گروه بانک و بورس بازارنیوز- محمدرضا زارع؛گردشگری، پدیده‌ای چند بعدی است که به صورت کلی شاخص‌ترین آن، بعد اجتماعی و از زیر مجموعه‌های بعد اجتماعی، بخش اقتصادی آن است که با تصمیم اقتصادی در مورد نحوۀ استفاده از اوقات فراغت و پس انداز آغاز می ­شود و دارای جنبه‌های اقتصادی مانند سرمایه گذاری، مصرف، اشتغال، صادرات و درآمد دولت است. گردشگری که در حال حاضر تبدیل به رویدادی هزینه ­بر و اجتماعی شده، تأثیرات اقتصادی و سیاسی قابل توجهی بر اقتصاد کشور مبدا و مقصد دارد.  

بیشترین و مهمترین آثار گردشگری خروجی بر اقتصاد ایران، ارزبری آن است به این صورت که گردشگران ایرانی با خروج از کشور برای جبران هزینه‌های خود در کشور مقصد در داخل کشور نیاز ارزی خود را تأمین می‌کنند. به عنوان مثال همزمان با آغاز به کار رسمی مرکز مبادله ارز و طلای ایران در تاریخ ۱۱ بهمن ماه ۱۴۰۱، بانک مرکزی فهرست سرفصل‌های ۶۳ گانه مصارف ارزی - خدماتی (غیر بازرگانی) در مرکز مبادله ارز و طلای ایران را اعلام نمود.  

در بند ۴۴ سرفصل­های ۶۳ گانه به موضوع تخصیص ارز مسافرتی هوایی پرداخته شده است. در این سرفصل به مسافرین بالای ۵ سال با در اختیار داشتن بلیط مسافرت هوایی، گذرنامه معتبر، عوارض خروج از کشور و پس از اخذ اسناد مثبته ۵۰۰ یورو یا معادل آن به سایر ارز‌ها پرداخت می ­شود.  

در واقع بانک مرکزی هدف خود از ارائه فهرست ۶۳ گانه را پوشش حداکثری نیاز‌های ارزی متقاضیان واقعی به منظور کوچک سازی بازار غیر رسمی عنوان کرده است؛ بنابراین هر چقدر که نیاز‌های ارزی واقعی از بستر‌ها و سامانه‌های رسمی پاسخ داده شود، سهم و حجم بازار غیر رسمی کوچک­تر خواهد شد.  

از طرف دیگر با وجود اختلاف قیمت بین نرخ ارز تخصیصی برای مسافرتی ـ هوایی با نرخ ارز بازار غیر رسمی (به تاریخ ۲۰ آبان ماه این اختلاف حدود ۱۰ هزار تومان است)، بانک مرکزی تخصیص ارز را به پشت گیت فرودگاه منوط نموده است. بانک مرکزی با این اقدام در صدد تخصیص ارز به نیازمندان واقعی ارز مسافرتی ـ هوایی است؛ زیرا که اختلاف قیمت بین نرخ مرکز مبادله ارز و طلا و نرخ ارز غیر رسمی انگیزه­های بالایی برای سفته بازان برای فعالیت آربیتراژی در دو بازار فراهم می‌نماید؛ بنابراین با توجه به اثرگذاری گردشگری خارجی بر بازار ارز ایران، لازم است که سیاست گذار نسبت به این موضوع حساس باشد. بر همین اساس در این گزارش به بررسی وضعیت سهم ایرانیان در سفر به ترکیه پرداخته می‌شود.

الف) وضعیت ایرانیان در صنعت گردشگری ترکیه

عمده مقصد گردشگری خروجی ایرانیان، بعد از مکان­ های مذهبی و زیارتی (عراق، سوریه و ...) مربوط به کشور ترکیه است. در واقع ایرانیان با انگیزه ها و دلایل مختلفی چون: 1) آزاد بودن برخی محیط‌های اجتماعی؛ 2) حضور در برخی رویدادهای فرهنگی مانند کنسرت‌ها؛ 3) عدم نیاز به ویزا؛ 4) نزدیکی جغرافیایی؛ 5) فرصت‌های مناسب خرید اجناس با کیفیت بدون محدودیت­های تحریمی؛ 6) تفریحات متنوع و جذاب خانوادگی؛  7) جذابیت های سرمایه گذاری؛ ترکیه را برای سفر انتخاب می­کنند.

براساس گزارش مرکز آمار ترکیه و نمودار 1، در سال­های اخیر ایرانیان به همراه اتباع کشورهای روسیه، آلمان، انگلیس و بلغارستان همواره به عنوان مهم­ترین گردشگران ورودی به کشور ترکیه بوده ­اند. به گونه ای که در 9 ماهه ابتدایی سال 2023، ایران با 1.9 میلیون نفر گردشگر سهم 5.1 درصدی از 40 میلیون گردشگر ورودی به ترکیه داشته است. میزان ورود گردشگران ایرانی به ترکیه نسبت به سال گذشته رشد 1.2 درصد داشته است. 

انتظار می رود تا پایان سال حدود 2.5 میلیون ایرانی از ترکیه دیدن کنند. درآمد سرانه گردشگری ترکیه در سال 2022، حدود 1100 دلار بیان شده است که در صورتی که متوسط هزینه هر گردشگر ایرانی برابر با درآمد سرانه گردشگری ترکیه باشد، مصرف ارزی ایرانیان از این محل در حدود 2.1 میلیارد دلار خواهد بود. آنهم به صورت به صورت ارز باکیفیت اسکناس و جهان روا دلار و یورو.

همان­طور که اشاره شده، در 9 ماهه ابتدایی سال 2023 تعداد 1.9 میلیون نفر ایرانی از ترکیه بازدید کرده ­اند. البته در سال­های 2020 و 2021 این تعداد گردشگر ایرانی به دلیل محدودیت های بیماری کرونا به طور چشم گیری کاهش داشته است که در سال 2022 به روند گدشته خود بازگشته که در نمودار 2 نمایان است.

براساس نمودار 3 در سال­ های اخیر اوج تقاضای سفر به ترکیه توسط ایرانیان نیز مربوط ماه های پایانی سال شمسی و همچنین بازه زمانی پایان تابستان است. کمترین میزان استقبال ایرانیان نیز مربوط به عید نوروز و همچنین تعطیلات ابتدای سال میلادی است.

ب) نکته پایانی

رابطه بین گردشگری و بازار ارز رابطه دو طرفه و مارپیچی است. به این صورت که کاهش ارزش پول ملی (در صورت فراهم بودن زیرساخت‌ها و شرایط تردد) منجر به افزایش تقاضا برای ورود به کشور و در ادامه تقویت پول ملی از طریق افزایش تقاضا برای آن از سوی گردشگران ورودی و افزایش ارزش پول ملی منجر به افزایش تقاضا برای ارز خارجی برای خروج از کشور به عنوان گردشگر خواهد شد.

بنابراین برای ایجاد توازن و کاهش فشار مسافر خروجی که بر بازار ارز اثر منفی دارد، لازم است نسبت به احیای ظرفیت‌های گردشگری داخلی برای افزایش ورود گردشگر خارجی به کشور اقدام نمود. علاوه بر این حذف دلار و یورو از مبادلات ارزی مربوط به حوزه گردشگری در همکاری با کشور ترکیه نیز می‌تواند نقش موثری در کاهش فشار تقاضای ارز داشته باشد.

پایان پیام//