گروه اقتصاد کلان بازارنیوز: فاطمه چراغلو:جمهوری ترکمنستان کشوری محصور در خشکی واقع در آسیای مرکزی است. این کشور از شمال با قزاقستان و ازبکستان و از جنوب با افغانستان و ایران همسایه است و از غرب از طریق دریای خزر با کشورهای جمهوری آذربایجان و روسیه، مرز آبی دارد. ترکمنستان با ۴۸۸ هزار کیلومتر مربع وسعت، ۵۲ امین کشور پهناور جهان است. همچنین ترکمنستان با بیش از ۶ میلیون نفر جمعیت،  ۱۱۳ امین کشور پرجمعیت جهان است. ترکمنستان در میان کشورهای جهان، جایگاه چهارم را در میزان ذخایر ثابت گاز طبیعی دارد. فساد و شاخص مردم‌سالاری پایین، از مشکلات اساسی این کشور است. ترکمنستان اقتصادی رو به رشد دارد و با توجه به منابع سرشار نفت و گاز و پنبه از طریق سرمایه‌گذاری مشترک صنایع پایین دست را گسترش داده‌ است و جزء معدود کشورهایی است که فراورده‌های نفتی صادر می‌کند و با فراوری محصول پنبه و با اتکا به نیروی کار خود صنایع فعال نساجی پیشرفته‌ای دارد که از بازار فروش بالایی در سطح جهان برخوردار است و با فروش سالانه مقدار زیادی گاز به کشورهایی چون اوکراین و روسیه اقدام به کسب درآمدهای سرشار می‌کند.

شکل(1): نقشه کشور ترکمنستان با کشورهای همسایه

وضعیت تجارت خارجی ترکمنستان

ترکمنستان حدود 7.8  میلیارد دلار کالا به سرتاسر جهان در سال 2020 صادر کرد. این حجم از صادرات نشان دهنده کاهش 2.3٪ از سال 2016 و کاهش 29٪ از سال 2019 تا 2020 است. همچنین ترکمنستان مازاد تجاری 4,45 میلیارد دلاری را در سال 2020 ثبت کرد. بنابراین ترکمنستان در سال 2020 در رتبه 81 قرار گرفت. جدول (1) تراز تجاری کشور ترکمنستان را در سال­ های اخیر نشان می­دهد:

در ادامه وضعیت تجارت خارجی ترکمنستان در دو بخش واردات و صادرات تشریح می شود.

وضعیت واردات به کشورهای همسایه

واردات در ترکمنستان از 3,07  میلیارد دلار در سال 2019 به 3,36 میلیارد دلار در سال 2020 افزایش یافت. جدول (2) نشانگر مهمترین اقلام  وارداتی  ترکمنستان از کشورهای همسایه در طول سال مالی 2۰20 است.

مجموع واردات از کشورهای همسایه حدوداً200 میلیون دلار بوده است. بیشترین سهم واردات کشور ترکمنستان  به ترتیب از کشور روسیه با محصولات قطعات خودرو حدوداً  به ارزش 48 هزار دلار، ازبکستان  با محصول کود به ارزش 28 هزار دلار، ایران با محصولات آهن و استیل به ارزش 19 هزار دلار، آذربایجان با محصول قند و شکر به ارزش 13 هزار دلار و همچنین کمترین سهم واردات ترکمنستان از کشور قزاقستان با محصول گندم به ارزش 12 هزار دلار بوده است.

وضعیت صادرات به کشورهای همسایه

از نظر اقتصاد کلان، کل کالاهای صادراتی ترکمنستان 7.4 درصد از کل تولید ناخالص داخلی آن را برای سال 2020 تشکیل می دهد. این 7.4 درصد صادرات به تولید ناخالص داخلی برای سال 2020 با 8.1 درصد در سال 2019 مقایسه می شود. به طور کلی صادرات ترکمنستان در سال 2020 از 10,9 میلیارد دلار در سال 2019 به 7,8 میلیارد دلار کاهش یافت.

با توجه به جدول (3) سه محصول بزرگ صادراتی ترکمنستان به کشورهای همسایه  شامل:  نفت خام و روغن های نفتی و سوخت­های معدنی فرآوری شده هستند. در مجموع، این سه گانه صادرات پیشرو 86.1 درصد از کل درآمد حاصل از محموله های کل کشور ترکمنستان را در سال 2020 تشکیل می دهد. سایر صادرات ترکمنستان به کشورهای همسایه در سال2020 شامل سازه های شناور ، پنبه، کتان و منسوجات است که حدودا به ارزش 600 هزار دلار است.

جمع­بندی و نتیجه­ گیری

در شرایط اقتصادی کنونی، دیپلماسی اقتصادی ایران با کشورهای همسایه منطقه یکی از مسائل حائز اهمیت و اولویت های دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران است. یکی از کشورهای پیشرو در توسعه اقتصادی و دارای ظرفیت های گسترده برای افزایش همکاری های اقتصادی، کشور ترکمنستان است.

کشور ترکمنستان، علاوه بر داشتن مرز مشترک با ایران، به دلیل وجود اشتراکات قومی، فرهنگی و زبانی توان حضور ویژه در دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران را داراست که البته  در سال های گذشته علیرغم ایجاد فرصت های بسیار گسترده در حوزه توسعه اقتصادی و تجاری با ترکمنستان، به این امر بی توجهی نسبتاً زیادی شده است که این مهم در شرایط تحریم های گسترده آمریکا علیه ایران اهمیت دو چندانی می یابد.

جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان، فرصت های بسیاری برای افزایش همکاری ها در حوزه اقتصادی دارند. در چنین شرایطی، که  برخی از اقدامات متقابل ایران و ترکمنستان ( نظیر نزدیک شدن ایران به آذربایجان بعنوان رقیب منطقه ای ترکمنستان، واگذاری پایگاه نظامی ماری به آمریکا توسط ترکمنستان، ایجاد اختلال برای تجار و رانندگان ایرانی و …) می تواند تاثیر منفی و اصطکاکی را ایجاد بنمایند؛ دیپلماسی اقتصادی ایران و ترکمنستان و افزایش سرمایه گذاری های خارجی و هم افزایی اقتصادی در حوزه های مختلف می تواند منجر به توسعه اقتصادی دو کشور و گسترش روابط اقتصادی و تجاری دو کشور و در نهایت ایجاد روابط راهبردی در حوزه اقتصاد شود و ترکمنستان را از کشورهای رقیب چون اسرائیل و عربستان دور نماید.

بدین ترتیب ایران توانسته است با استفاده از ابزار اقتصاد، به هر دو هدف خود یعنی گسترش روابط اقتصادی با کشور ترکمنستان و افزایش همگرایی های سیاسی و امنیتی با این کشور دست یابد.

منابع

1-https://trendeconomy.com

2-https://www.russia-briefing.com

3-https://www.trademap.org

4-https://en.wikipedia.org/wiki/Economy_of_Turkmenistan

5- https://www.worldstopexports.com

6-https://eco-dip.ir

1-  درصد میزان صادرات مهمترین  اقلام  صادر شده از کشور روسیه به کشورهای همسایه به کل میزان  صادرات