گروه بهداشت و درمان بازارنیوز - سیدسهند شریف زاده؛ در این مجموعه گفتار تلاش می‌کنیم از گفت و گوی پادکست سکه با فرشاد فاطمی، عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، با موضوع "بازار کلیه در ایران" استفاده کنیم و به بررسی این بازار، راه‌های خرید و فروش و موانع اخلاقی و اقتصادی آن بپردازیم.



از لحاظ علم پزشکی، عضو پیوندی از فرد مرگ مغزی، حدود نصف عضو پیوندی از فرد زنده عمر می‌کند. یعنی به طور میانگین کلیه افراد زنده بین ۱۰ تا ۱۵ سال برای فرد گیرنده عمر می‌کند، اما این حالت در کلیه افراد مرده بین ۷ تا ۱۰ سال می‌باشد. به طور کلی در ایران به علت تعداد زیاد تصادفات رانندگی و مرگ مغزی ناشی از آن، تعداد بیشتری کلیه نسبت به میانگین باقی کشور‌های جهان برای فروش وجود دارد.



آینده اهدا کلیه

برای برچیدن خرید و فروش اعضای بدن در بازار، دو راه حل پیش روی بیماران کلیوی وجود دارد که باید امیدوار باشیم زودتر بتوانیم از آن‌ها استفاده کنیم: یکی ساخت دستگاه کلیه مصنوعی می باشد که بسیار پیچیده و فنی است و ما در ایران فعلا توانمنمدی ساخت آن را نداریم؛ و دیگری ساخت کلیه از طریق سلول‌های بنیادی است که ایران جزو کشور‌های پیشرو در این علم می‌باشد، اما هنوز این علم توسعه کافی در سطح جهان پیدا نکرده است.



جورسازی عرضه و تقاضا

علم جورسازی ابتدا در دهه ۵۰ میلادی از سوی اقتصاددانان در ایالات متحده مطرح شد که از آن برای آسان کردن آشنایی و ازدواج زوج‌های جوان بسیار مورد استفاده قرار گرفت. در این روش برای پیوند عضو، به دلیل جلوگیری از سو استفاده مالی، ارتباط مستقیم بین اهدا کننده و گیرنده عضو وجود ندارد و طرفین از طریق روش‌های استاندارد جورسازی به صورت غیرمستقیم به هم معرفی خواهند شد.



برای فرآیند جورسازی مجموعه‌هایی باید در کشور تشکیل شوند که به آن مجموعه‌ها اتاق تسویه می‌گویند. در این مجموعه‌های مچینگ زوج‌های خواهان اهدا و دریافت عضو، آزمایش همگونی برای پیوند انجام می دهند که اگر با هم از نظر پزشکی جور و مناسب برای اهدا نبودند، در مجموعه مچینگ ثبت نام می‌کنند. آن گاه در این مجموعه‌ها با روش‌های استاندارد جهانی جور سازی (مچینگ) تلاش می‌کنند افراد جور و مچ برای اهدا را پیدا و معرفی کنند.



در روش جورسازی به جهت جلوگیری از انصراف افراد گروه، این نقل و انتقال عضو معمولا در یک روز به صورت گروهی انجام می‌شود. این زنجیره‌های اهدای عضو با طول ۱۹ زوج هم تا کنون در سطح جهان شکل گرفته، اما اجرای آن سخت است و نیاز به هماهنگی دقیق، تعداد بالای اتاق عمل و پرسنل تخصصی دارد.



وضعیت اهدا کلیه در ایران

انتخاب روش اهدای عضو در ایران معمولا به سلیقه و امکانات دانشگاه‌های علوم پزشکی همان مرکز بستگی دارد. به عنوان نمونه دانشگاه علوم پزشکی فارس در شیراز روی جسد فعالیت متمرکز دارند و پیوند زنده انجام نمی‌دهند که این امر ممکن است باعث ایجاد تاخیر در صف دریافت کلیه شود. انجمن کلیه در همه شهر‌های کشور نمایندگی دارد و همچنین پزشکان متخصص در همه دانشگاه‌های علوم پزشکی برای عمل پیوند آموزش دیده اند اما بیمارستان‌های تهران، مشهد و شیراز، تعداد عمل پیوند بیشتری در کارنامه خودشان ثبت کرده اند.



قوانین فعلی فرآیند اهدا و پیوند عضو در ایران به گونه‌ای است که باید اهدا کننده و گیرنده عضو هر دو دارای یک ملیت باشند، که دلیل این امر تلاش برای جلوگیری از قاچاق اعضای بدن انسان است. ایران به واسطه قیمت مناسب خدمات و مهارت بالای پزشکی دارای وضعیت بسیار خوبی از لحاظ شناخته شدن در سطح دنیا است و ما می‌توانیم برای بهره برداری بیشتر از این بستر به سراغ توریسم پزشکی برویم. برای نمونه اهالی انگلستان برای عمل کشکک زانو به هند مراجعه می‌کنند، زیرا این عمل برای سیستم پزشکی انگلستان در اولویت نیست، به این ترتیب هند از این طریق درآمد خوبی کسب می‌کند. در مثالی دیگر بسیاری از هموطنان ایرانی ساکن آمریکا معمولا خدمات دندانپزشکی خودشان را داخل ایران انجام می‌دهند.



لازمه استفاده بهتر و بیشتر از ظرفیت توریسم پزشکی در کشور، تقویت فضا‌های توریستی و ایجاد بستر‌های ترانزیتی مناسب و امکان انتقال پول بین المللی است که می‌توان در کنار این بستر‌ها تضمین‌های کامل پزشکی هم ارائه کرد.



جمع بندی

پیوند عضو از افراد زنده راه حل مناسبی برای عارضه‌های کلیوی است، اما باید تمام تلاشمان را بکنیم که جنبه میهنی، اخلاقی و اجتماعی اهدا عضو بیشتر در نظر گرفته شود و صرفا به جنبه مالی آن تکیه نکنیم.

 

همچنین سیستم حمایتی درمانی دولت باید پیشرفت کند و به نقطه‌ای برسد که خود دولت مستقیما از اهدا کننده و گیرنده حمایت مالی کند. زیرا دولت اگرمانع فوت بیمار کلیوی شود از بسیاری از مشکلات اجتماعی و کاهش آورده اقتصادی جلوگیری کرده است. یعنی به کلام ساده تر، هزینه‌ای که فوت یک نفر به دولت می‌زند بیشتر از هزینه کلیه خریدن برای وی است.

بازار قانونی کلیه قابل حمایت است، اما باید به همه راه حل‌های پیش رو توجه ویژه کرد و البته تصویر ذهنی از اهدا کننده و گیرنده عضو را از بین ببریم و بپذیریم که عمل پیوند از جنس خدمت به جامعه و زندگی بخش است.



پایان/