گروه اقتصاد کلان بازارنیوز- بهزاد قبادی؛ مهتا عزیزان فرد، کارشناس اقتصادی در یادداشتی برای برای بازارنیوز نوشت: در کنار اهمیت رشد نقدینگی در اثرگذاری بر متغیرهای کلان اقتصادی چون تورم، شناخت اجزای تشکیل دهنده آن نیز می تواند نکات مفیدی برای سیاست­گذار داشته باشد. علاوه بر این می­تواند به کارشناسان اقتصادی برای تحلیل رابطه بین متغیرهای اقتصادی کمک بیش از پیشی داشته باشد. بر همین اساس در ادامه یادداشت­ های بررسی متغیرهای پولی و بانکی کشور، در این یادداشت به بررسی اجزای نقدینگی از منظر عوامل بر عرضه آن پرداخته می­شود.

الف) معرفی اجزای نقدینگی بر حسب عوامل موثر بر عرضه آن

نقدینگی بر حسب عوامل موثر بر عرضه آن شامل کلیه متغیرهای ترازنامه نظام بانکی است که تغییر هر یک از آنها بر نقدینگی اثر‌گذار است. بر اساس آنچه که در شکل 1 آمده است.

نقدینگی بر حسب عوامل موثر بر عرضه آن از دو بخش کلی خالص دارایی­های خارجی و خالص دارایی­ های داخلی تشکیل شده است. خالص دارایی­های خارجی خود از دو بخش بانک مرکزی و بانک­ ها و موسسات اعتباری تشکیل شده است که سهم دارایی ­های بانک مرکزی بیش از دو برابر بانک­ها و موسسات اعتباری است و دلیل این موضوع نیز ارتباط مالی بین دولت و بانک مرکزی است.

در واقع بانک مرکزی به عنوان بانک­دار دولت درآمدهای ارزی دولت را به ریال مورد نیاز دولت تبدیل می کند که این موضوع دلیل سهم بالای بانک مرکزی در خالص دارایی های خارجی نظام بانکی است. علاوه بر نقش ارزش دلاری دارایی های خارجی بانک مرکزی، نرخ تسعیر نیز در این زمینه نقش مهم و اثرگذاری دارد.

خالص دارایی­ های داخلی نیز از دو بخش مطالبات داخلی و خالص سایر اقلام تشکیل شده است که مطالبات داخلی نیز خود از سه بخش خالص مطالبات از دولت، خالص مطالبات از موسسات و شرکت­های دولتی و مطالبات از بخش غیر دولتی تشکیل شده است که اولی نشان دهنده رابطه نظام بانکی (بانک مرکزی و بانک­ها و موسسات اعتباری) با دولت و دومی نشان از رابطه نظام بانکی (بانک مرکزی و بانک­ها و موسسات اعتباری) با موسسات و شرکت­های دولتی و سومی نشان از رابطه نظام بانکی (بانک مرکزی و بانک­ها و موسسات اعتباری) با بخش غیر دولتی است.

شکل 1. اجزای نقدینگی بر حسب عوامل موثر بر عرضه آن

منبع: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

ب) وضعیت ماهانه نقدینگی بر حسب عوامل موثر بر عرضه آن

میزان نقدینگی کل کشور در پایان فروردین ماه 1402 برابر با 6419 هزار میلیارد تومان در آخرین گزارش بانک مرکزی اعلام شده است. که از این میزان 1003.5 هزار میلیارد تومان یعنی 15.6 درصد مربوط به خالص دارایی ­های خارجی نظام بانکی است. 5415.3 هزار میلیارد تومان یعنی 84.4 درصد مربوط به خالص دارایی های داخلی نظام بانکی است. بنابراین نقش غالب در اجزای نقدینگی بر حسب عوامل موثر بر عرضه آن به خالص دارایی ­های داخلی اختصاص دارد. نمودار 1 روند ماهانه اجزای نقدینگی بر حسب عوامل موثر بر آن را به تصویر کشیده است.

همان­طور که ملاحظه می­گردد، تغییرات ماهانه خالص دارایی­ داخلی همواره بالاتر از تغییرات ماهانه خالص دارایی­های خارجی بوده است. با این حال دامنه نوسان آن در سال­های اخیر همواره بین منفی 0.08 درصد در فرودین ماه 1401 و مثبت 4.53 درصد در مهرماه 1401 بوده است. در ارتباط با تغییرات ماهانه خالص دارایی های خارجی وضعیت متفاوت است به گونه ای که بیشترین تغییرات مربوط به اسفندماه هر سال است که بالاترین آن با 17.3 درصد برای اسفندماه 1400 رقم خورده است.

علاوه بر این خالص دارایی های خارجی نظام بانکی در اردیبهشت ماه 1401، تغییرات منفی 2 درصد را به ثبت رسانده است. نکته بعدی اینکه در دی ماه 1400، رشد ماهانه خالص دارایی های خارجی بیش از دارایی های داخلی بوده است.

ج) نکته پایانی

بانک مرکزی در ازاء خرید دارایی های خارجی خود، یا در ازاء قرضی که دولت یا بانک های دیگر از بانک مرکزی می کنند به آن ها سکه و اسکناس یا اعتبار در حساب جاری می دهد و از این طریق سبب افزایش نقدینگی می شود. 

با افزایش تدابیری برای کاهش بیشتر مطالبات دولت و سایر بانک ها از بانک مرکزی از فشار افزایش عرضه پول و نقدینگی کاست و همچنین با جلوگیری از کاهش ارزش پول ملی نیز کمک شایانی به کاهش نقدینگی کرد به طوری که با کاهش ارزش پول ملی علاوه بر تاثیری که بر دارایی خارجی دارد سبب افزایش تورم به علت افزایش قیمت کالاهای وارداتی بخصوص مواد اولیه ضروری برای تولید و همچنین افزایش تورم انتظاری افراد جامعه سبب افزایش نقدینگی می شود.

پایان پیام//