیادی تفاهم نامههایی منعقد کرده و در کاهش آسیب پذیری زیرساختها نیز کارهایی شده است.
وی پیشنهاد داد همه دستگاههای اجرایی که مسئولیت شریان حیاتی و زیرساختها را دارند موظف شوند ریسک فرونشست را مورد بررسی قرار دهند، زیرا این وظیفه باید انجام شود و ایمنی و صیانت از داراییها در حیطه این دستگاههای اجرایی است.
رییس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی توضیح داد: تاسیسات مهم شهرهای واقع در زونهای فرونشست بویژه تاسیسات مربوط به انتقال سوخت بسیار مهم هستند؛ همچنین در حیطه وزارت نیرو با توجه به چاههای غیرمجاز باید این امر جدیتر دنبال و به طور دورهای به استانداری گزارش داده شود.
لطمه تنفس زمین به ساختمانها
وی تاکید کرد: در شهر کرمان مساله بالاآمدگی و پایین رفتن آب را داریم؛ زمانی که آب پایین میرود رسوبات درهم فشرده و نشست ایجاد میشود، زمانی که آب بالا میرود ساختمانها وزنشان را از دست میدهند و کج میشوند، یعنی نفس کشیدن زمین به ساختمانها لطمه میزند.
به گفته بیت الهی در وهله اول باید توسط سازمان نقشه برداری کشور یک نقشه دقیق از قناتهای استان داشته باشیم، چون در عکسهای ۵۰ ساله که کرمان تا این حد هنوز گسترش پیدا نکرده بود قناتها راحت قابل شناسایی بودند، اما پیشنهاد دوم این است که با احداث و حفر چاههای ایزومتریک (نوعی چاه که جریان آب دایمی را تامین میکند) افت سطح آب زیرزمینی و افزایش آن در شهر کرمان کنترل شود.
وی اظهارداشت: هرگونه اجازه استفاده از چاههای آب و فاضلابی شهر کرمان، بخش عمران، مصارف صنعتی و غیرقابل کنترل کار اشتباهی است یعنی اگر بدون کنترل اجازه دهیم مجموعه صنعتی آب را استفاده کند بعد از مدتی مانند تهران سطح آب پایین خواهد آمد و دیگر شهری باقی نمیماند.
بیت الهی اضافه کرد: باید ببینیم تعیین تکلیف قناتهای رها شده، صیانت و جلگیری از ریزش آنها برعهده چه نهادی است؛ همچنین نظام مهندسی استان باید سعی کند در گودبرداری و احداث ساختمانها مسیر قناتها مسدود نشود، در غیر این صورت باعث ایجاد حفره، شکاف، فروریزش و پیچش ساختمانها میشود.
/ایرنا