گروه کشت و دام بازارنیوز- مهناز میرزاده؛ تولید و تجارت مواد غذایی در جهان تحت تأثیر عواملی مثل خشکسالی، تغییرات آب و هوایی، کمبود کود شیمیایی، گرانی نفت و جنگ اوکراین در سال­های اخیر به شدت مختل شده است. به گونه‌­ای که در بسیاری از کشورها امنیت غذایی به شدت تحت تأثیر منفی قرار گرفته است. بر همین اساس پیگیری سیاست های حمایت از تولید داخل و خود کفایی برای تأمین امنیت غذایی به عنوان یک ضرورت مورد توجه کشورها قرار گرفته است.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل سوم ( بند ۱۲ و ۱۳) و در اصل چهل و سوم (بندهای ۱ و ۹) بر ضرورت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه تغذیه و تأمین نیازهای اساسی انسان از جمله خوراک و افزایش محصولات کشاورزی و دامی تا مرحله خودکفایی تأکید شده است. بنابراین توجه و تأکید بر تأمین امنیت غذایی به عنوان یکی از وظایف قانونی دولت­ها همواره مورد توجه قرار گرفته است.

بر همین اساس پایگاه خبری بازارنیوز در پرونده تحلیلی موضوع امنیت غذایی را در یادداشت های مختلف مورد بررسی قرار خواهد داد. در سومین یادداشت از این پرونده به موضوع ذرت علوفه ای (دامی) پرداخته می شود.

اهمیت ذرت علوفه ای در تضمین امنیت غذایی جامعه از آنجا نشأت می­‌گیرد که ذرت نقش بسزایی در تأمین خوراک دام و طیور کشور دارد. به گونه ای که 70 درصد هزینه تمام شده محصولات پروتئینی مربوط به خوراک آنها است و هر گونه افزایش قیمت در این بازار به بالا رفتن قیمت محصولات پروتئینی نظیر مرغ، تخم مرغ، گوشت و لبنیات منجر می‌شود.

الف) وضعیت سطح زیر کشت، تولید و عملکرد

در سال زراعی 1400-1401، بیشترین میزان تولید آبی از بین محصولات زراعی مربوط به ذرت علوفه­ای است که با تولید 18.37 میلیون تن، 23.31 درصد از کل میزان تولید محصولات زراعی آبی کشور را تشکیل می­هد. استان­های فارس با سهم 20.72 درصد، خوزستان با سهم 13.79 درصد، تهران با سهم 11.37 درصد، اصفهان با سهم 8.91 درصد و قزوین با سهم 8.27 درصد، رتبه­‌های اول تا پنجم تولیدکنندگان ذرت علوفه‌­ای کشور هستند. این پنج استان در مجموع، حدود 63.07 درصد از کل تولید ذرت علوفه‌­ای کشور در این سال را تأمین نموده‌­اند. در این بخش بر اساس نمودار 1 وضعیت سطح زیر کشت، تولید و عملکرد ذرت علوفه‌­ای (دامی) مورد بررسی قرار می گیرد.

• بر اساس آخرین گزارش وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی 1401-1400، میزان سطح زیر کشت ذرت علوفه ای 386 هزار هکتار بوده است. با توجه به تولید 18.4 میلیون تن، میزان عملکرد هر هکتار 48 هزار کیلوگرم (48 تن در هر هکتار) بوده است. این در حالی است که سطح برداشت ذرت علوفه‌­ای از 163.2 هزار هکتار سال 1387 با متوسط نرخ رشد سالانه 3.95 درصد به 259.8 هزار هکتار در سال 1399 رسیده است و متوسط رشد سالانه سطح برداشت ذرت علوفه‌­ای آبی 40.5 درصد و دیم 2.13 درصد است.
• روند سطح زیر کشت در سال زراعی 1401-1400 نسبت به سال زراعی گذشته افزایش 48 درصدی داشته است. سال زراعی 1400-1401 بالاترین سطح زیرکشت را داشته است. در سال 1391-1392 با ثبت عملکرد 58 هزار تن بر هر هکتار بهترین عملکرد را به ثبت رسانده است. علاوه بر این میزان تولید ذرت علوفه‌­ای از 7.3 میلیون تن در سال 1387 با متوسط نرخ رشد سالانه 5.71 درصد با 14.3 میلیون تن در سال 1399 رسیده و متوسط نرخ رشد سالانه سطح برداشت ذرت علوفه‌­ای آبی 5.74 درصد و دیم 3.29 درصد است.

نمودار 1. میزان سطح زیر کشت، تولید و عملکرد ذرت علوفه ای در ایران

منبع: محاسبات تحقیق بر اساس گزارش­های وزارت جهاد کشاورزی

ذرت علوفه­‌ای با سهم 19.1 درصد از سطح برداشت کل نباتات علوفه­‌ای کشور طی سال­های 1357 لغایت 1399 بعد از یونجه با 67.11 و شبدر با 7.84 درصد در رتبه سوم از کل سطح برداشت نباتات علوفه ای قرار دارد.

ب) تجارت خارجی

ذرت در میان اقلام وارداتی محصولات کشاورزی همواره رتبه­های برتر را به خود اختصاص داده است. این موضوع در 5 ماهه ابتدایی سال 1402 نیز صادق بوده است به گونه‌­ای که 3.7 میلیون تن به ارزش 1.5 میلیارد دلار واردات در این زمینه انجام شده است در بخش صادرات نیز 2.6 هزار تن به ارزش 660 هزار دلار صادرات انجام شده است. وضعیت تجارت خارجی ذرت نشان از وابستگی کشور به واردات است. در واقع نیاز مصرفی کشور از طریق واردات تأمین می­شود. در این بخش بر اساس نمودار  2 وضعیت تجارت خارجی ذرت علوفه‌­ای در بخش واردات به دلیل وابستگی بالا مورد بررسی قرار می گیرد.

بر اساس آخرین گزارش وزارت جهاد کشاورزی در سال 1401، میزان واردات از نظر وزن 8.1 میلیون تن به ارزش 3.3 میلیارد دلار بوده است که نسبت به سال گذشته به ترتیب 17 و 2.9 درصد کاهش یافته است. از سوی دیگر، ارزش هر تن ذرت علوفه وارداتی در سال 1401، 404 دلار بوده است که نسبت به سال گذشته افزایش 17درصدی داشته است. 

نمودار 2. وضعیت واردات ذرت علوفه‌­ای (دامی) در ایران

منبع: محاسبات تحقیق بر اساس گزارش­های وزارت جهاد کشاورزی

توضیحات: اعداد مربوط به سال 1402، برآوردی بر اساس عملکرد 5 ماهه ابتدایی سال 1402 است.

عملکرد تجارت خارجی هر محصولی وابسته به وضعیت تولید و مصرف آن کشور است. در ایران با توجه به مازاد مصرف، وضعیت تجارت خارجی ذرت علوفه ای (دامی) وابسته به واردات است و صادرات نقش چندانی در تجارت خارجی ذرت علوفه ای ندارد.

ج) نکته پایانی

ذرت به مانند سایر اقلام زراعی و کشاورزی در ایران به شدت وابسته به تغییرات آب و هوا، نرخ ارز، هزینه های حمل و نقل و اخلال در زنجیره جهانی است. بنابراین هر گونه سهل انگاری در دسترسی سریع و آسان به این قلم اصلی و اساسی غذایی به دلیل وابستگی بالای تولید محصولات پروتئینی به آن می تواند منجر به نارضایتی عمومی و تهدید امنیت غذایی جامعه شود. از جمله برنامه و اقداماتی که می تواند نقش مهم و اثرگذاری در کاهش آسیب پذیری اقتصاد ملی از وابستگی به واردات ذرت علوفه­ای (دامی)داشته باشد، عبارت است از:

• پیاده سازی نقشه ارزی ـ تجاری کشور برای کاهش وابستگی به ارزهای جهان روا (دلار و یورو) برای واردات اقلام اساسی و نهادهای دامی به طور مشخص ذرت؛
• پیاده سازی الگوی اصلاح کشت به منظور افزایش کارایی مصرف آب در کشور، زیرا ذرت یکی از گیاهان پرمصرف در حوزه آب است؛
• پیاده سازی و اجرای کشت قراردادی؛
• پیاده سازی و اجرای کشت فراسرزمینی؛

پایان پیام//