گروه کشت و صنعت بازارنیوز: یحیی لطفی‌نیا، کارشناس اقتصادی در یادداشتی پیرامون مسئله خودرو در قرن ۲۱ در ایران نوشت:

بر اساس گزارش عملکرد سال ۱۳۹۷ منتشره در سامانه کدال هر یک از گروه ­های خودرویی ایران خودرو و سایپا به ­عنوان مهم­ترین گروه­های خودرو‌های تولیدی کشور به ترتیب در حدود ۵۸ و ۳۸ هزار نفر نیروی کار مشغول به کار داشته­اند که نشان دهنده سهم ۱۲ درصدی اشتغال صنعتی این دو شرکت از کل اشتغال کشور است. علاوه بر این بر اساس اظهارات وزیر صمت (وقت) در سال ۱۳۹۶، صنعت خودرو سهم ۳.۵ تا ۴ درصدی در تولید ناخالص داخلی و سهم ۱۸ تا ۲۰ درصدی در تولید صنعت به خود اختصاص داده است. علاوه بر این صنعت خودرو یکی از بزرگترین صنایع در جهان است؛ به گونه­ ای که بر اساس گزارش ­های صندوق بین المللی پول برای سال ۲۰۱۸ سهم صنعت خودرو در کاهش تولید ناخالص داخلی ۲۰ درصد و سهم آن در کاهش تجارت جهانی ۳۰ درصد بوده است؛ بنابراین صنعت خودرو در ایران به عنوان یک صنعت پیشرو نقش مهمی در اشتغال و تولید کشور دارد. بر هیمن اساس لازم است در سالی که به نام «جهش تولید» توسط مقام معظم رهبری نام گذاری شده است. ابعاد مختلف آن از بعد ظرفیت­ها، آسیب­ ها و چشم ­انداز‌ها جهت نقش آفرینی در تحقق شعار سال مورد بررسی قرار گیرد. بر همین اساس در یادداشت حاضر به وضعیت کمی تولید خودرو در ایران و جهان پرداخته می­ شود و پس از شناخت از وضعیت تولید در ایران و جهان در یادداشت‌­های بعدی ابعاد دیگری صنعت خودرو تبیین می­گردد.

*وضعیت کمی تولید خودرو در ایران

نمودار ۱ وضعیت تولید خوروی سواری و تجاری در ایران را برای دوره ۱۹۹۹ تا ۲۰۱۹ از لحاظ کمی به همراه رشد آن را نشان می­دهد. همان­طور که ملاحظه می­گردد، تا سال ۲۰۰۰ در ایران صرفاً خودرو‌های سواری تولید شده است و بعد از آن تولید خودرو‌های تجاری همگام با خودرو‌های سواری روند رو به رشدی را طی نموده­ است. به گونه ­ای که بالاترین نرخ رشد مربوط به سال ۲۰۰۰ به میزان ۱۳۳ درصد با تعداد ۲۷۸ هزار خودروی تولیدی بوده است. از نمودار پیداست که روند تولید خودرو در ایران یک روند نوسانی بوده است. به گونه ­ای که در سال­ ۲۰۱۱ رکورد تولید ۱.۶۵ میلیون واحد با در اختیار گرفتن سهم ۲.۰۶ درصدی تولید جهانی به ثبت رسیده است. بعد از دوران درخشان تولید خودرو در ایران، این وضعیت متوقف و در مجموع روند کاهشی به خود گرفت به گونه ­ای که بعد از سال ۲۰۱۷ و بازگشت تحریم ­های ایالات متحده به دلیل خروج از توافق هسته­ ای برجام شاهد نرخ رشد منفی ۲۸ درصدی بوده ­ایم. روند کاهشی تولید در سال ۲۰۱۹ نیز با منفی ۲۵ درصد ادامه داشته است. با مشاهده نمودار داده ­های کمی تولید خودرو در ایران در طول زمان می­ توان ادعا کرد که اصلی ­ترین دلیل کاهش تولید خودرو در ایران تحریم­ های اقتصادی است. در واقع تحریم‌­های اقتصادی با ایجاد اخلال در فرآیند تولید و مونتاژ و همچنین قطع همکاری شرکت­های داخلی با شرکا و سرمایه گذاران خارجی دلیل رشد منفی تولید خودرو در ایران بعد از سال ۲۰۱۷ هستند.





*وضعیت کمی تولید خودرو در جهان

نمودار ۲ وضعیت تولید انواع خودروی سواری و تجاری در جهان به همراه رشد آن در دوره ۱۹۹۹ تا ۲۰۱۹ را نشان می­ دهد. در مجموع روند تولید خودرو در جهان روند صعودی داشته است. با این حال در سه دوره وضعیت تولید خودروی جهانی با رشد منفی مواجه بوده است؛ دوره اول مربوط به سال ۲۰۰۱ به دلیل حملات یازده سپتامبر بوده است؛ دوره دوم، مربوطه به بحران مالی جهان در سال­های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ و سومین دوره مربوط به دو سال منتهی به سال ۲۰۱۹ است. به گونه ­ای که ۹۷.۳ میلیون خودروی تولیدی در جهان در سال ۲۰۱۷ به ۹۱.۸ میلیون در سال ۲۰۱۹ رسیده است که نشان دهنده رشد منفی ۱.۷۱ و ۴.۰۱ درصدی برای دو سال منتهی به سال ۲۰۱۹ است.  





به طور خلاصه، دلایل کاهش تولید خودرو در جهان در دوره سوم (۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹) عبارتند از:

کاهش تقاضای خودرو در جهان: به گزارش سی ان بی سی، کاهش تقاضای خودرو در چین، به­ عنوان بزرگ­ترین بازار خودرو جهان، عامل اصلی کاهش تقاضای جهانی در سال ۲۰۱۹ است. به گونه­ ای که میزان فروش در طی ۱۰ ماه نخست سال ۲۰۱۹ در مقایسه با همین دوره در سال قبل از آن ۱۱ درصد کاهش داشته است. رشد ضعیف اعتبارات پرداختی به مصرف ­کنندگان، افزایش فروش خودرو‌های کارکرده و استفاده از استاندار‌های جدید انتشار گاز‌های گلخانه ­ای، فروش خودرو‌های جدید در چین را تحت تأثیر قرار داده است.

قوانین سخت کنترل آلودگی هوای ناشی از خودروها: قوانین سخت­ تر آلودگی اعمال شده در سراسر اتحادیه اروپا و چین باعث می­ شود شرکت­ها هزینه بیشتری را صرف فناوری­ های مرتبط با کاهش انتشار آلودگی نمایند؛ که همین موضوع منجر به کاهش سطح تولید جهانی خودرو نیز شده است.

افزایش تعرفه تجاری ما بین آمریکا و چین: افزایش تعرفه­‌ها بین آمریکا و چین نیز هزینه مواد مهم ساخت خودرو را بالا برده و منجر به کاهش سود تولیدکنندگان شده است؛ بنابراین انگیزه تولیدکنندگان برای افزایش سطح تولید کاهش یافته است.

کاهش تولید وسایل نقلیه برقی و خودران به علت بالا بودن هزینه ­ها: تولید وسایل نقلیه خودران و برقی نیز هزینه بالایی برای تولیدکنندگان دارد. در واقع فن‌آوری‌های جدید نیاز به هزینه­ های تحقیق و توسعه قابل توجه و همچنین خطوط تولید بیش از حد برای قراردادن بسته‌‎­های باتری، سنسور‌های جاده­ای و سیم­کشی­های پیچیده دارند که همین موضوع منجر به کاهش انگیزه تولیدکنندگان برای گسترش خطوط تولید وسیله نقلیه خودران و برقی شده است.

*جمع‌­بندی و نتیجه­‌گیری

با توجه به آنچه که بیان شد، وضعیت کمی تولید خودرو در ایران و جهان در سه سال منتهی به ۲۰۱۹ کاهشی بوده است. با این حال ثبت رشد منفی در ایران و جهان به دلایل متفاوتی است. به گونه ­ای که در ایران دلیل اصلی رشد منفی تولید تحریم­ های ظالمانه ایالات متحده آمریکا است؛ چراکه بخش قابل توجه­ای از زنجیره تولید خودرو در ایران وابسته به واردات است که با اعمال تحریم­ های آمریکای بعد از خروج از برجام با اخلال مواجه گردیده است. در واقع دلیل کاهش تولید در ایران محدودیت طرف عرضه بوده است. ولی کاهش روند تولید جهانی در دو سال منتهی به سال ۲۰۱۹ به دلایلی، چون ۱)  کاهش تقاضای جهانی؛ ۲) قوانین سخت کنترل آلودگی هوا؛ ۳) افزایش تعرفه­‌های تجاری بین آمریکا و چین؛ ۴) بالا بودن هزینه تولید وسایل نقلیه برقی و خودروان؛ بوده است؛ بنابراین همان گونه که ملاحظه می­گردد کاهش تولید جهانی همزمان متأثر از کاهش در عرضه و تقاضا بوده است.