هر ساله با نزدیک شدن به پایان سال در ایران زمزمه‌های افزایش قیمت‌های شب عید به گوش می‌‌رسد. بازار میوه نیز از این قاعده مستثنی نیست. افزایش قیمت برخی میوه‌ها در ماه‌های اخیر مانند موز وارداتی 60 هزار تومانی و آناناس 180 هزار تومانی بر نگرانی خریداران میوهای شب عید افزوده است. به گفته برخی مسئولان، علت این افزایش قیمت‌های نجومی به وجود آمدن محدودیت‌های ارزی و کاهش عرضه در بازار بوده است. در میان عده‌ای سودجو برای سوجویی خود به این بازار ورود کردند که دستگاه‌های نظارتی، سازمان‌های حمایت و تعزیرات برای آن‌ها پرونده تخلف تشکیل داده‌اند.

سعید صارمی معاون دفتر برنامه‌ریزی تامین، توزیع و تنظیم بازار وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران در پاسخ به وضعیت بازار میوه شب عید معتقد است؛ باید بپذیریم که هزینه‌های کود، سم و نهاده‌های کشاورزی، دستمزد کارگران و ... در سال جدید افزایش پیدا کرده است. ورود دولت در موضوع تولید لازم است و با توجه به موجودی میوه ذخیره شده‌ای که وجود دارد قطعا قیمت‌های شب عید خیلی پائین‌تر از این خواهد بود.

صارمی با اشاره به طرح ذخیره سازی میوه و مرکبات از سال ۱۳۸۵در این زمینه می‌افزاید؛ قطعاً در شب عید با ورود و وفور میوه (سیب و پرتقال) در بازار مواجه خواهیم شد و قیمت میوه ها از جمله سیب و پرتقال خواهد شکست. در همین حال محمد رفیع سلطان‌زاده معاون سازمان صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان نیز اعلام کرد؛ ۷۵۰ تن میوه شامل ۳۰۰ تن سیب و ۴۵۰ تن پرتقال به منظور تامین و تنظیم بازار ایام عید جذب شده و در حال ورود به استان است.

بر اساس اطلاعات موجود از خرده فروشی‌های سطح شهر تهران قیمت برخی از میوه‌ها به شرح زیر است؛ قیمت هرکیلو نارنگی جنوب ۲۵هزار تومان، انار شیراز ۲۵هزار تومان، موز ۶۰هزار تومان، سیب ۲۰هزار تومان، پرتقال تامسون ۲۰هزار تومان، پرتقال شمال ۲۰هزار تومان، پرتقال توسرخ ۲۰ هزار تومان، پرتقال جنوب ۳۵ هزار تومان، خیار ۲۰هزار تومان، فلفل دلمه ۲۰هزار تومان، کیوی ۲۰ هزار تومان و گوجه فرنگی بوته ای ۸۰۰۰ تومان و لوبیا سبز ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان است.

گفتنی است عباس قبادی دبیر ستاد تنظیم بازار با اعلام این خبر که۸۰ نقطه برای عرضه مستقیم میوه در ایام عید و ماه مبارک رمضان تعیین شده است، در این رابطه می‌افزاید؛ با ایجاد شبکه توزیع منتخب و شبکه عرضه مستقیم کالا شاهد کاهش قیمت‌ها در بازار میوه‌های پرمصرف شب عید خواهیم بود.

با توجه به اعلام روابط عمومی ستاد تنظیم بازار در خصوص زمان توزیع میوه‌های شب عید نوروز از 22 اسفندماه امسال، فعالان بازار میوه و تره‌بار بر این باورند؛ در صورتی با افت قیمت‌های میوه در روزهای پایانی سال رو‌به‌رو خواهیم بود که علاوه بر توجه به میزان تقاضای بازار داخلی، بتوانیم صرفه اقتصادی صادرات میوه از ایران به خارج از کشور الخصوص کشورهای همجوار را بررسی و با ایجاد تعادل در زمینه صادرات و میزان تقاضای مصرف داخلی پاسخگوی هر دو نوع تقاضا باشیم. باید توجه داشت که سرکوب قیمت از طرفی سبب به مخاطره افتادن تولید و متعاقب آن رونق صادرات می شود.

استفاده از واسطه‌ها در خریدهای عمده و مستقیم از کشاورزان نیز یکی از علل ایجاد اختلال در قیمت‌ها و سرازیر شدن سود سرشار به جیب دلالان و واسطه‌های خرید میوه‌های شب عید است. افزایش قیمت‌ حامل‌های انرژی، کرایه حمل و نقل و توزیع مرکبات که به طور معمول باعث افزایش قیمت 3 برابری مرکبات به نسبت قیمت خرید از سر زمین‌های کشاورزی خواهد شد. با ورود دلالان و واسطه‌ها به این پرخه از خرید تا توزیع موجب افزایش قیمت مرکبات حتی تا 5 برابر قیمت خرید اولیه نیز خواهد شد.  بهانه‌هایی نظیر سرمازدگی و آفات نیز یکی از شگردهای واسطه‌ها برای خرید ارزان مرکبات از باغداران عنوان می‌شود.

کمالی از باغدار مرکبات در این زمینه اعلام می‌دارد: دلالان و واسطه‌ها از اواسط شهریورماه به باغداران مراجعه و تقاضا کردند تا محصولشان را با قیمت ناچیز خریداری کنند.

وی بابیان اینکه نرخ خرید تضمینی هرسال باید قبل از فصل برداشت مرکبات تعیین شود ادامه داد: این نرخ‌گذاری به‌عنوان نرخ پایه می‌تواند در حمایت از باغداران مؤثر باشد تا محصولات‌شان را باقیمت ناچیز به دلالان نفروشند.

خرید تضمینی روشی سیستمی است که توسط کارگروه تنظیم بازار مصوب شده تا علاوه بر کوتاه کردن دست دلالان و سودجویان از این بازار، کشاورزان نیز با خیال راحت به تولید مرکبات پرداخته و نگرانی از بابت فروش محصولات‌شان به قیمت‌های نازل نداشته باشند.

لازم به ذکر است هرچه افزایش نرخ مرکبات سردرختی به شیوه خرید تضمینی بالاتر رود، کشاورزان تمایل بیشتری به پیش‌فروش محصولات خود به شبکه توزیع سراسری داشته که این امر نیز باعث جلوگیری از حضور دلالان و واسطه‌های خرید در بازار مرکبات خواهد شد.

یکی دیگر از موارد آسیب‌زا در بازار مرکبات باز شدن واسطه‌های خارجی به باغات ایران است. این واسطه‌ها با پیشنهاداتی نظیر خرید ارزی با قیمت نازل سعی در کسب بیشترین سود در این بازار را دارند. واضح است که در این میان تنها باغداران مرکبات‌اند که به سبب نیازمندی مالی ضررهای بسیاری را متحمل می‌شوند.

مهاجر دارابی رئیس اتاق بازرگانی استان مازندران با اشاره به حضور واسطه‌های خارجی در باغات، تعیین مسیر مشخص را برای صادرات الزامی دانست و گفت: به رغم تلاش‌ها در حوزه صادرات، امسال شاهد کاهش صادرات انواع محصولات در استان بودیم.

وی راه حل برخورد با واسطه‌های خارجی را حمایت دولت از تولیدکنندگان و صادرکنندگان و برداشت تعهدات ارزی از صادرات کشاورزی عنوان می‌دارد.

واردات مرکبات یکی از مواردی است که موجبات ناامیدی باغداران و برهم زدن نظم بازار را به همراه می‌آورد. واردات مرکبات در حالی صورت می‌پذیرد که بهترین، سالم‌ترین و باکیفیت‌ترین مرکبات در داخل ایران تولید می‌شود اما تقاضای مرکبات لوکس خارجی از دلایلی است که عرضه‌کنندگان داخلی را مجبور به خرید مرکبات خارجی می‌کند.

از دیگر مسائلی که حضور ایران در بازارهای خارجی مرکبات را تا کنون کاهش داده است، نداشتن برند معتبر و فقدان پایانه‌های صادراتی محصولات کشاورزی است که جایگاه چندانی درسبد صادرات محصولات کشاورزی ندارد.

به هر روی گستره مولفه‌های موثر بر قیمت میوه‌های شب عید و همچنین گاها تعارض سیاست‌های به کارگرفته شده توسط مسئولان و فعالان این بازار هر ساله نگرانی و نارضایتی خریداران و مصرف‌کنندگان داخلی این محصولات را افزایش می‌دهد. کاهش قدرت خرید مردم بر اثر پاندومی کرونا نیز از دیگر دلایلی است که این نارضایتی‌ها افزایش یافته است.