گروه بین‌الملل بازارنیوز- سیدمهدی میرحسینی؛ دیپلماسی اقتصادی سه جانبه جمهوری اسلامی ایران، چین و روسیه، پس از شروع جنگ روسیه و اوکراین، مناسبات منطقه‌ای و جهانی را تحت شعاع قرار داده است. این فرآیند که به ابتکار دولت سیزدهم انجام گرفت، بازتاب گسترده‌ای در جوامع غربی و هم پیمانان آن‌ها داشته است؛ ترس و نگرانی ناشی از کاهش تدریجی ارزش دلار و از بین رفتن سلطه‌ی تجارت دلارمحور در خاورمیانه، در حال فراگیری است.

در یک نمونه از این نگرانی ها، "امیر آویوی (Amir Avivi) "، ژنرال بازنشسته و  بنیان گذار و رئیس مجمع امنیت نظامی رژیم غاصب صهیونیستی در خصوص تشکیل ائتلاف اقتصادی چین-روسیه و جمهوری اسلامی ایران در منطقه غرب آسیا ابراز نگرانی کرده است. همچنین وی با بیان برخی پیامد‌ها و اثرات منفی اتحاد سه جانبه پکن، تهران و مسکو بر اقتصاد جهانی مبتنی بر دلار، درخواست کرد که هر چه سریعتر ایالات متحده، اسرائیل و اتحادیه اروپا،   طرح عاجلی برای ایجاد یک ائتلاف ضد ایرانی برای جلوگیری از تحکیم اتحاد چین-روسیه با تهران را عملیاتی کنند.

از آنجا که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و متخصصان اقتصادی غربی، چنین اتحادی، منجر به ثبات‌زدایی اقتصاد دلارمحور در خاورمیانه و به تدریج در کل آسیا خواهد شد، تبیین ابعاد مختلف این اتحاد، حائز اهمیت خواهد بود که در ادامه به تشریح آن پرداخته می­‌شود.

اقتصاد ایران، چین و روسیه؛ هم پیمان تا لحظه سقوط قریب‌الوقوع دلار

اتحاد اقتصادی تهران- پکن -مسکو، از آن دسته پیمان‌های تجاری محسوب می‌شود که به زعم تحلیل­گران اقتصادی، نه تنها به راحتی قابل شکستن نخواهد بود بلکه عمیق‌تر شدن زیرساخت‌های بنیادین آن، علاوه بر تهدید جدی برای ساختار‌های اقتصادی متکی به دلار، می‌تواند با لطمه به بخش گسترده‌ای از اقتصاد جهانی به رهبری ایالات متحده همراه باشد. به همین دلیل است که حجم عظیمی از محتوای رسانه‌ای سایت‌های خبری و سرمقالات ژورنال‌های معتبر اقتصادی و سیاسی جهان نظیر تایمز، واشنگتن پست، وال استریت ژورنال، بلومبرگ، اشپیگل و غیره، به صورت روزانه، به تقبیح و ایجاد ترس عمومی علیه این پیمان اقتصادی سه جانبه می‌پردازد.

علت این هجمه تاریخی، واضح و مبرهن است. دولتمردان، مقامات سیاسی و اقتصادی و تصمیم­سازان ایالات متحده بهتر از همه می‌دانند که اتحاد اقتصادی تهران، پکن و مسکو، چه تبعات هولناکی برای پایان دادن به سلطه‌ی اقتصادی آمریکا بر جهان و سقوط پر شتاب ارزش دلار در عرصه بین الملل خواهد داشت؛ لذا یک لحظه هم از تلاش برای شکسته شدن زنجیره‌های این اتحاد اقتصادی، از پا نخواهند نشست.

دیپلماسی سه جانبه پکن، تهران و مسکو، تحریم های دلاری را بی اثر کرده است

سه کشور ایران، روسیه و چین، در شرایطی که پس از سال ۲۰۱۸، با سرعت و قدرت بیشتری تحت تحریم‌های فراگیر، ناعادلانه و فلج کننده‌ی ایالات متحده قرار گرفته اند، سعی بر آن داشتند که روابط اقتصادی و سیاسی خود را در بخش‌های مختلف، گسترش چشم گیر بدهند و تلاش کردند که با اتخاذ تدابیر ویژه‌ی اقتصادی، اثر تحریم‌ها را خنثی کنند.

از جمله این تلاش­ها به حضور شی جین پینگ، رئیس جمهور  و عالی رتبه‌ترین مقام جمهوری خلق چین در ایران و دیدار با رهبری انقلاب، ریاست جمهوری وقت و اعلام تمایل به ایجاد همکاری‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مشترک فی ما بین با تمرکز ویژه بر مبادلات تجاری با ارز‌های ملی و گسترش روابط بازرگانی مبتنی بر یوان-ریال گرفته تا حضور مکرر پوتین در چین و ایران و بحث در مورد زمینه سازی برای برنامه‌ریزی مدون جهت عملیاتی کردن پروژه‌های اقتصادیِ بدون اتکا به نظام دلاری، می­توان اشاره نمود.

به عنوان نمونه، پوتین در ژانویه ۲۰۲۳،   مهمان ویژه شی جین پینگ، به مناسبت آغاز سال نوی میلادی بوده است؛   ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در سفر سه روزه خود به چین، ضمن برگزاری جلساتی با صاحبان کسب و کارها، استارتاپ‌ها و بازدید از کارخانه‌های صنعتی و مراکز نوآوری، تلاش کرد اتحاد سیاسی و اقتصادی بین روسیه و چین را به رخ جهانی بکشد که به دلیل بحران اوکراین، در مقابل مسکو صف کشیده‌اند. روسای جمهور دو کشور در پایان این سفر در نشست خبری مشترک در فرودگاه پکن  اعلام کردند که "روابط اقتصادی فی ما بین پکن و مسکو، از این به بعد با شتاب و قدرت بیشتر و بدون هیچ محدودیتی، توسعه خواهد یافت".

روابط متقابل و تنگاتنگ اقتصادی چین و روسیه، ایجاد بستر مبادلاتی با تکیه بر ارز‌های ملی و تصمیم برای راه اندازی یک رمز ارز مشترک در جهت ایجاد تسهیل و بهبود سازوکار‌های تجاری هر دو کشور، طبق بیانیه مشترک ژانویه ۲۰۲۳، دقیقاً همان چیزی است که کارشناسان سیاست خارجی و اقتصاد بین الملل، حداقل در ماه‌های اخیر دیده‌اند. مواضع مشترک چین و روسیه در قبال ایالات متحده و بویژه جنگ اقتصادی هر دو قدرت علیه هژمونی دلار، باعث شده تا چین، اولین مقصد پوتین بعد از دو سال ماندن در مسکو به دلیل همه‌گیری کرونا باشد و با این حضور، سی‌وهشتمین دیدار رهبران دو کشور از سال ۲۰۱۲ تا امروز، رقم بخورد.

حضور موثر روسیه و چین در اقتصاد ایران، با افزایش اعتبار جهانی ریال همراه خواهد بود

به چند دلیل می‌توانیم ثابت کنیم که حضور اثرگذار روسیه و چین در ساختار اقتصادی و تجاری جمهوری اسلامی ایران، با افزایش ارزش ریال و بهبود وضعیت پول ملی ایران همراه خواهد شد:

• خیزش اقتصادی روسیه و چین در سال های اخیر، شگفتی بسیاری از ابرقدرت های جهانی را موجب شده است. این دو کشور توانستند در مدت کوتاهی، از مختصات یک کشور فقیر به دومین و هفتمین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل شوند. حجم تجارت خارجی روسیه و چین از حدود 40 میلیارد دلار در اواخر دهه 1970 به بیش از 6 تریلیون دلار در سال 2022 افزایش یافت. چین و روسیه، در حال حاضر، شریک اول تجاری بیش از 100 کشور جهان محسوب می شوند. لذا با توجه به موارد فوق الذکر، قرار گرفتن در اتحاد سه جانبه اقتصادی با کشورهایی در چنین موقعیتی، قطعاً بهبود وضعیت اقتصاد ایران و ارزش افزایی ریال را به همراه خواهد داشت.
• عنصر تحریم که سالیان سال است به وجه مشترک اقتصادی و سیاسی هر سه کشور تبدیل شده است، می تواند از تهدیدی بالفعل، به فرصتی بالقوه مبدل گشته و موجب برنامه ریزی در جهت ایجاد بسترهای ضدتحریمی و ضددلاریِ اقتصادی برپایه مبادلات تجاری پایاپای با ارزهای ملی شود؛ همان طور که ناگفته نماند در سال های اخیر، که با تشدید تحریم های بی رحمانه ی ایالات متحده بر اقتصاد ایران روبرو بودیم، در عمل چین و روسیه، تنها پنجره نیمه باز ایران برای تعاملات بین المللی اقتصادی بودند.
• چین و روسیه، در سال های اخیر، گرایش سیاسی فزاینده ای به ایران پیدا کرده اند. همین امتیاز، می تواند جایگاه جمهوری اسلامی ایران را در این اتحاد سه جانبه در وضعیت بهتر و به اصطلاح "دست بالاتری" قرار دهد. در فرآیند تحول در توزیع قدرت در صحنه بین المللی، ایران، چین و روسیه، منافع مشترک فزاینده ای در مقابله با سیاست های ایالات متحده داشته اند. در گذشته تنها ایران تحت فشار ایالات متحده قرار داشت، اما در یک دهه اخیر، چین و روسیه نیز به طور شدیدتری، هدف فشارهای سیاسی و اقتصادی آمریکا بوده اند. همین امر موجب شده روسیه و چین بکوشند که بر توسعه روابط خود با کشورهای ضد آمریکایی و دولت هایی که خواهان عدم استفاده و یا کاهش استفاده از دلار در مناسبات تجاری هستند، متمرکز گردند و آنها را تحت حمایت قرار دهند. به همین دلیل است که گسترش روابط اقتصادی و سیاسی چین و روسیه با کشوری مانند ایران که هم ابرقدرت نظامی و امنیتی در خاورمیانه است و هم برای کنارگذاشتن سازوکار اقتصادی دلار محور، آمادگی کامل دارد، بخش کلیدی از راه حل مقابله با سیاست های آمریکا و تحریم های این کشور تلقی می شود.
• جمهوری اسلامی ایران سالیان سال است که از گزند آسیب های مهلک دلار مرجع ایالات متحده در امان نیست. با توجه به اینکه، هدف نهایی هر دو اقتصاد قدرتمند چین و روسیه، خارج کردن دلار از گردونه ی تجاری و اقتصادی جهان است و تا به امروز، با تمام توان عملیاتی خود، در این مسیر کوشیده اند، قرار گرفتن ایران در بستر اقتصادی و تجاری که ضد حاکمیت دلار عمل می کند، مطمئناً موجب افزایش تدریجی ارزش ریال در داخل و خارج از مرزهای کشور خواهد شد.

آیا همکاری اقتصادی ایران، چین و روسیه، نسخه آمریکا را خواهد پیچید؟

موقعیت کنونی چین و روسیه در اقتصاد سیاسی ایران، احتمالاً تا آینده‌ی قابل پیش بینی، تداوم پیدا می‌کند. دولت سیزدهم با عملکرد خوب خود در دیپلماسی خارجی، آشکارا نشان داده است که می‌تواند به اولویت نخست تجاری و اقتصادی روسیه و چین در غرب آسیا مبدل شود.

افزون بر این، روند احیای برجام و توافقی که شاید حاصل گردد، احتمالاً پیچیده‌تر و زمان بر‌تر از گذشته خواهد بود. حتی در صورتی که توافق حاصل شود و تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران لغو یا تعلیق گردند، امکان برگشت پذیری شرایط به حالت نرمال و استاندارد تا چندین سال آتی یا زودتر از آن، به راحتی وجود ندارد.

به همین دلیل است که ادامه این روند موجب خواهد شد احتمالاً روابط ایران و غرب همچنان پیچیده بماند و  شرکت‌های اروپایی و دولت‌هایشان برای شکل‌دهی به روابط عادی با ایران، مردد بمانند و بر رویکرد‌های خصمانه خود پافشاری کند.

در چنین فضا و شرایطی است که قرار گرفتن در مثلث اقتصادی که دو ضلع آن چین و روسیه است، چشم انداز بنیان‌های اقتصاد سیاسی آتی ایران در منطقه و جهان را روشن نشان می‌دهد. در واقع اگر این سه قدرت منطقه‌ای و جهانی، حلقه‌های زنجیروار اقتصادی و سیاسی تحت فشار خود را در کوتاه مدت، از هم باز نکنند، قطعاً در آینده‌ای نه چندان دور، شاهد تغییر زمین بازی در اقتصاد جهان به نفع این مثلث و به ضرر نظام اقتصادی دلار محور و آمریکا خواهیم بود.

پایان پیام//