گروه پرونده ویژه بازارنیوز- سیدمهدی میرحسینی؛ امروزه، بخش مهمی از تمرکز و نگاه موشکافانه ی تحلیل­گران و صاحب نظران اقتصادی و مالی جهان در باب مباحث مرتبط با حوزه دلارزدایی، به شناخت مولفه ها و عوامل موثری تعلق دارد که زمینه فروپاشی و سقوط هژمونی دلار ایالات متحده را فراهم کرده و سرعت می بخشند. 

شناخت و کسب آگاهی نسبت به  این متغیرهای اثرگذار، می­تواند ما را در درک و فهم صحیح از وضعیت حقیقی دلار در بین انبوه تحلیل های جهت‌دارانه ی رسانه های غربی، یاری رساند. در این خصوص، مرکز اسناد اتحادیه اروپا در نوامبر 2023، اقدام به انتشار مقاله ای مهم با عنوان "برندازان اصلی دلار ایالات متحده" نمود. 

این نوشتار، به تحلیل و بررسی آن دسته از مولفه ها و متغیرهایی می پرداخت که نقش عمده ای در شتاب دهی به فرآیند تزلزل جایگاه جهانی دلار و شکست هژمونی این ارز مرجع دارند. حال بار دیگر در روزهای اخیر و در دسامبر 2023، این بار مرکز مطالعات و پژوهش­های مالی اتحادیه اروپا، مبادرت به بازنشر این مقاله مهم با قلم سپاستین گروسینگر، پژوهشگر ارشد و مدیر مرکز مطالعات اقتصاد سیاسی دانشگاه اراسموس روتردام هلند و مشاور اسبق نخست­ وزیر این کشور، کرده است.

 اهمیت چنین موضوعی در بستر پویش جهانی دلارزدایی، ما را بر این داشت تا در بخش دیگری مجموعه گزارش­ های "خداحافظی با دلار"، به سراغ خوانش دوباره ی این مطلب برویم.

رونمایی از مولفه های اثرگذار در نیل به سوی اقتصادی عاری از دلار

از دید بسیاری از صاحبنظران و محققان اقتصاد سیاسی بین الملل، نوسانات ارزی به همراه کاهش ارزش دلار در برابر سایر ارزهای بین المللی معتبر، افزایش تورم در ایالات متحده و کاهش تولید جهانی و کاهش سهم تولید ناخالص آمریکا از این بستر در سال های اخیر، به شدت موجب تضعیف جایگاه انحصاری و سلطه گر دلار و از بین رفتن اعتماد به این ارز مرجع در بستر جهانی شده است. بر همین اساس اکثریت ناظران اقتصاد بین الملل معتقدند که کاهش نقش دلار در عرصه جهانی، تنها یک امکان صرف نیست، بلکه واقعیتی نزدیک به امروز است که هر لحظه امکان وقوع دارد.

تزلزل قریب الوقوع حاکمیت اقتصادی ایالات متحده

امروزه کل نظام بین المللی پول بر استحکام دلار مبتنی است و نگاه به آینده حاکی از آن است که دو نیروی متضاد که همچنان در حال پیشروی هستند، باعث شکل گیری شرایط جدیدی در ساختار اقتصادی ایالات متحده خواهند شد. آمریکا در کوتاه مدت مجبور خواهد بود برای تامین تقاضای جهانی دلار، بدهی بیشتری را با چاپ بیشتر دلار متحمل شود اما در بلند مدت مجبور است که در جهت بهبود ظرفیت مالی خود، بدهی های خود را کاهش دهد. این تضاد منافع اقتصادی که بین اهداف کوتاه مدت داخلی و بلند مدت بین المللی به وجود می آید، روند واضحی از تضعیف قدرت ساختاری اقتصاد آمریکا که ناشی از حرکت به سمت چند قطبی شدن ارزهای مرجع و از بین رفتن یکپارچگی نظام بین المللی پول است، نشان می دهد.

 بنابراین شرایط امروز اقتصاد جهان نشان می دهد که قدرت ساختاری ایالات متحده که یکی از مؤلفه های مهم هژمونی دلار است، در حال تضعیف شدید است. ارزیابی پایداری برتری دلار براساس مؤلفه های قدرت ساختاری ایالات متحده نشان می دهد که پیش بینی تضعیف هژمونی دلار، به وضوح امکان پذیر است.

با اتکا بر این استدلال، پیش بینی می شود یک نظام ارزی چند قطبی که ناشی از فرسایش قدرت ایالات متحده در ابعاد اقتصادی، نظامی و مالی است، شکل خواهد گرفت و به نظر می رسد انتظار جایگزینی دلار با یک نظام ارزی چند قطبی در بلندمدت، دور از انتظار نیست.

صف آرایی حاکمیت اقتصادی چین با سلاح مرگبار یوان

تضعیف احتمالی و تدریجی دلار که ناشی از کاهش قدرت اقتصادی ایالات متحده و نیز نوسانات مالی ناشی از آن است، خبر از تغییر شکل آهسته ساختار اقتصادی جهان دارد؛ ظهور چین و پویایی برخی اقتصادهای پیرامونی به همراه کاهش قدرت ایالات متحده، روابط اقتصادی را به سمت چند جانبه گرایی سوق می دهد.

 شواهدی وجود دارد که نشان می دهد پس از تضعیف هژمونی دلار، سرانجام مراکز پویای اقتصاد جهانی جایگزین خواهند شد. شاخص های کنونی ناظر بر وضعیت ناپایدار اقتصاد جهانی (کاهش تولیدات و تداوم جنگ های تجاری میان امریکا و چین) ممکن است نقطه عطفی باشد که انتقال از یک چرخه سیستمی را به هژمونی آسیایی تسریع کند. همچنین شواهدی از همزمانی ظهور چین و از دست رفتن نفوذ و نیز روند تدریجی کاهش قدرت ایالات متحده وجود دارد.

در سال ٢٠١٦ پس از آنکه یوان به سبد خرید حق برداشت مخصوص SDR)) اضافه شد، این امر علاوه بر اینکه به نماد ظهور چین به عنوان یک سهامدار مهم در نظام پولی و مالی جهان تبدیل شد، نشان‌دهنده رشد تاثیر چین در صحنه جهانی نیز بود.

بنابراین در وضعیت فعلی، یوان چین دارای بیشترین ظرفیت برای تبدیل شدن به رقیب دلار است؛ گستردگی اقتصاد چین، رشد اقتصادی با ثبات آن از دهه ١٩٩٠ به بعد، ادغام در اقتصاد جهانی و تلاش برای تبدیل یوان به یک ارز بین المللی، نقش یوان در نظام بین المللی پول را افزایش داده است. با این حال، روند تحقق این امر تا حد بسیاری به تصمیم‌های آینده چینی ها بستگی خواهد داشت؛ اینکه چین تا چه اندازه به سمت یک اقتصاد بازار محور حرکت خواهد کرد و قوانین اقتصادی خود را بهبود خواهد بخشید. اگر این کنش ها توسط حاکمیت چین رخ دهد، می توان شاهد ایجاد بحران بزرگ ارزی برای ایالات متحده در زمانی نزدیک به امروز بود.

نظام ارزی چند قطبی و معضل مدرن تریفین برای دلار آمریکا

پس از فروپاشی نظام برتن وودز و به ویژه با قدرت گیری یورویی اتحادیه اروپا و یوان چین، گمانه زنی هایی در مورد سر برآوردن یک نظام ارزی چند قطبی به وجود آمده است. گفته می شود که کسری حساب جاری، شوک های نفتی، کسری بودجه، هزینه های جنگ و نظامی گری و نیز تورم فزاینده آمریکا، تداوم موقعیت بین المللی دلار را با تردیدهایی مواجه کرده است.

برخی معتقدند که تکامل درون زای نظام بین المللی پول، بزرگترین خطری است که پیشروی دلار آمریکا وجود دارد. همچنین تکیه بر ارز کلیدی واحد یک مشکل اساسی در نظام بین المللی پول است؛ به این صورت که ایالات متحده در جایگاه تنها کشور دارنده حق انحصاری چاپ دلار، به مرور زمان با مشکلاتی مانند کاهش ارزش دلار مواجه شده که ناشی از همین نقش انحصاری آن است؛ بنابراین خیلی ساده و بدون نیاز به هیچ تکانی خارجی، خود نظام بین المللی پول که متکی بر ارز واحد است، منجر به از بین رفتن اعتماد به ارزش دلار و تضعیف برتری آن در میان مدت و بلند مدت منجر می شود. این چالش" معضل مدرن تریفین" نامیده شده که در مخالفت با ادامة یکپارچگی نظام بین المللی پول، گرایش به چندگانگی و چند قطبی ارزی را نمایان می سازد.

1. تهدید جدی دلار توسط ارزهای دیجیتال و دارایی های رمزنگاری شده

دارایی های رمز نگاری شده یا رمز ارزهای مجازی، تهدید جدی دیگری است که در وهله اول ضربه ای به ارزهای ملی رایج محسوب شده و در وهله بعد می تواند ابزاری قدرتمند برای تهدید دلار در جایگاه ارز بر تقاضای جهانی باشد.

برخی از محققین، سرمایه گذاران و صاحبنظران حوزه پولی و مالی معتقدند که در نهایت رمز ارزها جایگزین پول های سنتی خواهند شد. اگر اینگونه شود، ارزهای مجازی می توانند نظام و رژیم بین المللی پولی فعلی را دگرگون کنند و دلار آمریکا را به عنوان یک ارز برتر مطلق با چالش اساسی مواجه کنند.

افزایش روز افزون مبادلات اقتصادی-مالی بین المللی در بستر ارزهای ملی و محلی

در سال های اخیر بویژه پس از شروع پاندمی کرونا در سال 2019، همکاری ها و پیمان های پولی دو یا چند جانبه از یک سو و ظهور منطقه گرایی پولی و مالی از جانب دیگر گسترش یافته است. اگرچه به ظاهر این دسته از مبادلات ذیل نظم اقتصاد بین المللی در جریان است؛ اما در ماهیت، افزون بر توسعه همکاری های خارج از نظم لیبرال جهانی، گسترش مبادلات تجاری با ارزهای ملی، زمینه ساز تشدید پیمان های پولی و مالی کشورهای قدرتمندی نظیر چین و روسیه در جهت خروج از سلطه ی نظام ارزی دلاری شده است.

گسترش فزاینده بکارگیری یورو در خارج از مرزهای اتحادیه اروپا

عامل دیگری که صاحبنظران معتقدند به زودی باعث تزلزل جایگاه دلار ایالات متحده در روابط پولی بین الملل خواهد شد، یوروی اتحادیه اروپا است. یورو در سال های اخیر، تهدیدی جدی بر علیه یگانگی و سلطه مطلق دلار بر نظام تجاری بین المللی بوده است. 

به دلیل احتمال تضعیف جایگاه جهانی دلار آمریکا در آینده ای نزدیک، کشورهای اتحادیه اروپا برای محافظت از اقتصاد خود در برابر ناپایداری ها و بی ثباتی ها، تلاش زیادی در جهت بهبود اعتبار جهانی یورو انجام داده اند. در اروپای غربی بسیاری معتقدند که در نهایت این اتفاق خواهد افتاد و یورو، دلار را کنار خواهد زد. استدلال آنها این است که از آنجا که یورو  با فاصله نسبتاً زیاد از سایر ارزها پس از دلار بیشترین سهم را در اقتصاد جهانی به خود اختصاص داده است، بنابراین در میان مدت و بلندمدت و نیز در شرایطی که با افول قدرت آمریکا و دلار آن روبرو هستیم، می توان شاهد جایگزینی یورو با دلار بود. 

همچنین برخی از تحلیلگران اقتصاد منطقه یورو نیز معتقدند در آینده نزدیک، علاوه بر اروپا، در آسیا و آمریکا نیز احتمال شکل گیری بلوک های ارزی منطقه ای با محوریت یورو وجود دارد.

پایان پیام//